Το πείραμα της «άμεσης δημοκρατίας» του Φειδία – νέα ιδέα ή δοκιμασμένη και …τεσταρισμένη πρακτική;

Ανδρέας Κοσμά
Στις 16 Οκτωβρίου 2025, ο Κύπριος ευρωβουλευτής Φειδίας Παναγιώτου δημοσίευσε στους λογαριασμούς του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης την «πιο σημαντική απόφαση της ζωής του»: τη δημιουργία ενός νέου πολιτικού κόμματος στην Κύπρο που θα συμμετάσχει στις βουλευτικές εκλογές του 2026.
Η βασική αρχή που καθορίζει το κόμμα που εξήγγειλε ο Παναγιώτου, και που ενέπνευσε ακόμη και το όνομά του, είναι η έννοια της Άμεσης Δημοκρατίας, με τη χρήση μιας εφαρμογής για κινητά τηλέφωνα που επιτρέπει στους πολίτες να εκλέγουν τους υποψηφίους του κόμματος για τις εκλογές, καθώς και να αξιολογούν τις ενέργειές τους κατά τη διάρκεια της θητείας τους.
Αυτή η καινοτομία έχει προβληθεί από τον Παναγιώτου ως μια εντελώς νέα σύλληψη, τόσο στην ανακοίνωσή του, αλλά και σε μεταγενέστερες συνεντεύξεις.
Το Κυπριακό Κέντρο Διερευνητικής Δημοσιογραφίας (CIReN) εξέτασε τον ισχυρισμό του Παναγιώτου ότι το κόμμα παρουσιάζει ένα εντελώς νέο και μη δοκιμασμένο μοντέλο, συγκρίνοντάς το με προηγούμενες εφαρμογές αυτής της φιλοσοφίας, προκειμένου να καταδείξει ότι η ιδέα μπορεί να μην είναι τόσο καινοτόμος, όσο παρουσιάζεται.
Ο Ισχυρισμός
Προωθώντας την ίδρυση του νέου του εγχειρήματος, του κόμματος «Άμεση Δημοκρατία», ο Φειδίας Παναγιώτου έχει τονίσει επανειλημμένα τον καινοτόμο χαρακτήρα του κόμματος.
Στην ανάρτηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στις 16 Οκτωβρίου, με την οποία γνωστοποίησε την ίδρυση του κόμματος, ο Παναγιώτου ισχυρίστηκε ότι κάτι τέτοιο «δεν ξανάγινε».
Τόνισε ακόμα ότι, αν αυτό το μοντέλο αποδειχθεί επιτυχημένο, θα μπορούσε “και με κάποιο τρόπο να γίνει η αρχή για ενα πιο [...] δίκαιο μέλλον. Ίσως όχι μόνο στην Κύπρο, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο”
Σε συνέντευξή του στο podcast NetcastZone που αναρτήθηκε στις 20 Οκτωβρίου, ο Παναγιώτου επανέλαβε αυτούς τους ισχυρισμούς, δηλώνοντας ότι «είναι δύσκολο να φανταστείς ακριβώς αυτό το πράγμα, λόγω του ότι δεν ξανάγινε”. Ισχυρίστηκε επίσης ότι, αν το μοντέλο αυτό αποδειχθεί επιτυχές, “μπορούμε να το κάνουμε copy-paste σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες” όπου έχουν εκλογές. Το συνέκρινε με το μοντέλο του κόμματος Volt Europe, ενός διακρατικού φιλοευρωπαϊκού και φεδεραλιστικού κινήματος με παραρτήματα σε διάφορες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου.
Τα γεγονότα
Το κόμμα “Άμεση Δημοκρατία” που ανακοίνωσε ο Φειδίας Παναγιώτου μέσω των κοινωνικών δικτύων έχει ως βασικό χαρακτηριστικό την αυξημένη σημασία που αποδίδεται στους απλούς υποστηρικτές (“φίλους”) του κόμματος. Θα μπορούν να ψηφίζουν για την επιλογή των υποψηφίων του κόμματος στις εκλογές, καθώς και για βασικά ζητήματα πολιτικής και αποφάσεις μέσω μιας εφαρμογής για κινητά.
