Υπερπληρωμές στις δημόσιες μεταφορές: Πέντε ανάδοχοι στρέφονται κατά του κράτους για €59 εκατ.

Πέντε ανάδοχοι συμβάσεων δημόσιων επιβατικών μεταφορών διεκδικούν 59 εκατομμύρια από το κράτος – Σφάλματα οδήγησαν σε υπερπληρωμές – Τα ευρήματα έκθεσης της Ελεγκτικής για το Υπουργείο Μεταφορών και το Τμήμα Οδικών Μεταφορών
Εκτός τροχιάς φαίνεται να βρίσκεται η λειτουργία των δημόσιων επιβατικών μεταφορών καθώς σε νέα Ειδική Έκθεση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας για το Υπουργείο Μεταφορών και το Τμήμα Οδικών Μεταφορών παρουσιάζονται σοβαρά προβλήματα στο θέμα των πληρωμών των συμβάσεων λεωφορείων. Ο έλεγχος διεξήχθη σε δείγμα πληρωμών που διενεργήθηκαν στο πλαίσιο των συμβάσεων δημόσιων επιβατικών μεταφορών με λεωφορεία για τα έτη 2022–2023, καθώς και δείγμα εισπράξεων του ΤΟΜ για το 2023.
Ο έλεγχος εντόπισε κινδύνους για τα δημόσια οικονομικά, μεταξύ των οποίων εκκρεμείς αγωγές πέντε αναδόχων συνολικού ύψους άνω των €59εκ., χωρίς να είναι δυνατή η ποσοτικοποίηση πιθανών οφειλών από το ΤΟΜ. Διαπιστώθηκαν, επίσης, αδυναμίες στην εφαρμογή μηχανισμών παρακολούθησης δεικτών επίδοσης και στην έγκαιρη επιβολή συμβατικών ποινών, με κίνδυνο απώλειας εσόδων.
Επιπρόσθετα, αναδείχθηκαν σφάλματα σε υπολογισμούς αποζημιώσεων και ανεπαρκής διαχωρισμός αρμοδιοτήτων, ενώ εντοπίστηκαν επίσης, ζητήματα στο σύστημα εισπράξεων του ΤΟΜ, λανθασμένος υπολογισμός επιβαρύνσεων τελών κυκλοφορίας και μη ολοκληρωμένη συμφιλίωση εσόδων.
Η σύνοψη αποτελεσμάτων της έκθεσης
1. Σύνοψη αποτελεσμάτων ελέγχου
Η Ελεγκτική Υπηρεσία διεξήγαγε έλεγχο σε δείγμα πληρωμών της Διοίκησης του Υπουργείου Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων (ΥΜΕΕ) και του Τμήματος Οδικών Μεταφορών (ΤΟΜ), που διενεργήθηκαν στο πλαίσιο των συμβάσεων δημόσιων επιβατικών μεταφορών με λεωφορεία, για τα έτη 2022 και 2023. Το δείγμα επιλέχθηκε με συγκεκριμένη μεθοδολογία, στο πλαίσιο ελέγχου που αποσκοπούσε στη διατύπωση ελεγκτικής γνώμης επί των οικονομικών καταστάσεων της Κυπριακής Δημοκρατίας (ΚΔ). Ο έλεγχος επικεντρώθηκε στην κανονικότητα των πληρωμών αυτών προς τους Αναδόχους, υπό την έννοια της τήρησης των όρων των υφιστάμενων συμβάσεων που σχετίζονται με τις πληρωμές, καθώς και σε εξέταση άλλων συναφών όρων. Δεν αξιολογήθηκε, ως μέρος του παρόντος ελέγχου, η καταλληλότητα όλων των συμβατικών όρων.
Στο ίδιο πλαίσιο, ελέγχθηκε επίσης και η ορθότητα και η κανονικότητα δείγματος εισπράξεων του ΤΟΜ για το έτος 2023. Στην έκθεση αυτή περιλαμβάνονται θέματα που εντοπίστηκαν από τον εν λόγω έλεγχο, καθώς και τα σημαντικότερα θέματα που προέκυψαν από την επισκόπηση εσωτερικών διαδικασιών του ΤΟΜ επί των εισπράξεων.
Η Υπηρεσία μας βρίσκεται τώρα στη διαδικασία διενέργειας διαχειριστικού ελέγχου αναφορικά με τις ενέργειες του ΤΟΜ στον τομέα της οδικής ασφάλειας, με την περάτωση του οποίου θα εκδοθεί ξεχωριστή σχετική έκθεση.
Επίσης η Υπηρεσία μας ετοιμάζει έκθεση που αφορά στην εμπειρία των πολιτών στη χρήση των δημόσιων λεωφορείων. Στο πλαίσιο αυτό οι λειτουργοί της Υπηρεσίας πραγματοποίησαν επιτόπιους ελέγχους προκειμένου να βιώσουν προσωπικά την εμπειρία των επιβατών και τα αποτελέσματα αναμένεται να παρουσιαστούν κατά το 1ο τρίμηνο του 2026.
