Το τέλος των υπεκφυγών στο Κυπριακό

Η Μαρία Άνχελα Ολγκίν, προσωπική απεσταλμένη του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ για το Κυπριακό, άρχισε την Παρασκευή (5/12) χωριστές συναντήσεις με τον Κύπριο Πρόεδρο Νίκο Χριστοδουλίδη και τον Τ/Κ ηγέτη Τουφάν Έρχιουρμαν. Την Πέμπτη (11/12) θα οργανώσει κοινή συνάντηση σε μια συστηματική προσπάθεια για επανεκκίνηση διαπραγματεύσεων.
Ο ΟΗΕ βλέπει ότι ένα μη διαχειρίσιμο εμπόδιο έχει παραμεριστεί - οι δύο Κύπριοι ηγέτες έχουν κοινό διακηρυγμένο στόχο τη Διζωνική, Δικοινοτική Ομοσπονδία με πολιτική ισότητα. Αυτό, όμως, όλοι ξέρουν ότι δεν είναι αρκετό. Στο παρελθόν, σε ελάχιστο χρόνο οι δύο πλευρές μπήκαν σε πλήρους κλίμακας διαπραγματεύσεις - έτσι έγινε το 2008 μετά το τραυματικό δημοψήφισμα και την εκλογή του Δ. Χριστόφια στην προεδρία. Αυτό επαναλήφθηκε μάλιστα με ταχείες συγκλίσεις και μεγάλη αισιοδοξία το 2015, μετά την εκλογή του Τ/Κ ηγέτη Μουσταφά Ακιντζί.
Μοτίβο αποτυχιών
Οι κλασικού τύπου διαπραγματεύσεις είναι ένα γνώριμο μοτίβο δεκαετιών. Ενώ φαντάζουν λογικές για δύσκολα παγωμένα διεθνή προβλήματα, στην περίπτωση του Κυπριακού λειτουργούν και ως άλλοθι για διαιώνιση ατέρμονων συνομιλιών. Εν τέλει καταλήγουν σε αδιέξοδα λόγω μη ανάληψης της ευθύνης από τις ηγεσίες για οριστικές αποφάσεις.
Το Κυπριακό έχει εν τω μεταξύ μαζέψει σωρευτικά αδιέξοδα και η αξιοπιστία των ηγεσιών έχει κλονιστεί σοβαρά. Κανείς, διεθνώς, δεν τολμά να προβλέψει θετικό αποτέλεσμα. Ο ΟΗΕ που κρατά τα ηνία, και ο ίδιος ο Γκουτέρες, έχουν την οδυνηρή εμπειρία της διάλυσης της προσπάθειας στο Κραν Μοντάνα το 2017. Η συμπεριφορά των πρωταγωνιστών του τραγικού δείπνου - με πλέον εκτεθειμένο, δυστυχώς για την Κύπρο, τον Νίκο Αναστασιάδη - είχε αφήσει άναυδους τους ξένους συνδαιτυμόνες. Μέσα σε ελάχιστο χρόνο, όλα τινάχθηκαν στον αέρα. Ο Γκουτέρες έκανε το διαδικαστικό σφάλμα να κλείσει αντί να αναβάλει τη διάσκεψη, δίνοντας έτσι άλλοθι σε όσους ήθελαν να αποδεσμευτούν από όσα συμφωνήθηκαν. Έτσι το Κυπριακό μπήκε στην κατάψυξη για σχεδόν 8 χρόνια.
Δεσμεύσεις
Η Ολγκίν έχει τις επόμενες εβδομάδες κρίσιμη αποστολή να καταγράψει πραγματικές δεσμεύσεις, χωρίς υπεκφυγές και τακτικισμούς. Μετά την Κύπρο, θα ταξιδέψει για να εξετάσει πόσο ευθυγραμμίζονται οι δύο εγγυήτριες δυνάμεις - κυρίως η Τουρκία, αλλά και πόσο υποβοηθητική θα ήταν η Ελλάδα - για να προετοιμάσει το επόμενο βήμα: την τρίτη στη σειρά άτυπη διευρυμένη συνάντηση υπό τον Γκουτέρες στις αρχές του έτους - τη λεγόμενη πενταμερή.
