70 χρόνια ΕΟΚΑ: Από κιτρινισμένα αποκόμματα και ασπρόμαυρες φωτογραφίες πηγάζει ζωντανή ιστορία

Είναι ένα ταξίδι πίσω στο χρόνο. Ένα ταξίδι τόσο επίκαιρο, τόσο απαραίτητο στις μέρες αβεβαιότητας που ζούμε. Το ένα κιτρινισμένο απόκομμα εφημερίδας να διαδέχεται το άλλο μιλώντας για την ιστορία ενός λαού, που αγωνίστηκε για να αποκτήσει την ελευθερία του, για μαθητές που αψηφούσαν τον στρατό της ισχυρότερης τότε αυτοκρατορίας, για γυναίκες που άοπλες θυσιάστηκαν για ένα καλύτερο αύριο. Και την ίδια στιγμή, φωτογραφίες που ρίχνουν φως στο παρελθόν και που αποτελούν δίδαγμα για το μέλλον.
Με αφορμή τη συμπλήρωση 70 χρόνων από την έναρξη του αγώνα της ΕΟΚΑ, το Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών (ΓΤΠ) ανέτρεξε στα πολύτιμα αρχεία του, προκειμένου να αναδείξει τις καθοριστικές αυτές στιγμές της κυπριακής ιστορίας. Αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας είναι μια έκθεση που διοργανώνεται στο χώρο του Παλαιού Δημοτικού Μεγάρου στη Λευκωσία και η έκδοση ενός πολυσέλιδου λευκώματος. Εδώ, αξίζει να σημειωθεί πως το αρχείο εφημερίδων του ΓΤΠ αποτελεί την πλουσιότερη συλλογή εφημερίδων και περιοδικών που έχουν εκδοθεί στην Κύπρο από το 1860, ενώ το φωτογραφικό αρχείο, που διαθέτει ξεκινά από τη δεκαετία του 1950 και φτάνει μέχρι σήμερα.
Στις αίθουσες του παλιού δημοτικού μεγάρου της Λευκωσίας, ξεδιπλώνονται φωτογραφίες και αποκόμματα εφημερίδων, τα οποία καταγράφουν όχι μόνο τον ίδιο τον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ, αλλά και καθοριστικές στιγμές που προηγήθηκαν, όπως και εκείνες που ακολούθησαν. Το σκηνικό που έχει στηθεί είναι μοναδικό, αφού οι επισκέπτης διαβάζοντας τα κιτρινισμένα πρωτοσέλιδα και βλέποντας τις ασπρόμαυρες φωτογραφίες είναι σαν να μεταφέρεται σε εκείνη την εποχή.
Παράλληλα, η έκθεση είναι επιμελημένη με τρόπο που αναδεικνύει το ιστορικό βάθος και την ανθρώπινη διάσταση των γεγονότων. Κάθε φωτογραφία και κάθε απόκομμα εφημερίδας αφηγείται και μια μικρή ιστορία. Όλα αυτά ενώνονται και δημιουργούν την μεγάλη εικόνα, βοηθώντας τον επισκέπτη να κατανοήσει το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο διαδραματίστηκε ο αγώνας της ΕΟΚΑ. Έτσι, η έκθεση λειτουργεί όχι μόνο ως μια ιστορική αναδρομή, αλλά και ως μια ευκαιρία αναστοχασμού για τη σημασία της μνήμης και της συνέχειας της ιστορίας μας.
Πολλές φορές τείνουμε να ξεχνούμε τι έγινε και πιστεύουμε ότι 70 χρόνια πριν είναι μακρινό παρελθόν. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Η ιστορία μας πρέπει να παραμείνει ζωντανή. Η έκθεση για τα 70 χρόνια της ΕΟΚΑ όπως και το λεύκωμα, αναδεικνύει όσους έζησαν εκείνα τα γεγονότα, με αποτέλεσμα να αναγνωρίζεται ο αγώνας και οι θυσίες των απλών ανώνυμων ανθρώπων, που πάλεψαν για την ελευθερία.
Στο λεύκωμα που εξέδωσε το Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών περιέχονται όλα τα αποκόμματα και τις εφημερίδες που παρουσιάζονται στην έκθεση. Σελίδα με σελίδα ξεφυλλίζοντάς το, ο αναγνώστης περνά από τις πρώτες εφημερίδες που κυκλοφορήσαν στην Κυπριακή Δημοκρατία επί αγγλοκρατίας στα άλλα σημαντικά γεγονότα που σημάδεψαν εκείνες τις δεκαετίες, όπως τα Οκτωβριανά, τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τον ίδιο των αγώνα της ΕΟΚΑ, για να φτάσει στην υπογραφή της ανεξαρτησίας.
Κεντρική θέση έχει ο απελευθερωτικός αγώνας. Το λεύκωμα περιέχει ενότητες που αφορούν την μάχη του Αχυρώνα, τα Φυλακισμένα Μνήματα, τη θυσία του Γρηγόρη Αυξεντίου, τα κέρφιου, τον ρόλο των γυναικών, τις διεργασίες για την λύση, την επιστροφή του Μακαρίου στην Κύπρο και φυσικά τις στιγμές που η Κύπρος κατάφερε να κερδίσει την ανεξαρτησία της.
Η βάση για αυτή την εξιστόρηση, ανάφερε η Αλίκη Στυλιανού, Διευθύντρια του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών είναι μόνο οι εφημερίδες, που είναι διαθέσιμες στα αρχεία του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών. Όπως εξήγησε, παρουσιάζονται όλες οι θέσεις και απόψεις των εφημερίδων, ώστε να μην υπάρχει και η παραμικρή σκιά για την αντικειμενικότητα της έκθεσης, αλλά και του λευκώματος.
Η έρευνα για την έκθεση και το λεύκωμα ήταν κοπιαστική και διήρκησε περισσότερο από εννέα μήνες. Ξεκινώντας από τα πρώτα δειλά βήματα που έγιναν προκειμένου να στηθεί κυπριακός Τύπος το 1878, ενώ η Κύπρος ήταν ακόμη υπό τον βρετανικό αποικιοκρατικό ζυγό μέχρι τη στιγμή που απελευθερώθηκε, το προσωπικό όπως και το ωρομίσθιο προσωπικό του Γραφείου Τύπου και Πληροφοριών, μαζί με μια πληθώρα συνεργατών εργάστηκαν με ζήλο, για να αναδείξουν τα γεγονότα που καθόρισαν την πορεία του τόπου μας.
Κάθε στιγμή, που έχει καταγραφεί έχει τη δική της σημασία. Η διευθύντρια του ΓΤΠ ιδιαίτερα, όμως, στάθηκε σε κάποιες από αυτές. «Ήταν μια έρευνα που προκάλεσε σε όλους μας έντονα συναισθήματα. Για πρώτη φορά διάβασα ιστορίες του τόπου μας που δεν γνώριζα προηγουμένως. Θα σταθώ, όμως, στις συγκρούσεις μεταξύ των μαθητών και των Βρετανών στρατιωτών, όπως και μεταξύ των πολιτών. Ανάμεσά τους ήταν μια έγκυος γυναίκα, η Λουκία Χριστοδούλου Παπαγεωργίου στο χωριό Αυγόρου, μητέρα έξι παιδιών, η οποία για μια ολόκληρη ώρα αγωνιζόταν για να προστατεύσει νεαρά παιδιά εναντίον στρατιωτών και παρόλα αυτά δεν κατάφερναν να την σταματήσουν. Για μια ολόκληρη ώρα την χτυπούσαν με ρόπαλα, με πέτρες και όμως εκείνη δεν τα έβαζε κάτω, γιατί τόση ήταν η ανάγκη της να προστατέψει τα νεαρά παιδιά του χωριού. Προκειμένου να την σταματήσουν οι Βρετανοί χρησιμοποίησαν εναντίον της μυδραλιοβόλο. Και μάλιστα, την ώρα που πέθαινε, η έγνοια της ήταν πάλι να προστατέψει τα παιδιά».
Κάτι, που επίσης δεν είναι ευρέως γνωστό, είναι πως οι Βρετανοί λίγο πριν την λήξη του Αγώνα, αιχμαλώτισαν περισσότερους από 1.600 πολίτες. «Πρόκειται για ένα τεράστιο αριθμό ανθρώπων. Ακούμε συχνά πως τότε όλη η Κύπρος ήταν ΕΟΚΑ. Αυτό ακριβώς συνέβαινε: όλη η Κύπρος ήταν ΕΟΚΑ», ανέφερε, τονίζοντας ότι επιτέλους αυτοί οι άνθρωποι αναγνωρίζονται επειδή πολέμησαν για την ελευθερία της πατρίδα τους.
Είναι σημαντικό το έργο που έγινε, εξήγησε η διευθύντρια του ΓΤΠ, επειδή είναι η πρώτη φορά που παρουσιάζεται η ιστορία της Κύπρου μέσα από φωτογραφικό υλικό και αρχείο εφημερίδων σε τέτοια μεγάλη έκταση. «Με αυτό τον τρόπο αναδεικνύεται και ο αρχειακός πλούτος, που υπάρχει στην Κύπρο. Και εδώ να αναφέρω πως αυτός ο αρχειακός πλούτος χρειάζεται και μεγαλύτερη φροντίδα», είπε προσθέτοντας πως η κυβέρνηση πρέπει να συνεχίσει να στηρίζει την προστασία αυτών των αρχείων. «Είναι η ιστορία μας, είναι ο πολιτισμός, είναι όλα όσα οφείλουμε να γνωρίζουμε, για να ξέρουμε πως θα προχωρήσουμε μπροστά».
Μέσα από την έρευνα καταδεικνύεται, κατέληξε η Αλίκη Στυλιανού, πως όταν οι Κύπριοι θέλουν μπορούν. «Και ότι σήμερα είμαστε εδώ που είμαστε και έχουμε τη θέση που έχουμε, ότι έχουμε ανεξάρτητη Κυπριακή Δημοκρατία, οφείλεται στον αγώνα αυτών των ανθρώπων, τους οποίους οφείλουμε να τιμούμε και να τους ευχαριστούμε». Και αυτός ακριβώς είναι ο σκοπός αυτής της έκθεσης αλλά και του λευκώματος.
Αναγνώριση από βρετανικό φορέα
Παράλληλα, η Αλίκη Στυλιανού στάθηκε και σε ένα βίντεο που ετοίμασε πολύ πρόσφατα το Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών και το οποίο αφορά μια έκθεση που διοργάνωσε το Βρετανικό Πολεμικό Μουσείο για τους αγώνες που έδωσαν τρεις χώρες αποικίες της Μεγάλης Βρετανίας, η Κύπρος, η Κένυα και η Μαλαισία. Η έκθεση έχει τίτλο «Emergency Exits: The Fight for Independence in Malaya, Kenya and Cyprus». Σε αυτή, ερευνάται το κύμα των κινημάτων ανεξαρτησίας στις τρεις αυτές πρώην αποικίες, μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, εδάφη, που η βρετανική κυβέρνηση της εποχής αποκαλούσε «emergencies» (καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης).
Είναι πολύ σημαντική αυτή η έκθεση επειδή για πρώτη φορά οι Βρετανοί αναφέρονται στον αγώνα της ΕΟΚΑ, μιλώντας όχι για τρομοκρατική οργάνωση, αλλά αναγνωρίζοντάς τον ως απελευθερωτικό κίνημα. «Δεν πρόκειται για ένα ιδιωτικό μουσείο, άρα δεν είναι μια ιδιωτική πρωτοβουλία. Έχει τη δική του σημασία το γεγονός πως μια ομάδα επιμελητών σε συνεργασία με μια επιμελήτρια από την Κύπρο, τη Μαρία Χατζηχρυσάνθου δημιούργησαν αυτή την έκθεση και την προβάλλουν, από μια εντελώς διαφορετική σκοπιά, από αυτή που είμαστε συνηθισμένοι να βλέπουμε από τη Μεγάλη Βρετανία», τόνισε.
Έκθεση και διαλέξεις
Η έκθεση στο παλιό δημαρχείο Λευκωσίας θα είναι ανοικτή μέχρι τις 12 Δεκεμβρίου (Δευτέρα-Παρασκευή 4-7μ.μ., Σάββατο-Κυριακή 10π.μ.- 6μ.μ.) Είσοδος ελεύθερη.
Παράλληλα, στο πλαίσιο της έκθεσης το ΓΤΠ διοργανώνει δύο σημαντικές διαλέξεις στο χώρο του Παλιού Δημοτικού Μεγάρου:
«Μάχες που καθόρισαν τον ρου του Αγώνα» με κεντρικό ομιλητή τον Χαράλαμπο Αλεξάνδρου, Πρόεδρο του Ιδρύματος Απελευθερωτικού Αγώνα ΕΟΚΑ 1955-1959 και Ακαδημαϊκό (Τετάρτη, 3 Δεκεμβρίου 2025, στις 18:00).
«Οι μαθητές στον Αγώνα της ΕΟΚΑ» με κεντρικό ομιλητή τον Πέτρο Παπαπολυβίου, Αναπληρωτή Καθηγητή Πανεπιστημίου Κύπρου, Μέλος της επιστημονικής επιτροπής του Κέντρου Έρευνας και Τεκμηρίωσης του Ιδρύματος Απελευθερωτικού Αγώνα ΕΟΚΑ 1955-1959 (Τρίτη, 9 Δεκεμβρίου, στις 18:00).
Να σημειωθεί πως την περασμένη Τρίτη διοργανώθηκε ακόμη μία διάλεξη με τίτλο: «Ο ρόλος των γυναικών στον Αγώνα» με κεντρική ομιλήτρια την Μαρούλλα Βιολάρη Ιακωβίδη, την πρώτη γυναίκα δημοσιογράφο, μέλος της ΕΟΚΑ.