Neapolis University Pafos: Ψηφιακός Μετασχηματισμός, Έρευνα και Γνώση του Αύριο

Η ουσιαστική καινοτομία στην ανώτερη εκπαίδευση αφορά τον επανασχεδιασμό του ρόλου του πανεπιστημίου στον ψηφιακό αιώνα
ΣΑΒΒΑΣ Α. ΧΑΤΖΗΧΡΙΣΤΟΦΗΣ, VICE-RECTOR OF RESEARCH AND INNOVATION PROFESSOR OF ARTIFICIAL INTELLIGENCE NEAPOLIS UNIVERSITY PAFOS
Η συζήτηση για την καινοτομία στην ανώτερη εκπαίδευση συχνά εγκλωβίζεται σε τεχνικούς όρους. Γίνεται λόγος για «ψηφιακό μετασχηματισμό», για «έξυπνες πλατφόρμες», για «πανεπιστήμια του μέλλοντος», χωρίς όμως πάντα να αλλάζει ο τρόπος που διδάσκουμε, ερευνούμε και μαθαίνουμε.
Αν ο ψηφιακός μετασχηματισμός εξαντλείται στη μεταφορά διαφανειών σε μια πλατφόρμα ή στην αντικατάσταση της διά ζώσης διάλεξης με ένα βίντεο, τότε δεν μιλά- με για πραγματική καινοτομία, αλλά για μια απλή ψηφιοποίηση μιας παλιάς λογικής.
Η ουσιαστική καινοτομία στην ανώτερη εκπαίδευση αφορά τον επανασχεδιασμό του ρόλου του πανεπιστημίου στον ψηφιακό αιώνα, τον τρόπο που οργανώνεται η έρευνα, αλλά και τη διαμόρφωση φοιτητών και φοιτητριών ως κριτικών πολιτών, όχι ως παθητικών χρηστών τεχνολογίας.
Από την ψηφιοποίηση σε πανεπιστημιακό ψηφιακό μετασχηματισμό
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός σε πανεπιστημιακό περιβάλλον δεν είναι έργο αποκλειστικά πληροφορικής, αλλά βαθιά παιδαγωγικό και οργανωσιακό εγχείρημα. Ένα πανεπιστήμιο που καινοτομεί ουσιαστικά:
◗ δεν περιορίζεται στο να «ανεβάζει» υλικό, επανασχεδιάζει τη μαθησιακή εμπειρία σε προπτυχιακά και μεταπτυχιακά προγράμματα
◗ δεν μετατρέπει απλώς τη διάλεξη σε βίντεο, ενσωματώνει ασύγχρονα και σύγχρονα σενάρια μάθησης, δραστηριότητες συνεργασίας και αναστοχασμού
◗ αξιοποιεί τα δεδομένα μάθησης όχι για επιτήρηση, αλλά για έγκαιρο εντοπισμό αναγκών στήριξης, ειδικά στα πρώτα έτη σπουδών
◗ διασυνδέει τα διοικητικά πληροφοριακά συστήματα με την ακαδημαϊκή πραγματικότητα, μειώνοντας γραφειοκρατία και απελευθερώνοντας τον χρόνο διδασκόντων και ερευνητών
Η ψηφιακή καινοτομία στο πανεπιστήμιο αποκτά νόημα όταν επιτρέπει στα μέλη ΔΕΠ να αφιερώσουν περισσότερο χρόνο σε ό,τι δεν αυτοματοποιείται, στην καθοδήγηση, στη συζήτηση, στην ανάπτυξη ερευνητικών δεξιοτήτων και στη φροντίδα της ακαδημαϊκής κοινότητας.
Έρευνα και καινοτομία που ξεκινούν από το πανεπιστήμιο και επιστρέφουν σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης
Το πανεπιστήμιο παραμένει ο προνομιακός χώρος παραγωγής της γνώσης του αύριο. Στα εργαστήρια, στις ερευνητικές ομάδες και στα καινοτόμα προγράμματα σπουδών, αναπτύσσονται πλαίσια, μεθοδολογίες και εργαλεία που μπορούν να μετασχηματίσουν όχι μόνο την τριτοβάθμια, αλλά και τη σχολική εκπαίδευση.
Στο δικό μας πλαίσιο εργασίας, η έρευνα γύρω από την Τεχνητή Νοημοσύνη στην εκπαίδευση εκκινεί από πανεπιστημιακό επίπεδο και απευθύνεται σε ολόκληρο το εκπαιδευτικό οικοσύστημα. Σχεδιάζονται, για παράδειγμα, εργαλεία και πρωτόκολλα που επιτρέπουν σε εκπαιδευτικούς να προσαρμόζουν κείμενα, να σχεδιάζουν πολυτροπικές δραστηριότητες ή να ενσωματώνουν δεδομένα και αλγοριθμικά συστήματα στη διδασκαλία τους.