Υπό ορισμένες συνθήκες, το έτος 2026 μπορεί να αποβεί καθοριστικό. Αλλά, υπάρχουν και άμεσα βήματα που πρέπει να γίνουν! Δεν μπορεί ο ΟΗΕ να εκτείθεται άλλο σε ατελέσφορες συζητήσεις και επουσιώδη θέματα - χωρίς ούτε καν μέτρα εμπιστοσύνης που βελτιώνουν το κλίμα. Δεν είναι τυχαίο ότι αίφνις, ύστερα από χρόνια, ανακοινώθηκαν οι εργασίες για διαπλάτυνση του πιο σημαντικού σημείου διέλευσης στον Άγιο Δομέτιο, δυτικά της Λευκωσίας, όπου χιλιάδες πολίτες συνωστίζονται κάθε μέρα και ταλαιπωρούνται για να περάσουν την Πράσινη Γραμμή. Προ ολίγων ημερών ανακοινώθηκε επίσης το έργο επέκτασης του γραμμικού πάρκου Πεδιαίου προς τον τ/κ τομέα της Λευκωσίας. Αυτά ήταν στο συρτάρι χρόνια, χωρίς οι Κύπριοι ηγέτες να δείχνουν ενδιαφέρον.
«Διαφορετικά»
Ο ΟΗΕ έχει επίγνωση ότι ακόμα και να στηθεί σωστά μια δομημένη διαπραγμάτευση στο Κυπριακό, εύκολα μπορεί να καταλήξει σε «Βατερλώ» με ακόμα πιο σοβαρές συνέπειες από το παρελθόν. Είναι γι’ αυτό τον λόγο που ο Αντόνιο Γκουτέρες θέλει αυτή τη φορά (τα πράγματα να γίνουν) διαφορετικά, προτού περάσει στο στάδιο των διαπραγματεύσεων. Η φράση «αυτή τη φορά πρέπει να είναι διαφορετικά» («this time must be different») απηχεί το πνεύμα των γραπτών αναφορών που κάνει τα τελευταία χρόνια προς το Συμβούλιο Ασφαλείας. Αλλά η ε/κ ηγεσία δεν έδινε πολλή σημασία με τη στάση που τηρούσε ο σκληροπυρηνικός Ερσίν Τατάρ.
Η αναφορά αυτή εντοπίζεται σε ανακοίνωση που εξέδωσε ο Αντόνιο Γκουτέρες στις 25 Νοεμβρίου 2019 όταν συναντήθηκε για τελευταία φορά με τους τότε Κυπρίους ηγέτες Αναστασιάδη και Ακιντζί. Ο στόχος του Γκουτέρες τότε, ήταν να επιτύχει «όρους αναφοράς με βάση το πλαίσιο 6 σημείων της 30ής Ιουλίου 2017 - που θα χρησιμεύσουν ως «σημείο εκκίνησης για συναινετικές, σταδιακές, ουσιαστικές και προσανατολισμένες στα αποτελέσματα διαπραγματεύσεις το συντομότερο δυνατόν» (ανακοίνωση ΟΗΕ, Βερολίνο, 19/11/2019). Αυτή είναι η εντολή που έδωσε ο Γκουτέρες στη Μαρία Άνχελα Ολγκίν, σε μια επίπονη προσπάθεια για ανάκτηση του διαπραγματευτικού κεκτημένου.
Πλαίσιο Γκουτέρες
Αξίζει να σημειωθεί - για να γνωρίζει ο καθένας - ότι ο Αναστασιάδης προηγουμένως ισχυριζόταν ότι δεν υπάρχει γραπτό κείμενο ως το «πλαίσιο Γκουτέρες». Οι πιο στενοί συνεργάτες του, ο νυν Πρόεδρος Ν. Χριστοδουλίδης και ο τέως διαπραγματευτής Ανδρέας Μαυρογιάννης, δήλωναν δημόσια ότι υπάρχουν «δύο πλαίσια Γκουτέρες» με διαφορετική ημερομηνία και επικαλούνταν «σημειώσεις» που κράτησε η ε/κ αντιπροσωπεία. Αυτά, βέβαια, είναι αντιληπτό ότι γίνονταν για να ροκανίζουν τον χρόνο μέχρι που η Τουρκία εξοστράκισε τον Μουσταφά Ακιντζί, ο οποίος δήλωσε σε συνέντευξή του (29/11) ότι πήγε στο Βερολίνο χωρίς τη συγκατάθεση της Τουρκίας. Μίλησε ανοιχτά και για το παιχνίδι με τα «δύο κράτη» που πούλησε ο Αναστασιάδης στον Τσαβούσογλου στο Κραν Μοντάνα. Την επιτηδευμένη στάση Αναστασιάδη για να βραχυκυκλώσει τη διαπραγμάτευση και να διαλύσει τη Διάσκεψη στο Κραν Μοντάνα αποκάλυψε (24/11) και ο Αλέξης Τσίπρας στο βιβλίο του «Ιθάκη».
Προϋποθέσεις
Αυτή η αναδρομή αποκτά σημασία γιατί σήμερα ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης βρίσκεται μπροστά σε δίλημμα τι θα κάνει με συνομιλητή τον Έρχιουρμαν. Επανειλημμένα δήλωσε ότι θέλει συνομιλίες το συντομότερο από το σημείο που διακόπηκαν - χωρίς συγκεκριμένες δεσμεύσεις. Σε πρόσφατη τοποθέτησή του, ο Χριστοδουλίδης είπε ότι προσδοκά «να επιτευχθεί, χωρίς όρους και προϋποθέσεις, η επανέναρξη των συνομιλιών από εκεί που διακόπηκαν το καλοκαίρι του 2017 και να υπάρξει κατάληξη με την εξεύρεση οριστικής λύσης» (δήλωση 15/11 με αφορμή την επέτειο ανακήρυξης του ψευδοκράτους). Κάτι τέτοιο είναι ουτοπικό και ανεπαρκές για τον ΟΗΕ που γνωρίζει πολύ καλά από πιο σημείο διακόπηκαν οι διαπραγματεύσεις - ανεξάρτητα από τις «σημειώσεις» ή τις υπεκφυγές. Ο Γκουτέρες αναμένει να ξεκαθαριστούν οι ακριβείς λεπτομέρειες: πού υπάρχει διαφωνία και ποια απόκλιση υπάρχει από προηγούμενες συμφωνίες ή συγκλίσεις. Μόνο αν λάβει απαντήσεις θα καθορίσει μεθοδολογία για επανεκκίνηση διαπραγματεύσεων.
Μπορεί, όμως, μια πολιτική διαπραγμάτευση να εξελιχθεί μέσα από τεχνικές αστυνομικής ανάκρισης σε χωριστά δωμάτια;
Ο Χριστοδουλίδης γνωρίζει ότι όσα ισχύουν για τον ίδιο, θα πρέπει να εφαρμόζονται και για τους συνομιλητές του - τον Τουφάν Έρχιουρμαν και την Τουρκία. Η μεγάλη διαφορά σε αυτή την προσπάθεια, είναι ότι η ε/κ πλευρά θα κληθεί να αναλάβει εκείνη το βάρος της ευθύνης να ανοίξει τα χαρτιά της κάτω από την πίεση του ΟΗΕ, αν θέλει όντως να προχωρήσει. Θα το κάνει;
*Το άρθρο δημοσιεύεται και στην Εφημερίδα των Συντακτών