Ψάχνει το πλαίσιο για την πενταμερή η Ολγκίν

Οι τελευταίες κινήσεις στο Κυπριακό με άξονα τις προσπάθειες της προσωπικής απεσταλμένης του Γενικού Γραμματέα, Μαρία Άνχελα Ολγκίν, για τη δημιουργία του πλαισίου με στόχο την επανάληψη των συνομιλιών, αρχής γενομένης με τη σύγκληση μιας νέας διάσκεψης, αποτυπώνουν το δύσκολο αυτού του εγχειρήματος. Η συνάντηση της Ολγκίν με τον Τούρκο ΥΠΕΞ, Χακάν Φιντάν, μπορεί να μην έκλεισε εκ του αποτελέσματος το παράθυρο ευκαιρίας αλλά μάλλον ούτε και το άνοιξε διάπλατα. Ο στόχος της Ολγκίν στη συνάντηση της περασμένης Πέμπτης ήταν να αντιληφθεί κατά πόσο συμμερίζεται ο Τούρκος ΥΠΕΞ το συμπέρασμα της ίδιας ότι διαπιστώνει, μετά από τη συζήτηση που έχει κάνει με τους δύο ηγέτες στην Κύπρο, μια ουσιαστική μετατόπιση των συζητήσεων για το πρόβλημα για το οποίο στο προηγούμενο διάστημα κυριαρχούσε ένας συμβολισμός παρά μια ουσιαστική εμπλοκή με ανταλλαγή απόψεων.
Ταυτόχρονα είναι σαφές ότι πέραν της προσπάθειάς της να αντιληφθεί το πού ακριβώς κινείται η Άγκυρα, μετά τη σαφή διαφοροποίηση της τουρκοκυπριακής ηγεσίας, η Ολγκίν επιθυμεί να διαπιστώσει αν θα έχει την ευχέρεια να βασιστεί στην προσανατολισμένη και ουσιαστική διαπραγμάτευση χωρίς προσκόμματα. Εν ολίγοις, η απεσταλμένη του Γενικού Γραμματέα επιχείρησε να σφυγμομετρήσει το εύρος των αλλαγών, αν υπάρχουν σε σχέση με τον στόχο της διαπραγμάτευσης από πλευράς Άγκυρας ώστε να μην αποτυπωθούν διαφορετικές προσεγγίσεις οι οποίες θα αλλάξουν την εικόνα που η ίδια έχει αποκομίσει, ότι «οι δύο ηγέτες στην Κύπρο έχουν πλέον πλήρη εικόνα του διαπραγματευτικού φακέλου», όπως η ίδια δήλωσε λίγες μέρες πριν από την συνάντησή της με τον Τούρκο ΥΠΕΞ. Αυτός ήταν ο στόχος της Ολγκίν στην επαφή της στο τουρκικό ΥΠΕΞ.
Το γενικότερο ωστόσο πλαίσιο των τελευταίων ημερών μπορεί να ιδωθεί μέσα από δημόσιες δηλώσεις της απεσταλμένης για το Κυπριακό, στις δηλώσεις του Τουφάν Έρχιουρμαν μετά τη συνεδρία του πολιτικού συμβουλίου στην τουρκοκυπριακή πλευρά αλλά και τα όσα ανέφερε ο Χακάν Φιντάν μερικές ώρες πριν από τη συνάντησή του με την αξιωματούχο των ΗΕ. Η αποτίμηση των δηλώσεων των τελευταίων ημερών αναδεικνύει μια εν δυνάμει και σύνθετη εικόνα για το πού βρίσκεται η διαδικασία.
Το μοντέλο λύσης
Κεντρικός άξονας των δηλώσεων Έρχιουρμαν είναι η κατηγορηματική διαπίστωση ότι δεν υπάρχει συναίνεση στο μοντέλο λύσης. Η θέση αυτή δεν αποτελεί απλώς μια διαπραγματευτική τοποθέτηση αλλά μια συνειδητή στάση φρεναρίσματος της θέσης που καλλιεργείται σε μέρος του δημόσιου λόγου -μίλησε για ελλειμματική κατανόηση τόσο σε ΜΜΕ στις ελεύθερες όσο και στα κατεχόμενα, περί έμμεσης επιστροφής στην ομοσπονδία μέσω της αναφοράς στα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Κατά τον Τουρκοκύπριο ηγέτη, τα ψηφίσματα αυτά δεν προδικάζουν το τελικό μοντέλο αλλά κατοχυρώνουν την αρχή της πολιτικής ισότητας, η οποία, όπως τονίζει, αποτελεί το πρώτο και καθοριστικό σημείο της μεθοδολογίας που ο ίδιος προωθεί.
Στα μισά του δρόμου
Η πολιτική ισότητα, ωστόσο, δεν νοείται από την τουρκοκυπριακή πλευρά ως μια αφηρημένη αρχή. Όπως ξεκαθαρίζει ο Έρχιουρμαν, η αναφορά της πολιτικής ισότητας σε κοινά ανακοινωθέντα ή δηλώσεις δεν αρκεί για να θεωρηθεί ότι το πρώτο στάδιο της μεθοδολογίας έχει ολοκληρωθεί. Για να συμβεί αυτό, απαιτείται αποδοχή και του περιεχομένου της, με σημείο αναφοράς την εκ περιτροπής Προεδρία. Η διατύπωση ότι «βρισκόμαστε μόνο στα μισά του πρώτου σημείου», όπως δήλωσε την Παρασκευή, αναδεικνύει αυτό που επιχειρεί ο ίδιος να δώσει, πως η πρόοδος τη δεδομένη στιγμή είναι ρητορική και δεν αντανακλάται στις συζητήσεις.
Αυτή η προσέγγιση συνδέεται άμεσα με τη στάση του Έρχιουρμαν απέναντι σε μια ενδεχόμενη άτυπη διάσκεψη 5+1. Όπως υποστηρίζει, μια τόσο υψηλού επιπέδου συνάντηση χωρίς απτά αποτελέσματα θα ήταν επιζήμια για όλες τις πλευρές. Είναι προφανές πως η πενταμερής δεν αντιμετωπίζεται ως χώρος διαπραγμάτευσης αλλά ως μηχανισμός ανακοίνωσης και επικύρωσης συμφωνιών που θα έχουν προηγουμένως επιτευχθεί στη Λευκωσία, έστω και σε περιορισμένα ζητήματα από ΜΟΕ. Εδώ δεν αποκλείουν διπλωματικές πηγές στην πενταμερή να παρουσιαστούν συμφωνίες σε πρακτικά ζητήματα τα οποία όντως θα διαφοροποιήσουν το κλίμα στο εσωτερικό.
«Έτοιμος να σε συναντήσω»
Σε ένα παράλληλο πλαίσιο μεθοδολογίας αλλά από διαφορετική αφετηρία εντάσσονται και οι επαναλαμβανόμενες δημόσιες δηλώσεις του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκου Χριστοδουλίδη, σύμφωνα με τις οποίες, εάν το επιθυμεί ο Τούρκος Πρόεδρος, μπορεί να υπάρξει απευθείας συνάντηση για το Κυπριακό. Παρότι σε επικοινωνιακό επίπεδο οι δηλώσεις αυτές επιχειρούν να προβάλουν εικόνα πολιτικής βούλησης και πρωτοβουλίας, και αποτυπώνονται αυτή την περίοδο με την ανάληψη από την Κυπριακή Δημοκρατία της προεδρίας της ΕΕ, στην πράξη στερούνται ρεαλιστικής βάσης. Υπό τις παρούσες συνθήκες, η Τουρκία δεν αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία ακριβώς λόγω της εκκρεμότητας του Κυπριακού, γεγονός που καθιστά μια τέτοια συνάντηση πολιτικά ανέφικτη.
Η πρόταση, από την άλλη, εγείρει σοβαρά ζητήματα ως προς τη δομή της ίδιας της διαπραγματευτικής διαδικασίας. Μια απευθείας συνάντηση Λευκωσίας–Άγκυρας, παρακάμπτοντας την τουρκοκυπριακή ηγεσία, θα υπονόμευε, αφενός, και έτσι το αντιλαμβάνεται ο Τουρκοκύπριος ηγέτης, τον ρόλο των Τουρκοκυπρίων ως ισότιμης πλευράς και, αφετέρου, θα ενίσχυε την τουρκική αφήγηση περί «ελληνοκυπριακής οντότητας» που δεν εκπροσωπεί το σύνολο του νησιού. Την παρούσα στιγμή, η Κυπριακή Δημοκρατία εκπροσωπείται εκ των πραγμάτων αποκλειστικά από την ελληνοκυπριακή κοινότητα, γεγονός που καθιστά μια τέτοια πρωτοβουλία όχι μόνο πολιτικά μη παραγωγική αλλά και δυνητικά επιζήμια για τη λογική των δικοινοτικών συνομιλιών πάνω στην οποία, παρά τις αντιφάσεις της, εξακολουθεί να στηρίζεται το πλαίσιο του ΟΗΕ. Υπό αυτή την έννοια, οι δηλώσεις αυτές λειτουργούν περισσότερο ως ρητορική κίνηση παρά ως ουσιαστική πρόταση πολιτικής.
Απεσταλμένη και ρητορική
Στην προσπάθεια αποφυγής της κυριαρχίας ρητορικών σχημάτων τη δεδομένη στιγμή των προσπαθειών της, η Μαρία Άνχελα Ολγκίν εστιάζει σε μια συμφωνία για ένα δομημένο πλαίσιο που θα επιτρέψει ουσιαστικές συνομιλίες. Οι παρατηρήσεις της, όπως καταγράφηκαν σε δηλώσεις της στο τουρκικό πρακτορείο ειδήσεων ΑΝΚΑ αυτή τη βδομάδα, για «υπερβολική ενασχόληση των ηγετών με τεχνικά ζητήματα, ανεπαρκή προετοιμασία των διαπραγματευτικών ομάδων και έλλειψη ώριμων, εφαρμόσιμων προτάσεων», καταδεικνύουν ότι, κατά την εκτίμησή της, η διαδικασία κινδυνεύει «να ανακυκλώσει παλαιά αδιέξοδα» εάν δεν αλλάξει ο τρόπος δουλειάς.
«Δυο κράτη» και ασάφειες
Το παζλ των διακριτών δηλώσεων αυτής της εβδομάδας συμπληρώνεται από τις πρόσφατες αναφορές του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών Χακάν Φιντάν, οι οποίες προσθέτουν μια ακόμη διάσταση στην εξίσωση. Παρά τη διαφορετική φρασεολογία, ο Φιντάν επανέρχεται στη λογική των «δύο κρατών», την οποία χαρακτηρίζει «τη μόνη ρεαλιστική λύση αυτή τη στιγμή». Ωστόσο, εισάγει ταυτοχρόνως μια μορφή δημιουργικής ασάφειας, υποστηρίζοντας ότι μετά από μια τέτοια διευθέτηση θα μπορούσε να υπάρξει «συνεργασία ή ακόμη και πολιτική ενότητα», εφόσον το επιθυμούν τα μέρη.
Η προσέγγιση αυτή επιτρέπει στην Άγκυρα να διατηρεί τη σκληρή της θέση σε επίπεδο αρχής, αφήνοντας όμως ανοιχτό το ενδεχόμενο μελλοντικών μορφών συνύπαρξης, χωρίς να δεσμεύεται σε συγκεκριμένο πλαίσιο. Παράλληλα, ο Φιντάν επιχειρεί να μεταφέρει το Κυπριακό στο ευρύτερο πλαίσιο των σχέσεων Τουρκίας–Ευρωπαϊκής Ένωσης, χαρακτηρίζοντας την ανάληψη της προεδρίας της ΕΕ από την Κυπριακή Δημοκρατία ως «ευκαιρία» και υποστηρίζοντας ότι οι σημερινές γεωπολιτικές απειλές καθιστούν τη συνεργασία ΕΕ–Τουρκίας πιο αναγκαία από ποτέ.
Οι αιχμές του Τούρκου ΥΠΕΞ κατά της «ελληνοκυπριακής οντότητας», την οποία χαρακτηρίζει εμπόδιο στις σχέσεις Άγκυρας–Βρυξελλών, εντάσσονται σε αυτή τη στρατηγική. Ταυτόχρονα, η έκκλησή του για άρση της «απομόνωσης των Τουρκοκυπρίων» και για «πάγωμα» του πολιτικού ζητήματος, με στόχο την κοινή αξιοποίηση της οικονομίας, της ενέργειας και του τουρισμού, συνδέεται με μια αντίληψη σταδιακής, λειτουργικής συνύπαρξης, χωρίς προηγούμενη συνολική πολιτική λύση.
Τι θα κριθεί
Η προγραμματισμένη τριμερής συνάντηση στα τέλη Ιανουαρίου αποκτά, με βάση τις δημόσιες αναφορές αλλά και τις επαφές των εμπλεκομένων, ιδιαίτερο χαρακτήρα. Εκεί θα κριθεί εάν υπάρχει επαρκής πρόοδος στα Μέτρα Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης, εάν έχουν διασαφηνιστεί οι παράμετροι της μεθοδολογίας και εάν αναγνωρίζονται οι προηγούμενες συγκλίσεις ως κοινή βάση. Μόνο υπό αυτές τις προϋποθέσεις θα μπορούσε να ανοίξει ο δρόμος για μια ευρύτερη διάσκεψη υπό την αιγίδα του ΟΗΕ.