Alessandro Schiattarella: Η παράσταση αφηγείται την ευθραυστότητα ως μια δύναμη σε κίνηση

Με αφορμή
Με αφορμή … τη συμμετοχή του, με την παράσταση Zer-brech-lich στο Θέατρο Ριάλτο στις 13 Δεκεμβρίου, στο πλαίσιο του φετινού Beyond DisDance, που διοργανώνεται από την Υπόγεια Σκηνή, o Alessandro Schiattarella μιλά στον Ορίζοντα:
Η πρόσβαση να αποτελεί οργανικό και συνεπές μέρος της παράστασης από την αρχή μέχρι το τέλος
Πώς προέκυψε η παράσταση Zer-Brech-Lich και τι “αφορά»;
Το ZER-BRECH-LICH μας ανατέθηκε αρχικά από την Κρατική Όπερα του Αννόβερου, στο πλαίσιο ενός εγχειρήματος που περιλάμβανε δύο συμπεριληπτικές δημιουργίες. Τελικά, από τις δύο παραγωγές ήταν το ZER-BRECH-LICH εκείνο που συνέχισε το ταξίδι του επί σκηνής. Η έρευνα όμως που τροφοδότησε το έργο είχε ξεκινήσει πολύ πριν από αυτήν την ανάθεση. Για χρόνια εξερευνούσα την έννοια της ευθραυστότητας- όχι μόνο ως προσωπική μου κατάσταση, συνυφασμένη με τη δική μου ιστορία, αλλά και ως μια καλλιτεχνική και πολιτική οπτική μέσα από την οποία ανοίγονται νέες δυνατότητες.
Στον πυρήνα της παράστασης βρίσκονται πέντε τραγούδια της Ελβετής τραγουδοποιού Gina Été. Τα κείμενά της, που αγγίζουν κατευθείαν την ιδέα της ευθραυστότητας, πρόσφεραν ένα ποιητικό και ηχητικό τοπίο πάνω στο οποίο μπόρεσε να ριζώσει και να αναπτυχθεί η χορογραφία.
Η παράσταση αφηγείται την ευθραυστότητα ως μια δύναμη σε κίνηση: εξερευνά αυτό που γεννιούνται όταν επιλέγουμε να αγκαλιάσουμε την αστάθεια, την αλληλεξάρτηση, και τη συνεχή ταλάντωση ανάμεσα στο ράγισμα και το γίγνεσθαι. Αντί να αντιμετωπίζει την ευθραυστότητα ως έλλειμμα προς θεραπεία, το ZER-BRECH-LICH την αναδεικνύει ως εύφορο τόπο στον οποίο μπορούν να φυτρώσουν νέες σχέσεις και αισθητικές μορφές.
Η ευθραυστότητα παρουσιάζεται λοιπόν όχι ως αδυναμία αλλά ως πηγή δυνατοτήτων. Πώς δουλέψατε χορογραφικά αυτή τη μετατόπιση, ώστε η αποδοχή του «εύθραυστου» να λειτουργεί ως δύναμη και όχι ως περιορισμός;
Η χορογραφική διαδικασία ξεκίνησε από τα ίδια τα τραγούδια. Τα προσεγγίσαμε σαν ενδύματα που φοριούνται και δοκιμάζονται: κάθε περφόρμερ πειραματίστηκε με όλα, αναζητώντας πώς αντηχούν στο σώμα, στο συναίσθημα και στη φωνή. Μόνο όταν η κάθε περφόρμερ βρήκε το «ιδανικό ένδυμα» – το τραγούδι που ευθυγραμμιζόταν με το εσωτερικό της τοπίο – αρχίσαμε να εξερευνούμε πώς αυτό μπορεί να ενσαρκωθεί χορογραφικά.
Από εκεί και πέρα, η διαδικασία έγινε μια αδιάκοπη διαπραγμάτευση. Αντί να καθοδηγούμε τις ερμηνεύτριες προς μια προαποφασισμένη τεχνική φόρμα, επιτρέψαμε στις ποιότητες της ευθραυστότητας που φανερώνονταν στις φωνές και στα σώματά τους να χαράξουν το μονοπάτι της κίνησης. Η διστακτικότητα, το τρέμουλο, η αναπνοή, η ατελής κίνηση δεν λειτούργησαν ως σημάδια έλλειψης· έγιναν υλικά σύνθεσης, πύλες που άνοιγαν νέους ορίζοντες έκφρασης.
Ένα κρίσιμο μέρος αυτής της διαδικασίας ήταν η ανάπτυξη νέων φωνητικών δεξιοτήτων. Με την υποστήριξη έμπειρων μουσικών της όπερας, οι περφόρμερ έμαθαν να προσεγγίζουν τη φωνή ως προέκταση του χορογραφικού πεδίου και όχι ως μια ξεχωριστή τέχνη. Αυτό απαίτησε δοκιμές ορίων, βαθιά ακρόαση και μια σταδιακή διεύρυνση των εκφραστικών ικανοτήτων του καθενός.
Μέσα από αυτή την προσέγγιση, η ευθραυστότητα δεν περιόρισε τους ερμηνευτές· τους άνοιξε. Αποκάλυψε εναλλακτικές μορφές δεξιοτεχνίας, θεμελιωμένες στην ευαισθησία, την προσαρμοστικότητα και την σχεσιακή παρουσία. Η αποδοχή της ευθραυστότητας έγινε όχι περιορισμός, αλλά μέθοδος—ένας τρόπος να προσεγγίσει κανείς μια πιο πλούσια και αληθινή καλλιτεχνική γλώσσα.
