This is Cyprus

Η βδομάδα που πέρασε μου άφησε δώρα. Το πρώτο δώρο ήταν η συνάντησή και η επανασύνδεσή μου με το νέο και πολύτιμο έργο του Χριστόφορου Σάββα στην πρόσφατη έκθεση της Λεβέντειου Πινακοθήκης με τον υπέροχο τίτλο Απλά-Περίπλοκα– Αόρατα.
Ο Σάββα μαζί με τον Πολ Γεωργίου παραμένουν οι κορυφαίοι εκπρόσωποι μιας αληθινής, ανόθευτης και περήφανης Κύπρου. Περπατώντας ανάμεσα στα έργα είδα και ένιωσα ξανά και ξανά τι πάει να πει καλλιτέχνης, τόλμη, ταλέντο, και κέφι για τη ζωή, χαρακτηριστικά τούτης της πάστας ανθρώπων που κουβαλούν επάνω στη ράχη τους ό,τι πιο μοναδικό έχουμε, την τέχνη και τον πολιτισμό μας.
Πριν πολλά χρόνια ο Δήμος Λευκωσίας με πρωτεργάτη τον δήμαρχο Λέλλο Δημητριάδη είχε αγοράσει από την Κριστίν, τη γυναίκα του Σάββα, ίσως τη μεγαλύτερη συλλογή έργων του πρωτοπόρου ζωγράφου. Υφασματογραφίες, η Τατιάνα Μιλλιέξ με την ομπρέλλα, τα κεντημένα με μαεστρία πουλιά, τα έργα με τις καρφίτσες, οι μεγάλοι καμβάδες με τα γεωμετρικά έργα, οι καναβάτσοι της Απόφασης με τις υπογραφές των θαμώνων, τα τραπεζάκια με τα ψηφιδωτά είχαν εκτεθεί στο πρώτο Φεστιβάλ Λευκωσίας το 1981. Δέστε ένα βίντεο του ψηφιακού Ηρόδοτου του ΡΙΚ για να θυμηθείτε ονόματα που τίμησαν τις τέχνες μας, Οικονόμου, Δυμιώτης, Κουγιάλης μιλούν για τη φιλία τους με τον καλλιτέχνη.
Πάντα πίστευα και ακόμη πιστεύω ότι στον Σάββα αξίζει ένα δικό του μουσείο, κάπου στην τάλαινα παλιά πόλη, εκεί όπου ο Σάββα και ο Γκλυν Χιούζ σε εποχές απείρως δυσκολότερες τόλμησαν και έδειξαν το ιδιαίτερο πρόσωπο της δημιουργίας και της τέχνης της Κύπρου. Είναι μεγάλος καλλιτέχνης ο Σάββα και δεν του αξίζει να είναι διακοσμητικό στοιχείο σε γραφεία και φόντο σε ομιλίες!
Γεννήθηκε κατακαλόκαιρα στον Μαραθόβουνο της Μεσαορίας το 1924. Αναλογιστείτε για λίγο τι σημαίνει Κύπρος του 1924! Μικρό χωριό, γονείς ρεσπέριδες, εξαρτώμενοι από πλημμύρες και ανομβρίες, αρρώστιες, πείνα… άντεξε μέχρι τα 19 του χρόνια και εντάχθηκε εθελοντής στο Κυπριακό Σύνταγμα. Kαι τι δεν είδαν τα μάτια του στον αγγλικό στρατό μέχρι το 1946: Αίγυπτο, Ιταλία, εμπειρίες, εντυπώσεις, κόσμους διαφορετικούς. Κατάφερε να σπουδάσει πρώτα στο Λονδίνο, λαντζέρης και σερβιτόρος σε εστιατόρια και καφενεία για να τα βγάλει πέρα, τον τραβούσε όμως το φως του Παρισιού, ο Ματίς, ο Σεζάν.
Έζησε το Παρίσι, ρούφησε από τον παριζιάνικο ουρανό όλο το φως και το μετέφερε στα έργα του. Αφού περιπλανήθηκε μποέμικα στην Ευρώπη επέστρεψε τελεσίδικα στην Κύπρο το 1960 και μαζί με τον Γκλυν Χιούζ δημιούργησαν την Απόφαση In and Out to Haven or Hell, έγραφε στην είσοδο.
Μη χάσετε την έκθεση, θα δείτε έναν τολμηρό και ακούραστο Σάββα που δεν κρύβει τις πεποιθήσεις και τα πιστεύω του, ζωγραφίζει επάνω σε χάρτες, εφημερίδες, δουλεύει την πέτρα, το μέταλλο, είναι παρών στο γίγνεσθαι του τόπου, ενεργό μέρος μιας κοινωνίας που ξυπνά από λήθαργο αιώνων… το πινέλο είναι η αναπνοή του.
Το δεύτερο δώρο πηγάζει πάλι από την ίδια έκθεση και είναι η επιβεβαίωση της ελπίδας που έχω για τον τόπο ότι κάποια μέρα θα τα καταφέρει, επαναλαμβάνοντας φορτικά αυτό που έγραψε η Τουρκοκύπρια Ελίφ Σαφάκ σ’ ένα έργο της, η αιχμαλωσία δεν είναι αιώνια.
Πέρα λοιπόν από τη χαρά του συναπαντήματος με τον καλλιτέχνη, έμαθα για την προέλευση του περίφημου χαρτοφύλακα που περιείχε το άγνωστο έργο του. Όταν ο Σάββα σπούδαζε στο Λονδίνο γνώρισε έναν Τουρκοκύπριο και ανάμεσά τους αναπτύχθηκε μια στενή φιλία και ο ΤΚ φίλος, εκτιμώντας τη δουλειά του, αγόρασε πολλά έργα στα παλιά καλά χρόνια.
Όταν ο ΤΚ φίλος του Σάββα πέθανε άφησε κληρονομιά στον γιο του [που θέλει να μείνει ανώνυμος] έναν πολύτιμο χαρτοφύλακα με έργα του Σάββα. Ο γιος παρέδωσε τον χαρτοφύλακα στον συλλέκτη Χαράλαμπο Σεργίου, γνωστό και φίλο της Ελένης Νικήτα της πρώτης επιμελήτριας της Κυπριακής συλλογής της Λεβέντειου Πινακοθήκης. Η Ελένη, γνώστης του έργου του Σάββα όσο λίγοι, μελέτησε και ταξινόμησε τα έργα, τα τοποθέτησε στην ιστορία της τέχνης του τόπου και πάντα είχε στο μυαλό της μια μεγάλη έκθεση με το έργο του καλλιτέχνη. Δεν πρόλαβε η Ελένη, όμως η γλυκιά φωνή και το λαμπερό της πρόσωπο όταν έβλεπε τα έργα είναι εκεί στην έκθεση. Πάρτε μια ανάσα, καθίστε απέναντι από την οθόνη και χαρείτε και την Ελένη και τον Σάββα.
Είναι η δεύτερη φορά που Τουρκοκύπριοι διασώζουν έργα καλλιτεχνών, προηγήθηκε ο Τουρκοκύπριος Μπακί Μποκάς, που όντας ο ίδιος γλύπτης βρήκε τα γλυπτά του Άντη Χατζηαδάμου στο εργαστήρι του στην περίκλειστη πόλη της Αμμοχώστου. Τα φυγάδευσε ένα- ένα και τα παράδωσε στην οικογένειά του καλλιτέχνη στην Πάφο. Αυτό για μένα είναι η εικόνα που θέλω να κρατήσω, this is Cyprus για την οποία είμαι περήφανη.
Επειδή η κουβέντα μας αβίαστα μας οδηγεί στην τέχνη και τη δημιουργία, αρπάζω την ευκαιρία να εκφράσω εδώ ένα μεγάλο ευχαριστώ και να επαινέσω το Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών που προβάλλει για πρώτη φορά από γενέσεως δημοκρατίας τη ζωντανή και δημιουργική Κύπρο.
Τους εικαστικούς, τους συγγραφείς, τους μουσικούς, χωρίς να ξεχνώ τους υπέροχους μύθους της Κύπρου! Ποιοτικά, έξυπνα σκηνοθετημένα και μικρά σε διάρκεια βίντεο προβάλλουν τον άνθρωπο πίσω από το έργο, τις σκέψεις, το ταλέντο, τη σχέση του με τον τόπο, μικρές ποιοτικές παραγωγές και αισθητικά άψογες κυκλοφορούν στα ΜΚΔ, δηλαδή στην πάλλουσα και ζωντανή κοινωνία. This is Cyprus.
Ελεύθερα, 7.12.2025