1.1 Έλεγχος πληρωμών στο πλαίσιο των συμβάσεων δημόσιων επιβατικών μεταφορών με λεωφορεία
(α) Οικονομικοί κίνδυνοι για το κράτος
Πέντε Ανάδοχοι έχουν καταχωρίσει αγωγές κατά του κράτους, διεκδικώντας επιπρόσθετα ποσά ύψους άνω των €59 εκ., πέραν από αυτών που έχουν ήδη λάβει, για οικονομικές διαφορές της περιόδου 2010-2020. Οι διαφορές αυτές προέκυψαν λόγω διαφωνιών, αναφορικά με τον τρόπο υπολογισμού και το ύψος της κυβερνητικής συνεισφοράς. Η εκδίκαση των υποθέσεων βρισκόταν ακόμη σε αρχικό στάδιο κατά την ημερομηνία ολοκλήρωσης του ελέγχου μας. Παρά το γεγονός ότι έχει παρέλθει σημαντικό χρονικό διάστημα από τη λήξη των συμβάσεων της δεκαετίας 2010-2020, το ΤΟΜ εξακολουθεί να μην είναι σε θέση να ποσοτικοποιήσει την τυχόν συνολική οφειλή του προς τους Αναδόχους.
(β) Μη πλήρης εφαρμογή μηχανισμών παρακολούθησης επίδοσης
Παρά το γεγονός ότι, μέχρι την ημερομηνία ολοκλήρωσης του ελέγχου μας (Νοέμβριος 2024), είχαν σημειωθεί βήματα από το ΥΜΕΕ και το ΤΟΜ για εφαρμογή των προβλεπόμενων στις συμβάσεις μηχανισμών παρακολούθησης των δεικτών επίδοσης, εντούτοις, οι μηχανισμοί αυτοί δεν υλοποιήθηκαν ακόμη. Ως αποτέλεσμα, δεν παρακολουθείται, από την Αναθέτουσα Αρχή, η επίτευξη των στόχων παροχής ποιοτικών δημόσιων επιβατικών μεταφορών, και υπάρχει κίνδυνος απώλειας εσόδων για το κράτος από τη μη επιβολή οικονομικών κυρώσεων προς τους Αναδόχους, σε περίπτωση μη συμμόρφωσης με τους δείκτες επίδοσης.
(γ) Ανεπαρκής επιβολή ποινών
Το ΥΜΕΕ και το ΤΟΜ επέβαλαν καθυστερημένα ή δεν επέβαλαν καθόλου τις ποινές που προβλέπονται από τις συμβάσεις για την καθυστερημένη υποβολή στοιχείων από τους Αναδόχους, όπως προνοείται στις συμβάσεις, με αποτέλεσμα την απώλεια εσόδων και, πιθανώς, τη δημιουργία εντυπώσεων για μεροληπτική στάση υπέρ ή εναντίον ορισμένων Αναδόχων.
(δ) Λάθη σε δείκτες, μεταβλητές και υπολογισμούς αποζημιώσεων
Από το δειγματοληπτικό έλεγχο, διαπιστώθηκαν σφάλματα σε παραμέτρους υπολογισμού του ύψους των μηνιαίων κρατικών αποζημιώσεων που καταβλήθηκαν στους Αναδόχους, οδηγώντας σε υπερπληρωμές. Παρόλο που τα ποσά των υπερπληρωμών δεν θεωρούνται ουσιώδη σε σχέση με το συνολικό ποσό των συμβάσεων, εντούτοις, αυτό που κυρίως αναδεικνύεται είναι η αδυναμία ακριβούς υπολογισμού των οφειλόμενων ποσών. Τα σχετικά στοιχεία παρουσιάζονται στον πιο κάτω πίνακα:
Μέχρι την ημερομηνία ολοκλήρωσης του ελέγχου εκκρεμούσε ο υπολογισμός, από το ΤΟΜ, του πραγματικού ποσού που θα πρέπει να ανακτηθεί από μελλοντικές πληρωμές σε σχέση με τα πιο πάνω λάθη.
(ε) Ανεπαρκής διαχωρισμός αρμοδιοτήτων
Κατά τη διαχείριση των συμβάσεων, το ίδιο άτομο διενεργούσε τους υπολογισμούς των πληρωμών, ενώ παράλληλα συμμετείχε στην επιτροπή η οποία διενεργούσε ελέγχους επί των εν λόγω υπολογισμών και προέβαινε σε εισηγήσεις προς τη διοίκηση σχετικά με τις πληρωμές προς τους Αναδόχους των συμβάσεων. Το γεγονός αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον αυξημένο κίνδυνο μη ανιχνευμένων σφαλμάτων ή παραλείψεων, καθώς δεν εφαρμοζόταν διαχωρισμός ρόλων που να διασφαλίζει τον αποτελεσματικό έλεγχο της ορθότητας των πληρωμών.