Το ZER-BRECH-LICH αναδεικνύει την ευθραυστότητα ως εύφορο τόπο στον οποίο μπορούν να φυτρώσουν νέες σχέσεις και αισθητικές μορφές
Ποια είναι, για εσάς, η καλλιτεχνική και κοινωνική σημασία του να αποδέχεται κανείς την ευθραυστότητά του δημόσια και πώς αυτή η πράξη αλλάζει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την ταυτότητα;
Η δημόσια αποδοχή της ευθραυστότητας διακόπτει την κυρίαρχη ιδεολογία της αυτάρκειας. Στις κοινωνίες μας, οι ταυτότητες συχνά χτίζονται γύρω από τη σταθερότητα, την παραγωγικότητα και τον έλεγχο. Όταν ένας/μια περφόρμερ επιτρέπει στην ευθραυστότητα να γίνει ορατή—χωρίς να τη συγκαλύπτει ή να την «διορθώνει»—αποσταθεροποιεί αυτές τις προσδοκίες και προτείνει μια πιο ειλικρινή κατανόηση του ανθρώπου: μια κατανόηση που αναγνωρίζει την αλληλεξάρτηση, τη μεταβολή και τη φροντίδα.
Καλλιτεχνικά, αυτό ανοίγει έναν διαφορετικό αισθητικό χώρο, όπου η προσοχή μετατοπίζεται από την επίδοση στην σχέση, από την τελειότητα στην αυθεντικότητα, από το θέαμα στην απήχηση. Κοινωνικά, αμφισβητεί αντιλήψεις για το τι «πρέπει» να μπορεί να κάνει ένα σώμα. Προσκαλεί το κοινό να ξανασκεφτεί την ταυτότητα ως κάτι διάτρητο και προσαρμοστικό, και όχι ως ένα σταθερό δοχείο ικανοτήτων.
Πως προσαρμόσατε το έργο σας για να συνάδει με τους στόχους ενός Φεστιβάλ για συμπερίληψη τόσο επί σκηνής όσο και στη θέση του θεατή;
Στην πραγματικότητα, δεν προσαρμόσα τη δουλειά μου ώστε να ταιριάζει σε ένα φεστιβάλ αφιερωμένο στην ένταξη. Η χορογραφική μου πρακτική είναι προσανατολισμένη στην ένταξη από την πρώτη στιγμή—εδώ και πάνω από δέκα χρόνια. Έτσι, αντί να χρειαστεί να αλλάξω κάτι, ήταν περισσότερο σαν να συναντηθήκαμε ήδη στην ίδια σελίδα. Και το ενδιαφέρον είναι πως αυτή η «σελίδα» τραβάει όλο και περισσότερο την προσοχή θεσμών σε όλη την Ευρώπη και πέρα από αυτήν.
Από την πλευρά του κοινού, η ανάπτυξη του ZER-BRECH-LICH διαμορφώθηκε μέσα από έναν συνεχή διάλογο με αρκετούς ανάπηρους καλλιτέχνες που συνόδευσαν τη διαδικασία. Η δική τους ανατροφοδότηση μάς βοήθησε να βελτιώσουμε όχι μόνο τις αισθητικές επιλογές, αλλά και την προσβασιμότητα της συνολικής εμπειρίας. Έτσι, το έργο μπόρεσε να εξελιχθεί σε μια μορφή όπου η πρόσβαση δεν αποτελεί ξεχωριστό «στρώμα», αλλά οργανικό και συνεπές μέρος της παράστασης από την αρχή μέχρι το τέλος.
Αυτή τη στιγμή συνεργαζόμαστε με την ομάδα του φεστιβάλ για να προσαρμόσουμε το έργο σε ένα νέο γλωσσικό πλαίσιο, κάτι που αποτελεί μια συναρπαστική εξέλιξη. Το να βιώνεται το ZER-BRECH-LICH για πρώτη φορά στα Αγγλικά και στα Ελληνικά/Κυπριακά—αντί για τους συνδυασμούς Αγγλικών-Γερμανικών ή μόνο Αγγλικών που είχαμε χρησιμοποιήσει μέχρι τώρα—γεννά νέες ηχητικές και νοηματικές αντηχήσεις, αλλά και νέες μορφές πρόσβασης. Μας υπενθυμίζει ότι η ένταξη δεν είναι στατική∙ διευρύνεται συνεχώς καθώς το έργο ταξιδεύει και συναντά νέες κοινότητες.
Άρα θα έπρεπε να βλέπαμε αυτή τη συμπερίληψη όχι μόνο σε ειδικά φεστιβάλ αλλά πιο συχνά; Πὠς μπορεί αυτό να επιτευχθεί;
Απολύτως. Τα εξειδικευμένα φεστιβάλ παίζουν καίριο ρόλο, αλλά η ένταξη πρέπει να γίνει μια συστημική πρακτική σε ολόκληρο το πεδίο των παραστατικών τεχνών. Αυτό απαιτεί μια μετατόπιση στις δομές εξουσίας, όχι μόνο στον τρόπο επιλογής προγραμμάτων. Οι θεσμοί οφείλουν να αναρωτηθούν ποιοι προσκαλούνται, ποιοι υποστηρίζονται, ποιοι θεωρούνται «επαγγελματίες» και ποια σώματα επιτρέπεται να καταλαμβάνουν πολιτιστικό χώρο.
Για να επιτευχθεί αυτό, χρειάζεται επένδυση σε προσβάσιμους εκπαιδευτικούς δρόμους, δικαιότερες συνθήκες παραγωγής και μακροπρόθεσμη στήριξη καλλιτεχνών που εργάζονται με την αναπηρία και τη ποικιλομορφία—όχι περιστασιακές προσκλήσεις. Σημαίνει επίσης την αποδόμηση των αισθητικών προκαταλήψεων που εξακολουθούν να κυριαρχούν στον χορό και το θέατρο.