COP30 Μπελέμ: Ανθεκτικότητα στη συνεργασία, όρια στη φιλοδοξία

Η Διάσκεψη COP30 στο Μπελέμ δεν ήταν μια τυπική συνάντηση για το κλίμα. Ήταν μια πολιτική δοκιμασία για το αν η διεθνής κοινότητα μπορεί να σταθεί ενωμένη απέναντι στην κλιματική κρίση, σε μια εποχή γεωπολιτικών εντάσεων και αβεβαιότητας.
Μετά το Global Stocktake της COP28, το οποίο ανέδειξε το έντονο χάσμα ανάμεσα στις υφιστάμενες δεσμεύσεις και την απαιτούμενη πορεία για τον περιορισμό της υπερθέρμανσης στον 1,5°C, η διεθνής κοινότητα προσήλθε στη Βραζιλία με προσδοκίες για ένα καθοριστικό βήμα προς την εφαρμογή της Συμφωνίας του Παρισιού, δέκα χρόνια μετά την σύναψή της.
Η Βραζιλία, ως Προεδρία, παρουσίασε το «Mutirão Decision», μια συνεκτική πολιτική δέσμη που συνέδεσε την κλιματική δράση με την εμπορική πολιτική και έθεσε στο επίκεντρο τη χρηματοδότηση για ανθεκτικότητα, απώλειες και ζημίες. Το μήνυμα ήταν σαφές: το πολυμερές σύστημα παραμένει ζωντανό και λειτουργικό, ακόμη και σε δύσκολες συνθήκες.
Ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Η Κύπρος στο προσκήνιο
Η ΕΕ προσήλθε με ενιαία φωνή, παρά τις αντιθέσεις. Η Κύπρος, ως μελλοντική Προεδρία του Συμβουλίου το 2026, ανέλαβε ενεργό ρόλο στις διαπραγματεύσεις, μαζί με τη Δανία. Η Ευρώπη, έχοντας ξεκάθαρη εντολή από τα συμπεράσματα του Συμβουλίου Υπ. Περιβάλλοντος και από τους ηγέτες των κρατών μελών, επέμεινε στη φιλοδοξία, στη συνοχή και στη στήριξη των πιο ευάλωτων χωρών, στέλνοντας το μήνυμα ότι διατηρεί τον ηγετικό της ρόλο στην κλιματική δράση και συνοχής.
Οι αναπτυσσόμενες χώρες επέμειναν σε μεγαλύτερη χρηματοδότηση, στη διευκόλυνση πρόσβασης στην τεχνολογία, σε πιο ρεαλιστικά χρονοδιαγράμματα, αλλά και στη φιλοδοξία για μετριασμό και μείωση των εκπομπών. Η πολιτική πίεση οδήγησε αρκετά ζητήματα σε υπουργικό επίπεδο, υπογραμμίζοντας το υψηλό πολιτικό διακύβευμα της διάσκεψης και τη σημασία που είχε η αναζήτηση ρεαλιστικών και ισορροπημένων λύσεων.
Το αποτέλεσμα – Περιορισμένη φιλοδοξία, αλλά κρίσιμη συνέχεια
Η εντατική διαπραγματευτική διαδικασία οδήγησε σε βελτιωμένες εκδοχές. Το τελικό πακέτο αποφάσεων δεν έφτασε στο επίπεδο φιλοδοξίας που θέλαμε ως ΕΕ. Όμως απέτρεψε το αδιέξοδο. Αυτό είναι το πολιτικό κέρδος: η διαδικασία συνεχίζεται, η διεθνής συνεργασία παραμένει ενεργή και ο δρόμος προς την κλιματική δράση μένει ανοιχτός.
Σύμφωνα με τα συμφωνηθέντα, όλα τα μέρη πλέον καλούνται να υποβάλουν ενισχυμένους δεσμευτικούς στόχους συμβατούς με τον στόχο του 1,5°C, ενώ επιβεβαιώθηκε η ανάγκη για σταδιακή απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, χωρίς όμως ορόσημα και λεπτομερή οδικό χάρτη. Παράλληλα, ενισχύθηκαν οι μηχανισμοί χρηματοδότησης για προσαρμογή, ενώ δόθηκαν σαφέστερες κατευθύνσεις για την εφαρμογή των μηχανισμών της Συμφωνίας του Παρισιού.
