ΤΝ και ψευδής ενημέρωση: Κίνδυνοι για εκλογική ακεραιότητα στην Κύπρο

Προβληματισμό εξέφρασαν την Τετάρτη Βουλευτές, εκπρόσωποι της εκτελεστικής εξουσίας, καθώς και ανεξάρτητες αρχές και ακαδημαϊκοί κατά τη συνεδρίαση της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής Θεσμών, για τις προεκτάσεις που μπορεί να έχει η χρήση εφαρμογών Τεχνητής Νοημοσύνης στη δημοκρατία και το κράτος δικαίου, ιδίως σε περιόδους εκλογικών διαδικασιών.
Η Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Πολιτικής Επικοινωνίας στο ΤΕΠΑΚ, Βασιλική Τρίγκα, υπογράμμισε την ανάγκη για ρύθμιση του νομοθετικού πλαισίου ώστε να ανταποκρίνεται στα νέα δεδομένα που δημιουργούνται με την ΤΝ, ενώ από πλευράς του Υφυπουργείου Καινοτομίας αναφέρθηκε ότι έχουν ξεκινήσει ενέργειες για εναρμόνιση με τον κανονισμό της ΕΕ για την ΤΝ.
Το θέμα τέθηκε στην Επιτροπή για αυτεπάγγελτη εξέταση έπειτα από εισήγηση του Προέδρου της Επιτροπής και Βουλευτή του ΔΗΣΥ, Δημήτρη Δημητρίου, με αφορμή τη διάσκεψη που θα πραγματοποιήσει η Βουλή των Αντιπροσώπων στις 14-15 Ιανουαρίου στο Συνεδριακό Κέντρο στη Λευκωσία, στο πλαίσιο της Κυπριακής Προεδρίας του Συμβουλίου ΕΕ.
Ο κ. Δημητρίου, υπογράμμισε εισαγωγικά ότι χρειάζεται συντονισμός της κοινοβουλευτικής εξουσίας με την εκτελεστική για τις ειδικές διασκέψεις που θα πραγματοποιηθούν από το Κοινοβούλιο στο πλαίσιο του εξαμήνου της Κυπριακής Προεδρίας και έθεσε, μεταξύ άλλων, ως ζητήματα που πρέπει να απασχολήσουν τους θεσμούς την προστασία θεμελιωδών δικαιωμάτων, την επάρκεια της προστασίας των πολιτών και χρηστών τεχνολογίας, αλλά και τη δημιουργία αποτελεσματικού μηχανισμού ελέγχου και επιβολής.
Εξάλλου, οι Βουλευτές έθεσαν επανειλημμένα τον προβληματισμό τους σχετικά με τις άμυνες που έχει αναπτύξει το κράτος και οι αρμόδιοι φορείς, σε περίπτωση που παρατηρηθούν παρεμβάσεις τρίτων μέσω εφαρμογών ΤΝ στην πληροφορία που διακινείται σε προεκλογικές περιόδους. Πάντως, η λειτουργός του Υπουργείου Εσωτερικών που συμμετείχε στη συνεδρίαση, ανέφερε ότι δεν είχε την κατάλληλη πληροφόρηση για το εν λόγω θέμα, το οποίο αφορά τη Διεύθυνση Εκλογών του Υπουργείου.
Σε σχόλιό της αναφορικά με το θέμα αυτό, η Δρ. Τρίγκα ανέφερε ενώπιον της Επιτροπής ότι εν γένει οι εφαρμογές ΤΝ, όπως το Chat GPT δεν θεωρούνται ασφαλείς σύμβουλοί για όσους αναζητούν ενημέρωση ενόψει εκλογών, καθώς ο αλγόριθμος βάσει του οποίου λειτουργούν είναι σχεδιασμένος για να παρουσιάζει κατά προτεραιότητα τα στοιχεία που αποτελούν τον μεγαλύτερο όγκο πληροφορίας στο διαδίκτυο, με αποτέλεσμα να υποδεικνύουν ως επιλογές συνήθως τα μεγαλύτερα κόμματα.
Λειτουργός της Διεύθυνσης Ψηφιακής Πολιτικής του Υφυπουργείου Καινοτομίας, πάντως, ανέφερε ότι ο κανονισμός της ΕΕ για την ΤΝ βρίσκεται στο επίκεντρο προσπαθειών και συζητήσεων για πρωτοβουλίες σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο, ιδίως στη διάρκεια του κυπριακού εξαμήνου στο Συμβούλιο της ΕΕ.