Η ανάπτυξη αυτών των εργαλείων γίνεται μέσα σε πανεπιστημιακά μαθήματα, σε εργαστήρια επιμόρφωσης εκπαιδευτικών, σε ερευνητικά προγράμματα που εμπλέκουν φοιτητές και φοιτήτριες ως συνδημιουργούς. Η ανώτερη εκπαίδευση λειτουργεί έτσι ως «κόμβος» όπου συναντώνται η βασική έρευνα, η εφαρμοσμένη και η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών όλων των βαθμίδων.
Με άλλα λόγια, αναπτύσσονται λύσεις για κάθε επίπεδο εκπαίδευσης, όμως ο σχεδιασμός, η θεωρητική τεκμηρίωση, η πειραματική εφαρμογή και η αξιολόγηση γίνονται συστηματικά σε πανεπιστημιακό επίπεδο.
Τεχνητή Νοημοσύνη στην ανώτερη εκπαίδευση παιδαγωγική ευκαιρία, όχι τεχνοκρατική απειλή
Η είσοδος της Τεχνητής Νοημοσύνης στα πανεπιστήμια έχει δημιουργήσει έναν έντονο λόγο ανησυχίας. Συζητούνται φαινόμενα αλγοριθμικής προκατάληψης, επιτήρησης, υποκατάστασης της ακαδημαϊκής γραφής, απώλειας της αυθεντικής προσπάθειας. Οι κριτικές αυτές είναι αναγκαίες και υγιείς.
Ωστόσο, σε κείμενα πολιτικής και θεωρητικές παρεμβάσεις υποστηρίζεται ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν είναι ούτε «σωτήρας» ούτε αναπόφευκτος «εχθρός», αλλά ένα αμφισβητούμενο τεχνολογικό μέσο. Η αξία της εξαρτάται από το παιδαγωγικό και θεσμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εντάσσεται.
Σε πανεπιστημιακό επίπεδο αυτό σημαίνει ότι:
◗ η AI εντάσσεται σε μαθήματα με σαφώς δηλωμένους μαθησιακούς στόχους, όπου οι φοιτητές μαθαίνουν να αξιολογούν και να κρίνουν τις απαντήσεις των συστημάτων, όχι να τις αναπαράγουν
◗ οι διδάσκοντες αξιοποιούν την AI ως αφορμή για ερωτήσεις, συγκρίσεις, εννοιολογική εμβάθυνση, όχι ως αυτοματοποιημένο παραγωγό σημειώσεων ή εργασιών
◗ τα πανεπιστήμια διαμορφώνουν κανονισμούς για την υπεύθυνη χρήση της AI σε πτυχιακές, διπλωματικές και διδακτορικές εργασίες, που στηρίζονται σε αρχές διαφάνειας και ακαδημαϊκής ακεραιότητας
◗ σε ερευνητικό επίπεδο, η AI χρησιμοποιείται για ανάλυση δεδομένων, μοντελοποίηση και προσομοιώσεις, αλλά πάντοτε με σαφή τεκμηρίωση των περιορισμών και με έλεγχο από ανθρώπινους ερευνητές
Έτσι, η Τεχνητή Νοημοσύνη μετατρέπεται σε μοχλό παιδαγωγικής ανανέωσης, σε ευκαιρία να ξανατεθούν στο προσκήνιο θεμελιώδεις δεξιότητες όπως η κριτική σκέψη, η επιχειρηματολογία, η ικανότητα αξιολόγησης πηγών.
Στρώματα ηθικής και παιδαγωγικής διαμεσολάβησης σε πανεπιστημιακά περιβάλλοντα
Μια κεντρική ιδέα που αναπτύσσεται σε πρόσφατα ερευνητικά έργα είναι αυτή των εν- διάμεσων «στρωμάτων διαμεσολάβησης» ανάμεσα στο εμπορικό μοντέλο AI και στον τελικό χρήστη. Στις εφαρμογές που σχεδιάζονται για σχολική εκπαίδευση, αυτά τα στρώματα αναλαμβάνουν να φιλτράρουν, να αξιολογούν και να τεκμηριώνουν τις απαντήσεις με βάση παιδαγωγικά και ηθικά κριτήρια.
Σε πανεπιστημιακό πλαίσιο η ίδια λογική μπορεί να κλιμακωθεί προς τα πάνω:
◗ τα πανεπιστήμια μπορούν να αναπτύξουν δικά τους «στρώματα» που στέκονται ανάμεσα στους φοιτητές και στις γενικές πλατφόρμες AI
◗ τα στρώματα αυτά μπορούν να ενσωματώνουν πολιτικές ακαδημαϊκής ακεραιότητας, να αναδεικνύουν πηγές, να επισημαίνουν πιθανές προκαταλήψεις ή ανακρίβειες
◗ σε μεταπτυχιακά και διδακτορικά προγράμματα, τα στρώματα διαμεσολάβησης μπορούν να συνδέονται με θεσμούς όπως οι επιτροπές δεοντολογίας, οι οποίες ήδη αξιολογούν ερευνητικά πρωτόκολλα
Με τον τρόπο αυτό, η AI δεν λειτουργεί ως «μαύρο κουτί» που παρεμβάλλεται αόρατα στη μαθησιακή και ερευνητική διαδικασία. Αντίθετα, εντάσσεται σε σαφώς ορισμένες αρχιτεκτονικές ευθύνης που ανήκουν στο πανεπιστήμιο.