Τα πολιτικά μηνύματα της COP30
Σε παγκόσμιο επίπεδο, η COP30 ανέδειξε τις αντοχές και τα όρια της πολυμερούς διαδικασίας, μέσα σε ένα περιβάλλον αυξανόμενης γεωπολιτικής πίεσης. .Από τη μία πλευρά, επιβεβαιώνεται ότι το πολυμερές σύστημα παραμένει ανθεκτικό και λειτουργικό, ακόμη και μέσα σε ένα περιβάλλον δύσκολων συνθηκών ή αντιπαραθέσεων. Από την άλλη, η σταδιακή ενσωμάτωση της εμπορικής πολιτικής στη συζήτηση για το κλίμα —με θέματα όπως η διαρροή άνθρακα, τα πράσινα πρότυπα και τα συστήματα συνοριακής προσαρμογής όπως το ευρωπαϊκό CBAM—καταδεικνύει ότι το πεδίο της κλιματικής διακυβέρνησης γίνεται όλο και πιο περίπλοκο. Οι αναπτυσσόμενες χώρες πέτυχαν να ενισχύσουν τη θέση τους στη χρηματοδότηση και την προσαρμογή, ενώ η συζήτηση για τα ορυκτά καύσιμα συνεχίζεται ως κεντρική, ανεπίλυτη αλλά σταδιακά μεταβαλλόμενη παράμετρος του παγκόσμιου ενεργειακού διαλόγου.
Ειδικότερα:
• Η ανθεκτικότητα του πολυμερούς συστήματος: Παρά τις αντιθέσεις, ο διάλογος παραμένει ζωντανός.
• Η ενίσχυση της θέσης των αναπτυσσόμενων χωρών: Η χρηματοδότηση και η προσαρμογή μπήκαν πιο δυνατά στο επίκεντρο.
• Η ΕΕ ως δύναμη συνοχής και φιλοδοξίας: Με ενιαία στάση, μετατρέπει τις εσωτερικές πιέσεις σε διεθνές πλεονέκτημα.
• Η Κύπρος στο προσκήνιο: Ως μελλοντική Προεδρία, προετοιμάζεται να διαχειριστεί κρίσιμες φάσεις εφαρμογής των αποφάσεων.
Οι αποφάσεις της COP θα επηρεάσουν άμεσα τη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού στόχου για το 2035, τον προϋπολογισμό και το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο, την εξωτερική πολιτική της ΕΕ και τις επερχόμενες Προεδρίες του Συμβουλίου, ξεκινώντας με την Κύπρο και την Ιρλανδία το 2026, που θα κληθούν να διαχειριστούν κρίσιμες φάσεις της εφαρμογής των νέων αποφάσεων. Η ανάγκη ενισχυμένης διπλωματικής παρουσίας σε περιοχές-κλειδιά, όπως τα νησιωτικά κράτη της Καραϊβικής και του Ειρηνικού, η Λατινική Αμερική και η Αφρική, διαφαίνεται πλέον πιο έντονη από ποτέ.
Οι επιπτώσεις των αποφάσεων της COP30 για το κλίμα, το περιβάλλον και την οικονομία είναι βαθιές. Σε επίπεδο κλίματος, η πίεση για νέες, ενισχυμένες εθνικές δεσμεύσεις αναμένεται να οδηγήσει σε μεγαλύτερη μείωση εκπομπών και σε ταχύτερη εφαρμογή πολιτικών μηδενικού άνθρακα. Στο περιβάλλον, τα μέτρα για την αποψίλωση και τη βιώσιμη χρήση γης ενισχύουν την προστασία των οικοσυστημάτων, ενώ οι δράσεις προσαρμογής προστατεύουν πιο ευάλωτες κοινωνίες. Στην παγκόσμια οικονομία, η μετάβαση σε καθαρές τεχνολογίες επιταχύνεται, πιέζοντας παράλληλα τις αγορές ορυκτών καυσίμων, αναδιατάσσοντας εμπορικές σχέσεις και δημιουργώντας νέες επενδυτικές ευκαιρίες.
Η COP30 δεν ήταν η διάσκεψη των ρηξικέλευθων αποφάσεων. Ήταν η διάσκεψη της «αλήθειας» όπως πολλοί την χαρακτήρισαν, αναδεικνύοντας τις προκλήσεις, τη σημασία της διεθνούς συνεργασίας παρά τις διαφορετικές αφετηρίες.
Παρά τις δυσκολίες, η COP30 άφησε πίσω της ένα μετρημένο αλλά ουσιαστικό αποτύπωμα. Κρατώντας ανοιχτό τον δρόμο για την απαραίτητη παγκόσμια πορεία προς μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τα πολιτικά όρια, τις ανισορροπίες και τις πραγματικές προκλήσεις της διεθνούς κλιματικής διακυβέρνησης.
*Υπουργός Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος