Χρειάζεται η ΕΕ περαιτέρω διεύρυνση;

Της συντακτικής ομάδας του Bloomberg
Χρειάζεται η Ευρωπαϊκή Ένωση – ένα μπλοκ 27 κρατών, 450 εκατομμύρια ανθρώπων, πολιτικά διχασμένο ακόμη και στις καλύτερές του μέρες – να διευρυνθεί περαιτέρω; Η απάντηση -όπως συνηθίζεται στις Βρυξέλλες- είναι ένα επιφυλακτικό και αμφίβολο “ναι”.
Εννέα χώρες έχουν υποβάλει επίσημα αίτηση για ένταξη στην Ένωση, ενώ αξιωματούχοι της ΕΕ έχουν πρόσφατα υποδείξει ότι μέχρι το 2030 ενδέχεται να προστεθούν και άλλα κράτη στη λίστα. Η τελευταία έκθεση προόδου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αποκαλύπτει το χάσμα μεταξύ φιλοδοξίας και ετοιμότητας. Το μικρό Μαυροβούνιο έχει πραγματοποιήσει αθόρυβα μεγάλο μέρος του σκληρού έργου που απαιτείται για την ένταξη, ενώ η Αλβανία, η Μολδαβία και η Ουκρανία βρίσκονται πολύ πίσω. Άλλες χώρες είναι απίθανο να ενταχθούν σύντομα.Play Video
Εάν γίνει σωστά, η διεύρυνση μπορεί να ενισχύσει την ασφάλεια και την αξιοπιστία της Ευρώπης ως δημοκρατικού μπλοκ. Θα μπορούσε να αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμη αυτή τη στιγμή, καθώς η επιθετικότητα της Ρωσίας, η στροφή της Αμερικής προς το εσωτερικό και η επέκταση της επιρροής της Κίνας έχουν καταστήσει την περιφερειακή ολοκλήρωση στρατηγική αναγκαιότητα. Η πιθανή εναλλακτική λύση είναι μια ένωση που περιβάλλεται από εύθραυστα κράτη τα οποία μπορούν εύκολα να αποτελέσουν αντικείμενο εκβιασμού και η αστάθεια των οποίων θα μπορούσε να εξαπλωθεί πέρα από τα σύνορα της Ευρώπης.
Και από οικονομική άποψη, η λογική της επέκτασης είναι ορθή. Η προηγούμενη σειρά εντάξεων χωρών στην ΕΕ το 2004 αύξησε το κατά κεφαλήν ακαθάριστο εγχώριο προϊόν των νέων μελών από το 59% του μέσου όρου της ΕΕ στο 81% έως το 2022. Το βιοτικό επίπεδο αυξήθηκε σημαντικά, παράλληλα με τεράστιες βελτιώσεις στις υποδομές, τις υπηρεσίες και το προσδόκιμο ζωής. Τα παλαιότερα μέλη κέρδισαν μια μεγαλύτερη αγορά, καλύτερη ροή στις αλυσίδες εφοδιασμού, μεγαλύτερη περιφερειακή σταθερότητα και, ως εκ τούτου, μεγαλύτερη ευημερία: το κατά κεφαλήν εισόδημα εκτιμάται ότι είναι 10% υψηλότερο από ό,τι θα ήταν χωρίς την ένταξη των νέων μελών.
Ωστόσο, τα οφέλη αυτά δεν είναι αυτονόητα και κάθε περαιτέρω διεύρυνση πρέπει να αντιμετωπίζεται με σύνεση. Η προσθήκη μικρών χωρών όπως το Μαυροβούνιο και η Αλβανία είναι μια επιλογή χαμηλού κόστους – υψηλής απόδοσης. Θα ενισχύσει μια ευάλωτη περιοχή, θα βελτιώσει τη διαχείριση των συνόρων και της μετανάστευσης και θα ανταμείψει τις πραγματικές προσπάθειες μεταρρύθμισης. Τα οφέλη που θα πρόσφεραν τέτοιες προσθήκες στην ΕΕ είναι πιθανό να υπερτερούν σημαντικά των κινδύνων.
Το αίτημα της Ουκρανίας, από την άλλη, απαιτεί λεπτές κινήσεις. Το μέγεθος, η βιομηχανική ικανότητα και η στρατιωτική ανθεκτικότητά της θα μπορούσαν κάποια μέρα να την καταστήσουν στρατηγικό πλεονέκτημα. Ωστόσο, ο συνεχιζόμενος πόλεμος, οι τεράστιες ανάγκες ανασυγκρότησης, τα προβλήματα διακυβέρνησης και οι πολιτικές ευαισθησίες περιπλέκουν την κατάσταση. Εδώ, η ΕΕ χρειάζεται μια πιο ευέλικτη προσέγγιση που θα δίνει προτεραιότητα στην εμβάθυνση των δεσμών στο πλαίσιο των υφιστάμενων συμφωνιών για θέματα όπως το εμπόριο, η ενέργεια και η εναρμόνιση των τελωνειακών και κανονιστικών ρυθμίσεων, ενώ θα θέτει τις βάσεις για πλήρη ένταξη στο μέλλον.
Δύο ακόμη αρχές θα πρέπει να καθοδηγούν τη διαδικασία διεύρυνσης.
Η πρώτη είναι ότι η ΕΕ θα πρέπει να είναι προσεκτική ως προς τον τρόπο με τον οποίο ασκεί επιρροή στα υποψήφια κράτη μέλη. Εδώ και καιρό, επιμένει στην ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, τη διαφάνεια, το κράτος δικαίου και άλλα κριτήρια καλής διακυβέρνησης ως προϋποθέσεις για την ένταξη. Ωστόσο, το να αφήνει τα υποψήφια κράτη σε μια ατέρμονη αναμονή υπονομεύει την αξιοπιστία της Ένωσης και ενδεχομένως παραχωρεί τη δυνατότητα επιρροής σε εξωτερικές δυνάμεις. Η ΕΕ πρέπει να προσφέρει καλύτερα κίνητρα για την πρόοδο – όπως πιο γρήγορη πρόσβαση στην αγορά και βαθύτερη συμμετοχή σε προγράμματα της ΕΕ – επιβάλλοντας παράλληλα σαφείς κυρώσεις σε περίπτωση οπισθοδρόμησης.
Στη συνέχεια, η ΕΕ πρέπει η ίδια να μεταρρυθμιστεί αν θέλει να παραμείνει “κυβερνήσιμη”. Θα πρέπει να επιτρέπει τη λήψη περισσότερων σημαντικών αποφάσεων (στην εξωτερική πολιτική, τις κυρώσεις και άλλους τομείς) με ειδική πλειοψηφία, αντί να απαιτεί ομοφωνία μεταξύ των μελών. Πρέπει επίσης να ενισχύσει την ενιαία αγορά: η εξάλειψη των τριβών στις διασυνοριακές κεφαλαιαγορές, στον τραπεζικό τομέα, την ενέργεια και άλλους τομείς θα πρέπει να συνοδεύεται από μεταρρυθμίσεις για τη μείωση της γραφειοκρατίας. Αυτό δεν αφορά μόνο τη διεύρυνση: χωρίς τις αλλαγές αυτές, ακόμη και η σημερινή Ένωση θα δυσκολευτεί να παραμείνει λειτουργική.
Ο ιδρυτικός σκοπός της Ευρώπης ήταν να ενώσει τα έθνη για την ειρήνη, την ευημερία και τη δημοκρατία. Η ΕΕ μπορεί να συμβάλει στην ανανέωση αυτής της αποστολής, αγκαλιάζοντας με ρεαλιστικό τρόπο περισσότερες χώρες στην περιφέρειά της. Μπορεί επίσης, επί τη ευκαιρία. να σώσει τον εαυτό της.