Η εφαρμογή, με την ονομασία Agorà, ήδη προστέθηκε στα καταστήματα Google Play και Apple App στις αρχές του 2025 και προβάλλεται στις καταχωρίσεις της ως «πρωτοποριακή πλατφόρμα εμπνευσμένη από τις αρχές της ευθύτητας, της διαφάνειας και της συμμετοχής της κοινότητας», καθώς και ως «το μέλλον της άμεσης δημοκρατίας».
Αυτό που ο Παναγιώτου έχει τονίσει επανειλημμένα στα βίντεό του, είναι ο καινοτόμος χαρακτήρας αυτής της προσέγγισης. Σε αρκετές περιπτώσεις ισχυρίστηκε ότι «αυτό δεν έχει γίνει ποτέ πριν». Το κάνει συχνά σε μια προσπάθεια να κατεβάσει τις προσδοκίες για το νέο κόμμα και για να αντικρούσει τυχόν κριτικές.
Μια καινοτόμος ιδέα;
Στο παρελθόν έχουν γίνει αρκετές αξιοσημείωτες προσπάθειες για την ενσωμάτωση των αρχών της άμεσης δημοκρατίας στα πολιτικά κόμματα. Ένα πολύ χαρακτηριστικό ευρωπαϊκό παράδειγμα αφορά το λαϊκίστικο κόμμα της Ιταλίας “Κίνημα των Πέντε Αστέρων”. Αυτό το Κίνημα που ιδρύθηκε το 2009 από τον ακτιβιστή και κωμικό Beppe Grillo, χρησιμοποιεί μια πλατφόρμα σχεδόν πανομοιότυπη με αυτή που προτείνει ο Παναγιώτου για τη λήψη αποφάσεων, τόσο όσον αφορά την επιλογή υποψηφίων, όσο και για σημαντικές αποφάσεις.
Το κάνει ήδη, από τη δεκατία του 2010, όταν χρησιμοποίησε μια ειδικά σχεδιασμένη διαδικτυακή πλατφόρμα με την ονομασία Rousseau, πέραν άλλων πλατφορμών, για πολλές από τις σημαντικές αποφάσεις του.
Τα μέλη που ήταν εγγεγραμμένα στην πλατφόρμα Rousseau μπορούσαν να ψηφίζουν για πιθανές συμφωνίες συνασπισμού του κόμματος, να επιλέγουν υποψηφίους για τις βουλευτικές καθώς και για τις τοπικές εκλογές, και να διαμορφώνουν συγκεκριμένες πολιτικές που τα μέλη του κόμματος θα υιοθετούσαν στο κοινοβούλιο.
Ο Παναγιώτου δεν φαίνεται να μην γνωρίζει για το “Κίνημα των Πέντε Αστέρων”, αφού κατά τη συνέντευξή του στο Netcast Zone κατονομάζει ευρωβουλευτές αυτού του κόμματος μεταξύ εκείνων που ενδέχεται να σχηματίσουν μια ομάδα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, για τη δημιουργία νέου κόμματος. Μάλιστα λέει ότι και ο ίδιος βρίσκεται μαζί τους σε διαβουλεύσεις για το σκοπό αυτό. Αποφεύγει, όμως, να κάνει αναφορά στη χρήση πλατφορμών διαδικτυακής ψηφοφορίας από το “Κίνημα των Πέντε Αστέρων”.
Εκτός από το “Κίνημα των Πέντε Αστέρων”, υπάρχει επίσης το παγκόσμιο κίνημα του Πειρατικού Κόμματος, μια διεθνής ομάδα κομμάτων που μοιράζονται μια δέσμη αρχών και πολιτικών που επικεντρώνονται στα πολιτικά δικαιώματα στην ψηφιακή εποχή. Το Πειρατικό Κόμμα έχει επίσης υποστηρίξει ένθερμα την εφαρμογή των αρχών της “διαδικτυακής άμεσης δημοκρατίας”.