(στ) Χρήση λογιστικού φύλλου (Excel) χωρίς κατάλληλες δικλίδες ασφαλείας, με αυξημένο κίνδυνο λαθών
Η χρήση Excel για υπολογισμούς του ύψους των πληρωμών παρέχει ευελιξία αλλά ενέχει υψηλό λειτουργικό κίνδυνο (π.χ. πιθανότητα εκούσιας ή ακούσιας αλλοίωσης δεδομένων, λαθών στις συναρτήσεις, προβλημάτων ασυνέπειας μεταξύ διαφορετικών εκδόσεων αρχείων), τα οποία ενδεχομένως να οδηγήσουν σε σφάλματα υπερπληρωμών ή υποπληρωμών προς τους Αναδόχους.
(ζ) Αδυναμίες σύμβασης σε θέματα κυρώσεων και καθυστερημένη υποβολή εγγράφων
Στη σύμβαση Τηλλυρίας δεν περιλαμβάνεται πρόνοια για επιβολή σχετικών κυρώσεων στον Ανάδοχο για τυχόν καθυστέρηση υποβολής απαιτούμενων εγγράφων προς την Αναθέτουσα Αρχή. Ο συγκεκριμένος Ανάδοχος δεν υπέβαλε οικονομικές καταστάσεις και καθυστέρησε στην υποβολή κρίσιμων εγγράφων προς την Αναθέτουσα Αρχή, η οποία δεν ήταν σε θέση να επιβάλει οποιαδήποτε ποινή ώστε να διασφαλίσει την υποβολή τους με βάση τους όρους της σύμβασης.
1.2 Έλεγχος εισπράξεων του ΤΟΜ
(α) Αδυναμίες συστήματος εσωτερικού ελέγχου
Ο έλεγχος ανέδειξε αδυναμίες στην εφαρμογή διαδικασιών και τη λειτουργία εσωτερικών δικλίδων σε σχέση με τη διενέργεια εισπράξεων στα Επαρχιακά Γραφεία (ΕΓ) του ΤΟΜ, καθώς αρκετές από τις σχετικές οδηγίες του Γενικού Λογιστηρίου δεν τηρούνται ή τηρούνται αποσπασματικά. Συλλογικά, οι αδυναμίες που παρατίθενται στην παρούσα Έκθεση αποτελούν κενά στο σύστημα εσωτερικού ελέγχου που δημιουργούν αμφιβολίες ως προς την πληρότητα, ορθότητα και νομιμότητα των εισπράξεων του ΤΟΜ που ενσωματώνονται στις οικονομικές καταστάσεις της Δημοκρατίας.
(β) Λανθασμένος υπολογισμός τέλους
Διαπιστώθηκε ότι ο υπολογισμός της επιβάρυνσης από το Μηχανογραφικό σύστημα του ΤΟΜ (TOMIS), για καθυστερημένη εξόφληση τελών κυκλοφορίας είναι λανθασμένος, με αποτέλεσμα να προκύπτει υπερχρέωση στους ιδιοκτήτες οχημάτων. Συγκεκριμένα, σε όλες τις περιπτώσεις καθυστερημένης εξόφλησης, η επιβάρυνση υπολογίζεται ως ποσοστό επί του ετήσιου τέλους, ακόμη και στις περιπτώσεις ανανέωσης της άδειας κυκλοφορίας για μικρότερη περίοδο (π.χ. τρεις ή έξι μήνες). Κατά την άποψη της Υπηρεσίας μας, ο σχετικός Νόμος είναι σαφής και προβλέπει τον υπολογισμό ως ποσοστό επί του τέλους της περιόδου που αφορά η καθυστερημένη ανανέωση.
(γ) Ανεπιτυχής συμφιλίωση εσόδων
Το λογιστήριο του ΤΟΜ καταβάλλει, σε μηνιαία βάση, προσπάθειες για συμφιλίωση των εσόδων όπως παρουσιάζονται στο Ολοκληρωμένο Σύστημα Διοικητικής και Οικονομικής Πληροφόρησης (FIMAS), με τα αντίστοιχα ποσά που παρουσιάζονται στο TOMIS. Παρά τις προσπάθειες αυτές, η διαδικασία συμφιλίωσης δεν ολοκληρώνεται και στο τέλος του χρόνου εξακολουθούν να παρουσιάζονται διαφορές μεταξύ των δύο συστημάτων στο σύνολο των εισπράξεων, θέτοντας υπό αμφισβήτηση την ορθότητα των εισπράξεων που παρουσιάζονται στις οικονομικές καταστάσεις της ΚΔ.