Διδάσκοντας φοιτητές να αμφισβητούν τη φωνή της μηχανής
Αν και πολλά παραδείγματα στην έρευνα για την AI στην εκπαίδευση προέρχονται από σχολικό περιβάλλον, η ίδια βασική παιδαγωγική αρχή ισχύει και στο πανεπιστήμιο. Οι φοιτητές χρειάζεται να μάθουν όχι απλώς πώς να «χρησιμοποιούν» ένα σύστημα AI, αλλά πώς να το αμφισβητούν.
Στο πλαίσιο πανεπιστημιακών μαθημάτων:
◗ μπορούν να ζητηθούν από τα συστήματα AI εναλλακτικές εξηγήσεις για ένα θεωρητικό μοντέλο, τις οποίες οι φοιτητές συγκρίνουν με την πρωτογενή βιβλιογραφία
◗ μπορεί να δοθεί το ίδιο ερευνητικό ερώτημα σε διαφορετικά μοντέλα, ώστε να συζητηθούν οι αποκλίσεις, οι σιωπές και οι πιθανές προκαταλήψεις
◗ η διαδικασία αυτή μπορεί να μετατραπεί σε εργαστηριακή άσκηση, όπου η AI γίνεται «αντικείμενο μελέτης», όχι αόρατο εργαλείο στο παρασκήνιο
Παράλληλα, μέσα από προγράμματα αρχικής και συνεχιζόμενης επιμόρφωσης εκπαιδευτικών, τα πανεπιστήμια βοηθούν τους δασκάλους όλων των βαθμίδων να αναπαράγουν αυτή τη λογική στην τάξη τους.
Έτσι, η ανώτερη εκπαίδευση λειτουργεί ως αφετηρία για μια νέα παιδαγωγική κουλτούρα, όπου το ερώτημα «ποιος μιλά μέσα από την οθόνη» γίνεται κεντρικό σε κάθε μάθημα, κάθε κλάδου και κάθε επιπέδου.
Το πανεπιστήμιο ως εργαστήριο της γνώσης του αύριο
Συνοψίζοντας, η καινοτομία στην ανώτερη εκπαίδευση μπορεί να ιδωθεί σε τρεις αλληλένδετους άξονες:
1. Ψηφιακός μετασχηματισμός με νόημα
Το πανεπιστήμιο αξιοποιεί την τεχνολογία για να βελτιώσει ουσιαστικά τη διδασκαλία, τη μάθηση και τη διοίκηση, όχι για να προσθέσει ακόμη ένα στρώμα πολυπλοκότητας στην καθημερινότητα φοιτητών και προσωπικού.
2. Έρευνα που τροφοδοτεί όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης
Αναπτύσσονται θεωρητικά πλαίσια, εργαλεία και προγράμματα επιμόρφωσης μέσα στο πανεπιστήμιο, τα οποία στη συνέχεια προσαρμόζονται και εφαρμόζονται σε νηπιαγωγεία, σχολεία, επαγγελματική εκπαίδευση και διά βίου μάθηση. Η ανώτερη εκπαίδευση αποτελεί το σημείο εκκίνησης και επιστημονικής τεκμηρίωσης αυτής της προσπάθειας.
3. Παιδαγωγική της κριτικής σχέσης με την τεχνολογία
Η AI και γενικότερα οι ψηφιακές τεχνολογίες αντιμετωπίζονται ως αντικείμενα κριτικής και δημιουργικής διερεύνησης. Οι φοιτητές καλούνται να κατανοήσουν τα όρια, τις προκαταλήψεις και τις δυνατότητές τους, ώστε ως αυριανοί επιστήμονες και επαγγελματίες να τις χρησιμοποιούν υπεύθυνα.
Το πανεπιστήμιο που καινοτομεί πραγματικά, δεν είναι εκείνο με το πιο εντυπωσιακό λογισμικό, αλλά εκείνο που καταφέρνει να συνδέσει τη διδασκαλία, την έρευνα και την κοινωνική του αποστολή σε ένα συνεκτικό όραμα για τη γνώση του αύριο.
Ένα πανεπιστήμιο όπου η Τεχνητή Νοημοσύνη, ο ψηφιακός μετασχηματισμός και η εκπαιδευτική έρευνα λειτουργούν συμπληρωματικά, ώστε να υπηρετούν τον ίδιο στόχο, μια εκπαίδευση ανθρώπινη, δημοκρατική και κριτική, για κάθε επίπεδο, με σημείο ανα- φοράς και ευθύνης τον χώρο της ανώτερης εκπαίδευσης.
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ
Τ. 26843300
[email protected]
Λεωφόρος Δανάης 2, Πάφος, 8042