Η προσέγγιση που υποστηρίζουν αυτά τα κόμματα υιοθετεί μια θεωρία που ονομάζεται «υγρή δημοκρατία», σύμφωνα με την οποία οι εκλογείς συμμετέχουν στη συλλογική λήψη αποφάσεων μέσω της άμεσης συμμετοχής και της δυναμικής εκπροσώπησης, παρουσιάζοντας ένα είδος υβριδικής άμεσης και αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.
Κόμματα που συνδέονται με αυτή την ομάδα, τα οποία έχουν εκλέξει με επιτυχία βουλευτές και ευρωβουλευτές σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, χρησιμοποίησαν λογισμικό όπως το LiquidFeedback για να διευκολύνουν την εσωτερική συζήτηση και τη διαμόρφωση πολιτικής εντός των κομμάτων και των παραρτημάτων τους.Τα πιο σημαντικά παραρτήματα πειρατικών κομμάτων λειτουργούν στην Τσεχία, τη Γερμανία και την Ισλανδία.
Πιο πέρα μακριά, στην Αυστραλία, το κόμμα «Online Direct Democracy - (Empowering the People)» (Άμεση Δημοκρατία στο Διαδίκτυο - Ενδυνάμωση του Λαού) και ένα άλλο κόμμα με το όνομα Flux παρουσίασαν πειράματα άμεσης δημοκρατίας στο διαδίκτυο και άμεσης δημοκρατίας με βάση συγκεκριμένα θέματα. Χρησιμοποίησαν ένα παρόμοιο διαδικτυακό σύστημα όπου οι ψηφοφόροι δεν είναι υποχρεωμένοι να ψηφίζουν για όλα τα θέματα, αλλά μόνο για εκείνα που τους αφορούν συγκεκριμένα.
Στην Αργεντινή, το 2012 ιδρύθηκε το κόμμα El Partido De La Red (Το Κόμμα του Δικτύου), με κύριο άξονα τις αρχές της άμεσης και ψηφιακής δημοκρατίας. Το κόμμα δημιούργησε ένα πακέτο λογισμικού ανοιχτού κώδικα με την ονομασία DemocracyOS, το οποίο λειτουργούσε ως διαδικτυακή πλατφόρμα για τη δημοκρατική συμμετοχή.Μεταξύ άλλων, οι διαδικτυακοί συμμετέχοντες ψήφιζαν για για καθορισμό της ψήφου των γερουσιαστών, καθώς και για την υποβολή προτάσεων νέων νόμων και την ψηφοφορία επί υφιστάμενων προτάσεων.
Αν και δεν έχουν εισαγάγει σημαντικές αλλαγές στη δομή του κόμματός τους ή στις πολιτικές προτάσεις τους σε αυτό το θέμα, τα ακροδεξιά κόμματα “Εναλλακτική Γερμανία (AfD) στη Γερμανία και ο Εθνικός Συναγερμός της Μαρί Λεπέν (Εθνικό Μέτωπο) της Γαλλίας έχουν υποστηρίξει την εισαγωγή δεσμευτικών δημοψηφισμάτων σε ομοσπονδιακό και εθνικό επίπεδο ως τρόπους για να επιστρέψουν την εξουσία στον λαό και να την απομακρύνουν από τις ελίτ των Βρυξελλών, του Βερολίνου ή του Παρισιού.
Πώς εξελίχθηκαν αυτά τα πειράματα;
Τρία χρόνια μετά την άνοδό του στην εξουσία κατά τις γενικές εκλογές του 2018 και τη συμμετοχή του σε δύο διαδοχικές κυβερνήσεις με πρωθυπουργό τον Guiseppe Conte/ Τζουζέπε Κόντε, το Κίνημα των Πέντε Αστέρων χώρισε τους δρόμους του με την πλατφόρμα Rousseau και τον συνιδρυτή της, Davide Casaleggio, ο οποίος είχε δημιουργήσει την πλατφόρμα.
