Γιατί η Αρκτική είναι πυλώνας αλλά και Αχίλλειος πτέρνα της Ρωσίας

Σε μια εποχή εντεινόμενης γεωπολιτικής έντασης, η Αρκτική αναδεικνύεται ως πυλώνας της ρωσικής ισχύος αλλά και αδυναμίας της, σύμφωνα με πρόσφατη ανάλυση του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Ασφάλειας (EUISS) από τον Οκτώβριο 2025. H μελέτη, με τίτλο «The Northen Frosts - The EU should contain and unpower Russia in the Arctic», υπογραμμίζει πώς η περιοχή συντηρεί την οικονομία και την αποτροπή της Μόσχας, ενώ ταυτόχρονα απειλείται από κυρώσεις, κλιματική αλλαγή και τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Η Αρκτική: Ο πυλώνας και η αχίλλειος πτέρνα της Μόσχας
Η Αρκτική δεν αποτελεί απλώς γεωγραφικό άκρο για τη Ρωσία αλλά είναι θεμέλιο ισχύος και ταυτόχρονα πεδίο βαθιάς τρωτότητας. Πάνω από το 25% της ρωσικής χερσαίας επικράτειας εντάσσεται στην αρκτική ζώνη, ενώ η οικονομία της χώρας, προσανατολισμένη στους πόρους, εξαρτάται δυσανάλογα από την περιοχή. Περισσότερο από το 80% του ρωσικού φυσικού αερίου και περίπου το 17% του πετρελαίου της παράγονται εκεί, με το 60% των εξαγωγών της να προέρχονται από υδρογονάνθρακες και μεταλλεύματα. Παράλληλα, το 70% των ρωσικών διεκδικήσεων στον ωκεάνιο αρκτικό υφαλοκρηπίδα εκτείνεται πέραν της ΑΟΖ της, βασισμένο στο επιχείρημα ότι οι υποθαλάσσιες ράχες Λομονόσοφ και Μεντελέεφ αποτελούν φυσική προέκταση της Σιβηρίας.
Βόρειος Θαλάσσιος Δρόμος: Φιλοδοξία με ρωγμές
Κεντρικό στοιχείο της ρωσικής στρατηγικής είναι ο Βόρειος Θαλάσσιος Δρόμος (NSR), που η Μόσχα χαρακτηρίζει ως εσωτερικό υδάτινο διάδρομο, επιβάλλοντας αυστηρό και ολοένα πιο περιοριστικό καθεστώς διέλευσης για ξένα πλοία. Τη διαχείριση της διαδρομής, των αδειών και της μεγαλύτερης παγοθραυστικής αρμάδας στον κόσμο —περίπου 60 πλοία, εκ των οποίων οκτώ πυρηνοκίνητα— έχει αναλάβει η Rosatom, ο αδιαφιλονίκητος «ρυθμιστής» της αρκτικής εφοδιαστικής. Ωστόσο, οι υποδομές, τα λιμάνια και η δυνατότητα πραγματικής εμπορικής αξιοποίησης του NSR εμφανίζουν σοβαρές ρωγμές. Το διάγραμμα στη σελίδα 2 του αρχείου υπογραμμίζει ότι η Αρκτική κατέχει διπλό ρόλο: πηγή αποτροπής μέσω του Βόρειου Στόλου και βασική δεξαμενή εσόδων μέσω ενέργειας και ορυκτών.
Οικονομικές και κλιματικές πιέσεις
Παρά τη στρατηγική προβολή ισχύος, η Ρωσία δυσκολεύεται να μετατρέψει τη θεωρητική υπεροχή σε βιώσιμη ανάπτυξη. Η έλλειψη επενδύσεων, κεφαλαίων και κυρίως δυτικής τεχνολογίας, εξαιτίας των κυρώσεων μετά το 2022, συμπιέζουν την οικονομική της προοπτική. Ακόμη πιο σοβαρή είναι η κλιματική απειλή: περίπου το 65% της ρωσικής επικράτειας καλύπτεται από μόνιμα παγωμένο έδαφος (permafrost), το οποίο λιώνει ταχύτατα, θέτοντας σε κίνδυνο έως και το 45% των εγκαταστάσεων εξόρυξης, μεγάλες ενεργειακές υποδομές όπως το Yamal LNG και ο αγωγός Power of Siberia, αλλά και κρίσιμες βιομηχανικές και στρατιωτικές εγκαταστάσεις. Ο πιο κάτω χάρτης («Thawing permafrost – The Arctic summer is coming») αποτυπώνει γραφικά τις ζώνες υψηλού ρίσκου για ενεργειακές βάσεις, στρατιωτικές εγκαταστάσεις και ορυχεία, παρουσιάζοντας προβολές για το 2035 και το 2070.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία και η «υβριδική στροφή»
Η εισβολή στην Ουκρανία έχει απομυζήσει πόρους και προσοχή από το αρκτικό μέτωπο. Οι ρωσικές μονάδες της περιοχής έχουν υποστεί απώλειες και αποσύρσεις, περιορίζοντας τη δυνατότητα περαιτέρω στρατιωτικής ενίσχυσης. Ακόμη και κρίσιμες βάσεις όπως το αεροδρόμιο Olenya, κοντά στο Μούρμανσκ, έχουν δεχθεί πλήγματα από drones —με κορύφωση την επιχείρηση Spiderweb τον Ιούνιο του 2025— γεγονός που καταδεικνύει ότι ούτε η Αρκτική μένει «εκτός πολέμου». Υπό αυτές τις συνθήκες, η Μόσχα αποφεύγει την ανοικτή σύγκρουση με το ΝΑΤΟ στην περιοχή και στρέφεται όλο και πιο επιθετικά σε υβριδικές τακτικές: παραπληροφόρηση, παρεμβολές σήματος, κατασκοπεία μέσω αλιευτικών και ερευνητικών σκαφών, ηλεκτρονικές παρεμβάσεις και πιθανές δολιοφθορές σε υποθαλάσσιες υποδομές. Οι νομικές «γκρίζες ζώνες» του Svalbard και της Bear Island —που αναφέρονται στις σελίδες 6–7— αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα περιοχών όπου η Ρωσία δοκιμάζει όρια κυριαρχίας με ασύμμεσες κινήσεις και συμβολική προπαγάνδα.
Διπλή πρόκληση για την ΕΕ
Η ανάλυση καταλήγει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να δει την Αρκτική ως ενιαίο στρατηγικό θέατρο και να χαράξει πολιτική με δύο άξονες: περιορισμό των ρωσικών εσόδων και ενίσχυση άμυνας απέναντι σε υβριδικές απειλές. Η ΕΕ καλείται να μειώσει την εξάρτηση από ρωσικό LNG και να στοχεύσει τον «σκιώδη στόλο» μεταφοράς ενεργειακών πόρων, που λειτουργεί εκτός δυτικού ρυθμιστικού πλαισίου. Ταυτόχρονα, προτείνεται στενότερος διάλογος με τη Νορβηγία και τον Καναδά, αλλά και ενεργοποίηση ευρωπαϊκών εργαλείων, όπως το EU Satellite Centre (SatCen), για συντονισμό και αντιμετώπιση απειλών πληροφοριακής χειραγώγησης και παρεμβολών.