Συγκεκριμένα, ανέφερε ότι γίνεται τεχνοοικονομική μελέτη που θα αποτυπώσει την υφιστάμενη κατάσταση στην Κύπρο, θα αναδειχθούν οι εμπλεκόμενες πλευρές σε θέματα ΤΝ και θα διαμορφωθεί το νομικό πλαίσιο. Χρειάζεται ένα μοντέλο βιώσιμης τεχνοοικονομικής ρύθμισης.
Ερωτηθείς από τον Πρόεδρο της Επιτροπής για το χρονοδιάγραμμα παρουσίασης του εναρμονιστικού νομοσχεδίου, ανέφερε ότι ο ορίζοντας έχει τοποθετηθεί τον Μάρτιο του 2026 και ότι ήδη υπάρχει ένα προσχέδιο.
Επεσήμανε, πάντως, ότι όλα είναι υπό την αίρεση της ΕΕ, καθώς κάποια κράτη μέλη έχουν ζητήσει καθυστέρηση στην εφαρμογή του κανονισμού, αν και αυτό δεν έχει γίνει αποδεκτό ακόμα από πλευράς ΕΕ.
Σημείωσε, ακόμα, ότι έχουν οριστεί ήδη ως αρμόδιες εποπτικές αρχές για θέματα που άπτονται του κανονισμού το Γραφείο της Επιτρόπου Διοικήσεως, το Γραφείο της Επιτρόπου Πληροφοριών, καθώς και το Γραφείο της Επιτρόπου Προσωπικών Δεδομένων.
Πάντως, από την πλευρά του ο Αντιπρόεδρος της ΜΚΟ Oxygen for Democracy, Νικόλας Κυριακίδης, επεσήμανε την άμεση ανάγκη για δημιουργία ανεξάρτητης εποπτικής Αρχής για θέματα που αφορούν στην ΤΝ, λέγοντας ότι δεν είναι αρκετό να αναθέσουμε σε μία υπάρχουσα Αρχή το θέμα αυτό.
Παράλληλα, λειτουργοί της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου σημείωσαν ότι από την πλευρά της η Αρχή, ως αρμόδια για την εποπτεία της εφαρμογής των προνοιών του Digital Services Act της ΕΕ, ανέφεραν ότι βρίσκονται στο στάδιο μελέτης του κανονισμού, ώστε να ετοιμαστούν οι διαδικασίες για κάθε θέμα που άπτεται αυτού, καθώς και ότι είναι σε εξέλιξη η δημιουργία μητρώου εποπτευομένων.
Σε επίπεδο ΜΜΕ, ο Νικόλας Καρύδης, εκ μέρους του Παρατηρητηρίου για την Πολυφωνία στα ΜΜΕ, πρόταξε την ανάγκη να προέχει ο ανθρώπινος παράγοντας στον χειρισμό των εφαρμογών ΤΝ και κάλεσε τους εμπλεκόμενους φορείς να εξετάσουν την θέση τους ως προς την εισαγωγή των εργαλείων ΤΝ στο επάγγελμα.
Απαντώντας στο ερώτημα κατά πόσο η χρήση της ΤΝ θα βοηθήσει να ανατραπεί η δυσπιστία των πολιτών προς τα ΜΜΕ, ο κ. Καρύδης εξέφρασε τη θέση ότι δεν θα το κάνει. Επεσήμανε, ακόμα, ότι τα εργαλεία ΤΝ θα πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο στη διαδικασία προπαρασκευής του δημοσιογραφικού περιεχομένου και όχι στη σύνταξη.
Υπογράμμισε, τέλος, την ανάγκη για ειδησεογραφικό γραμματισμό του κοινού, τόσο των νεότερων γενεών, όσο και των μεγαλύτερων ηλικιακών ομάδων, ώστε να είναι σε θέση να αξιολογούν την είδηση ως πραγματική ή ψευδή, σημειώνοντας παράλληλα ότι ο ψηφιακός γραμματισμός είναι ξεπερασμένη προσέγγιση, με την έκταση της χρήσης των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης σήμερα.
Εξάλλου, η Δρ. Τρίγκα επεσήμανε ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία του τελευταίου Ευρωβαρόμετρου για τη χρήση των ΜΚΔ στα κράτη μέλη, η Κύπρος βρίσκεται ανάμεσα στις πρώτες χώρες στη χρήση εφαρμογών όπως Facebook, Tik Tok, X και Instagram, για σκοπούς ενημέρωσης, ξεπερνώντας σημαντικά τους μέσους όρους της ΕΕ σε όλες τις ηλικιακές ομάδες, αλλά ιδιαίτερα στις ηλικίες 18-24.
Η κ. Τρίγκα εξήγησε ότι αυτή η εκτεταμένη χρήση ψηφιακών εργαλείων, μας έχει κάνει έμπειρους χρήστες του διαδικτύου και των ΜΚΔ και ότι γι’ αυτό οι χρήστες στην Κύπρο είναι και πιο κριτικοί απέναντι στο περιεχόμενο που υπάρχει στις πλατφόρμες. Γι’ αυτό υπογράμμισε ως πιο σημαντική παράμετρο τη ρύθμιση του νομοθετικού πλαισίου, επισημαίνοντας ότι ακόμα και σε επίπεδο ΕΕ υπάρχει σύγκρουση ανάμεσα σε όσους προκρίνουν τον έλεγχο της ΤΝ για προστασία θεμελιωδών δικαιωμάτων και σε όσους υποστηρίζουν ότι κάτι τέτοιο περιορίζει τις καινοτόμες εφαρμογές.
Από πλευράς Ένωσης Συντακτών Κύπρου, ο Γιώργος Φράγκος, υπογράμμισε την πάγια θέση της Ένωσης για διαφύλαξη της αυτορρύθμισης του δημοσιογραφικού επαγγέλματος, ενώ σημείωσε την ανάγκη να θεσπιστούν εκ προοιμίου ασφαλιστικές δικλείδες αναφορικά με τη χρήση της ΤΝ. «Θέλουμε να υπάρχει ανθρώπινη κρίση επί της ΤΝ και όχι το αντίστροφο», είπε.
Ο Γενικός Διευθυντής του ΡΙΚ, Θανάσης Τσόκος, ανέφερε στην παρέμβασή του ότι όλα ξεκινούν και τελειώνουν με το αξιακό πλαίσιο πομπού και δέκτη και τη δυνατότητα να γίνονται αντιληπτές οι ψευδείς ειδήσεις. Σημείωσε, δε, ότι το ΡΙΚ έχει στόχο την προώθηση του ψηφιακού γραμματισμού, για να μάθουν οι χρήστες από νεαρή ηλικία ποιες είναι οι δυνατότητες και ποιοι οι κίνδυνοι και αναφέρθηκε στην ανάγκη να ωριμάσει η πρόταση εισαγωγής μαθήματος στα αναλυτικά προγράμματα ΥΠΑΝ.
Κλείνοντας, ο Πρόεδρος της Επιτροπής, Δημήτρης Δημητρίου, αναφέρθηκε επίσης στην ανάγκη να εκπαιδευτούν οι πολίτες για να αναγνωρίζουν την ψευδή από την πραγματική είδηση, προσθέτοντας ότι το βάρος πρέπει να δοθεί στη νέα γενιά.
Η ανεξάρτητη Βουλευτής, Αλεξάνδρα Ατταλίδου, έκανε λόγο για «ανοχύρωτη πολιτεία» ενόψει εκλογών. Σε δηλώσεις της μετά τη συνεδρίαση είπε ότι «σήμερα οι αλγόριθμοι μπορούν να διαμορφώσουν την κοινή γνώμη, να ενισχύσουν την παραπληροφόρηση ή να δημιουργήσουν πειστικά deepfakes που επηρεάζουν τις εκλογές».
Υπογράμμισε την ανάγκη για νομοθετική ρύθμιση που θα διασφαλίζει τη διαφάνεια στη χρήση της ΤΝ, τη μηδενική ανοχή σε ψεύτικους λογαριασμούς και bot networks, την αυστηρή εφαρμογή του ευρωπαϊκού κανονισμού για την ΤΝ. «Η ΤΝ μπορεί να ενισχύσει τη δημοκρατία μας, αρκεί να μην αφεθεί στους λίγους», κατέληξε.