Η διάσπαση ήρθε έπειτα από μήνες κατά τους οποίους ο οργανισμός Rousseau, που διαχειριζόταν την πλατφόρμα, εξέφραζε παράπονα ότι το Κίνημα του όφειλε 450.000 ευρώ σε καθυστερημένες πληρωμές. Ο οργανισμός αυτός λάμβανε το μεγαλύτερο μέρος των εσόδων του από τους εκλεγμένους αξιωματούχους του Κινήματος των Πέντε Αστέρων, με μηνιαία συνδρομή 300 ευρώ, την οποία, σύμφωνα με την Rousseau, πολλοί σταμάτησαν να πληρώνουν.
Ο Παναγιώτου είχε υποστηρίξει στη συνέντευξή του στο Netcast Zone ότι ξόδεψε «δεκάδες χιλιάδες» από τα δικά του χρήματα για την ανάπτυξη της εφαρμογής Agora. Πρότεινε επίσης ως πιθανό τρόπο για να καλυφθούν αυτά τα έξοδα, την εισαγωγή συνδρομής μέλους για το κόμμα του. Με την προσέγγιση αυτή, ίσως δεν λαμβάνει υπόψη τα αυξανόμενα έξοδα συντήρησης και προώθησης μιας τέτοιας πλατφόρμας και τα πιθανά προβλήματα που αυτό θα μπορούσε να δημιουργήσει, όπως στην περίπτωση του Κινήματος των Πέντε Αστέρων.
Ακόμη και κατά τη διάρκεια της περιόδου που η συνεργασία του Κινήματος των Πέντε Αστέρων με το Rousseau ήταν επιτυχής, εξακολουθούσαν να υπάρχουν προβλήματα με το μοντέλο της άμεσης διαδικτυακής δημοκρατίας που εφάρμοζε.
Το 2017, αμέσως μετά την ολοκλήρωση της ψηφοφορίας μέσω της πλατφόρμας για τις εκλογές ανάδειξης της ηγεσίας του κόμματος, ένας χάκερ ανακοίνωσε ότι είχε εισβάλει στο Rousseau και έθεσε σε πώληση ολόκληρη τη βάση δεδομένων του για 0,3 bitcoin (περίπου 1.000 ευρώ την εποχή εκείνη).
Το σύστημα Rousseau τέθηκε επίσης κάτω από κριτική για την έλλειψη διαφάνειας, καθώς το Κίνημα των Πέντε Αστέρων επέτρεψε σε ανεξάρτητους παρατηρητές να επαληθεύσουν την κανονικότητα της διαδικασίας μόνο για πολύ λίγες από τις ψηφοφορίες που πραγματοποιήθηκαν στην πλατφόρμα.
Οι επικριτές του ισχυρίστηκαν περαιτέρω ότι δεν υπήρχε καμία εγγύηση για την ανωνυμία των χρηστών/ψηφοφόρων έναντι των διαχειριστών της πλατφόρμας. Αμφισβήτησαν ακόμα, κατά πόσο οι ψηφοφόροι καταχωρούσαν μόνο μία ψήφο ή ότι δεν εξαναγκάζονταν να ψηφίσουν ή να λάβουν κατευθυνόμενες αποφάσεις.
Στην περίπτωση του Πειρατικού Κόμματος, ενώ παραρτήματα του έχουν επιτύχει την εκλογή βουλευτών και ευρωβουλευτών σε ορισμένες χώρες, εξακολουθούν να υπάρχουν διχογνωμίες εντός της ευρύτερης ομάδας αν τα κόμματα πρέπει να παραμείνουν πιστά στην αντικαθεστωτική τους στάση μετά την εκλογική επιτυχία τους ή να υιοθετήσουν πιο παραδοσιακές δομές και μεθόδους που εφαρμόζουν παραδοσιακά κόμματα.
