S-400, F-35 και η ακριβή αυταπάτη της Άγκυρας

Του ειδικού μας συνεργάτη
Δημήτρη Αυγελή
Η δημόσια παρέμβαση του Αμερικανού πρέσβη στην Άγκυρα, Τομ Μπάρακ, έβαλε τέλος σε όλη τη δημιουργική ασάφεια γύρω από το ζήτημα των ρωσικών S-400: αν η Τουρκία θέλει να επιστρέψει στο πρόγραμμα των F-35, δεν αρκεί να μην ενεργοποιεί το ρωσικό σύστημα· πρέπει να πάψει να το κατέχει. Η Άγκυρα βρίσκεται έτσι μπροστά σε ένα στρατηγικό αδιέξοδο. Η αγορά των S-400 από τη Ρωσία παρουσιάστηκε στο εσωτερικό ως επίδειξη κυριαρχίας, ως μήνυμα στρατηγικής αυτονομίας απέναντι στη Δύση. Στην πράξη, το αποτέλεσμα ήταν η αποβολή από το πρόγραμμα των F-35, το πάγωμα αεροσκαφών για τα οποία η Τουρκία είχε ήδη πληρώσει περίπου 1,4 δισ. δολάρια, και η επιβολή των κυρώσεων CAATSA. Το ακόμη πιο οξύμωρο είναι ότι το σύστημα των 2–2,5 δισ. δολαρίων παραμένει αποθηκευμένο: δεν εντάχθηκε σε επιχειρησιακή αρχιτεκτονική, δεν χρησιμοποιήθηκε ως πραγματικό εργαλείο αποτροπής· απλώς βάρυνε τον λογαριασμό.
Η τουρκική αντιπολίτευση προσπαθεί να εκμεταλλευτεί αυτό το μομέντουμ και ο υπεύθυνος Άμυνας του CHP, Γιανκί Μπαγτζίογλου, υπενθυμίζει ότι τα τελευταία 20–25 χρόνια προστέθηκαν μόλις γύρω στα 30 F-16 στην τουρκική Πολεμική Αεροπορία, την ώρα που η Ελλάδα αποκτά Rafale, εκσυγχρονίζει τα F-16 σε Viper και έχει ήδη υπογράψει για F-35. Την ίδια στιγμή, το εθνικό μαχητικό Kaan δεν αναμένεται σε πλήρη επιχειρησιακή ικανότητα πριν από τα μέσα της δεκαετίας του 2030. Με απλά λόγια: η Τουρκία «πάγωσε» το μέλλον της αεροπορίας της για χάρη ενός ρωσικού συστήματος που δεν χρησιμοποιεί.
Μπροστά στην πίεση της Ουάσιγκτον, στην αποδυνάμωση της αεροπορικής ισχύος και στην κριτική της αντιπολίτευσης, η τουρκική ηγεσία ψάχνει τώρα διέξοδο. Τα σενάρια που περιγράφονται είναι γνωστά: μεταφορά των S-400 σε τουρκική βάση στο εξωτερικό (Κατεχόμενα), αποσυναρμολόγηση και αποθήκευση με δέσμευση μη χρήσης, πλήρης καταστροφή και διαγραφή από το οπλικό απόθεμα, πώληση σε τρίτο κράτος ή επιστροφή στη Ρωσία. Κανένα δεν είναι ανώδυνο και χωρίς πολιτικό κόστος. Η μεταφορά σε Κατάρ, Σομαλία ή στα κατεχόμενα μπορεί να αλλάξει τις συντεταγμένες, αλλά όχι τον πυρήνα του προβλήματος: ένα σύστημα σε τουρκική βάση παραμένει υπό τουρκική κατοχή. Η αποσυναρμολόγηση προϋποθέτει τεράστια δόση εμπιστοσύνης από τις ΗΠΑ. Η καταστροφή ισοδυναμεί με δημόσια ομολογία αποτυχίας, ενώ η πώληση ή η επιστροφή περνούν από τη στενή πόρτα της ρωσικής συναίνεσης.
Πάνω σε όλα αυτά προστίθεται ένα έκτο σενάριο, που μέχρι πρότινος κυκλοφορούσε στο περιθώριο και πλέον συζητείται πιο ανοιχτά: η Ευρωπαϊκή Ένωση να αγοράσει τους τουρκικούς S-400 και να τους μεταφέρει στην Ουκρανία. Η ιδέα είναι απλή στη σύλληψη και περίπλοκη στην εφαρμογή. Οι Βρυξέλλες θα χρηματοδοτούσαν την αγορά με πόρους που ήδη προορίζονται για την ενίσχυση της ουκρανικής άμυνας, η Άγκυρα θα απαλλασσόταν από ένα σύστημα που δεν μπορεί πια να διατηρεί χωρίς κόστος, και το Κίεβο θα αποκτούσε ένα ισχυρό αντιαεροπορικό εργαλείο. Η Ουάσιγκτον θα μπορούσε να θεωρήσει ότι έχει εκπληρωθεί η προϋπόθεση του «τέλους της κατοχής» και να ανοίξει ξανά τη συζήτηση για τα F-35.
Στην πράξη, όμως, το σχέδιο αυτό είναι γεμάτο πολιτικά και στρατηγικά αγκάθια. Για τη Μόσχα, θα ισοδυναμούσε με έμμεση μεταφορά ρωσικού συστήματος στον βασικό της αντίπαλο, μέσω ενός συμμάχου του ΝΑΤΟ και της ΕΕ. Για την ίδια την Ένωση, θα ήταν δύσκολο να εξηγήσει στο εσωτερικό της ότι αγοράζει ρωσικό οπλικό σύστημα από τρίτη χώρα, ενώ διατηρεί σε ισχύ κυρώσεις κατά της ρωσικής αμυντικής βιομηχανίας. Για την Τουρκία, τέλος, μια τέτοια διαδρομή θα έκλεινε ίσως το φάκελο στην Ουάσιγκτον, αλλά θα άνοιγε ένα νέο στην πλευρά της Ρωσίας.
Η αεροπορική ισορροπία στην Ανατολική Μεσόγειο, οι ρυθμοί εξοπλισμών, τα λάθη και τα αδιέξοδα της Άγκυρας επηρεάζουν άμεσα την ασφάλεια της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ακόμη και μια δύναμη με μεγάλο στρατό, ανεπτυγμένη αμυντική βιομηχανία και σημαντικό διπλωματικό βάρος μπορεί να παγιδευτεί στις ίδιες τις επιλογές της. Η Τουρκία το διαπιστώνει τώρα με τους S-400.