Τα αυστραλιανά κόμματα «Online Direct Democracy - (Empowering the People)» και «Flux» συμμετείχαν σε τοπικές και ομοσπονδιακές εκλογές κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 2010, χωρίς να επιτύχουν εκλογή υποψηφίων σε οποιοδήποτε επίπεδο. Το πρώτο διαγράφηκε το 2020 και το δεύτερο διαλύθηκε το 2023.
Από την ίδρυσή του το 2013, το El Partido de La Red δεν κατάφερε να κερδίσει καμία έδρα στις εκλογές στις οποίες συμμετείχε. Ωστόσο, η χρήση της πλατφόρμας DemocracyOS το βοήθησε να πιέσει με επιτυχία τη νομοθετική εξουσία του Μπουένος Άιρες να υιοθετήσει παρόμοια τεχνολογία για την εφαρμογή των πλατφορμών Demos και Participemos, ώστε να επιτρέψει κάποια συμμετοχή των πολιτών στη διακυβέρνηση της πόλης.
Η ετυμηγορία: Ψευδής
Ο ισχυρισμός του Φειδία Παναγιώτου ότι το κόμμα του «Άμεση Δημοκρατία» και η χρήση μιας ψηφιακής εφαρμογής για τη συμμετοχή των πολιτών στη λήψη αποφάσεων του κόμματος, καθώς και στις αποφάσεις των εκλεγμένων αξιωματούχων του κόμματος, αντιπροσωπεύει μια εντελώς νέα ιδέα με δυνατότητα να εμπνεύσει και να εξαπλωθεί περαιτέρω σε όλο τον κόσμο, είναι αποδεδειγμένα ψευδής.
Η προηγούμενη πορεία του Κινήματος των Πέντε Αστέρων στην Ιταλία με την πλατφόρμα Rousseau, τα διάφορα παραδείγματα του Κόμματος των Πειρατών σε παγκόσμιο επίπεδο, καθώς και άλλα κόμματα στην Αυστραλία και την Αργεντινή, μεταξύ άλλων, καταδεικνύουν πώς αυτή η ιδέα έχει εφαρμοστεί στο παρελθόν σε άλλες χώρες.
Το γεγονός ότι ο Παναγιώτου συνεχώς υπογραμμίζει τον καινοτόμο χαρακτήρα της απόπειρας του και ο ισχυρισμός του ότι «δεν ξανάγινε» είναι ψευδής. Μια πολύ παρόμοια διαδικτυακή πλατφόρμα εφάρμοσε από το 2010 το Κίνημα των Πέντε Αστέρων στην Ιταλία και είναι απίθανο να μην την γνωρίζει, αφού ο Παναγιώτου βρίσκεται σε διαβούλευση με μέλη του Κινήματος για να συγκροτήσει ευρωπαϊκή πολιτική ομάδα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Ο ισχυρισμός του ότι “θα μπορούσε να γίνει η αρχή για ενα πιο δίκαιο μέλλον, ίσως όχι μόνο στην Κύπρο, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο” είναι επίσης έωλος. Η εφαρμογή διαδικτυακής άμεσης δημοκρατίας δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι εγγυάται καλύτερο μέλλον καθώς προσκρούει σε προβλήματα ιδιοκτησίας, διαφάνειας, επαλήθευσης διαδικασιών και οικονομικών.
Το CIREN υλοποιεί το πρόγραμμα "Αντιμετώπιση των ψευδών ειδήσεων και της προπαγάνδας σε νησιωτικά κράτη" με την υποστήριξη του European Media and Information Fund (EMIF). Την αποκλειστική ευθύνη για οποιοδήποτε περιεχόμενο του φέρουν οι συντάκτες του προγράμματος και αυτό ενδέχεται να μην αντανακλά κατ’ ανάγκην τις θέσεις του EMIF και των εταίρων του Ταμείου, του Ιδρύματος Calouste Gulbenkian και του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου.