Τι σημαίνει «ίντερσεξ»: Η φυσική ποικιλομορφία του φύλου

της Δρ. Μυρτάνης Πιερή, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας
Κάθε χρόνο, στις 26 Οκτωβρίου, τιμούμε την Παγκόσμια Ημέρα Ενημέρωσης για τα Ίντερσεξ Άτομα — μια μέρα αφιερωμένη στην ορατότητα, την αποδοχή και τον σεβασμό της ανθρώπινης βιολογικής ποικιλομορφίας.
Τι σημαίνει “ίντερσεξ”;
Ο όρος “ίντερσεξ” αναφέρεται σε ανθρώπους που γεννιούνται με βιολογικά χαρακτηριστικά φύλου — όπως χρωμοσώματα, ορμόνες ή ανατομία — τα οποία δεν ταιριάζουν πλήρως στις τυπικές κατηγορίες “άνδρας” ή “γυναίκα”.
Δεν πρόκειται για επιλογή ή για ταυτότητα φύλου, αλλά για φυσικές βιολογικές παραλλαγές που υπάρχουν από τη γέννηση και αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ποικιλομορφίας του ανθρώπινου είδους. Και βέβαια, αυτές οι παραλλαγές δεν συναντώνται μόνο στους ανθρώπους· απαντώνται και σε πολλά άλλα ζώα.
Βιολογικές διαφοροποιήσεις, όχι ανωμαλίες
Ο όρος “ίντερσεξ” καλύπτει ένα ευρύ φάσμα φυσικών παραλλαγών. Κάποιοι άνθρωποι έχουν διαφορετικό αριθμό χρωμοσωμάτων, όπως στο σύνδρομο Klinefelter ή Turner. Άλλοι παρουσιάζουν διαφοροποιήσεις στα γονίδια ή στις ορμόνες του φύλου, όπως στην τεστοστερόνη, ή στους ορμονικούς υποδοχείς — δηλαδή οι ορμόνες παράγονται, αλλά το σώμα δεν μπορεί να τις «αντιληφθεί». Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το σύνδρομο ανδρογονικής ανευαισθησίας, όπου ένα άτομο με XY χρωμοσώματα αναπτύσσει γυναικεία χαρακτηριστικά και μεγαλώνει ως γυναίκα, χωρίς να το γνωρίζει.
Πολλά ίντερσεξ άτομα δεν έχουν καμία παθολογία. Ορισμένα δεν γνωρίζουν καν ότι είναι ίντερσεξ — μπορεί να το ανακαλύψουν τυχαία, για παράδειγμα σε μια ιατρική εξέταση ή όταν προσπαθούν να τεκνοποιήσουν. Άλλοι το γνωρίζουν, αλλά το κρύβουν για να αποφύγουν τον στιγματισμό.
Ίντερσεξ, τρανς και σεξουαλικότητα: τρεις διαφορετικές έννοιες
Συχνά, στη δημόσια συζήτηση, οι όροι αυτοί συγχέονται, όμως αναφέρονται σε διαφορετικές διαστάσεις της ανθρώπινης εμπειρίας.
Τα ίντερσεξ άτομα έχουν βιολογικά χαρακτηριστικά φύλου που διαφέρουν από το τυπικό. Τα διεμφυλικά ή τρανς άτομα έχουν τυπικά βιολογικά χαρακτηριστικά, αλλά η ταυτότητα φύλου τους — δηλαδή το πώς νιώθουν και αυτοπροσδιορίζονται — δεν συμφωνεί με το φύλο που τους αποδόθηκε στη γέννηση.
Η σεξουαλικότητα, πάλι, αφορά το ποιον ελκύει ή ποιον αγαπά κάποιος· είτε πρόκειται για ετεροφυλοφιλία, ομοφυλοφιλία ή οτιδήποτε στο ενδιάμεσο.
Με απλά λόγια, άλλο ίντερσεξ, άλλο τρανς και άλλο ομοφυλοφιλία — όλα υπάρχουν και όλα είναι απολύτως φυσιολογικά.
Η φύση δεν γνωρίζει “κουτάκια”
Ο άνθρωπος, όπως και πολλά άλλα είδη, χαρακτηρίζεται από φυλετικό διμορφισμό, δηλαδή την ύπαρξη δύο κυρίαρχων μορφών — αρσενικής και θηλυκής — που διαφέρουν βιολογικά. Όμως αυτό δεν σημαίνει ότι όλα τα άτομα ταιριάζουν απόλυτα σε αυτές τις δύο κατηγορίες. Στη φύση, πάντοτε υπάρχουν οργανισμοί που βρίσκονται ανάμεσα στα άκρα αυτού του φάσματος· αυτή η ποικιλία είναι κομμάτι της ίδιας της εξέλιξης.
Οι επιστημονικές εκτιμήσεις δείχνουν ότι 0,1% έως 1,7% του παγκόσμιου πληθυσμού είναι ίντερσεξ. Η διαφορά αυτή οφείλεται στο πώς κάθε επιστημονική ομάδα ορίζει τον όρο “ίντερσεξ”. Αν περιλάβουμε μόνο τις εμφανείς περιπτώσεις, το ποσοστό είναι μικρότερο. Αν όμως προσθέσουμε και τις πιο «σιωπηλές» χρωμοσωμικές ή ορμονικές παραλλαγές, τότε το ποσοστό αυξάνεται.
Όλοι οι επιστήμονες συμφωνούν πως τα ίντερσεξ άτομα υπάρχουν· εκείνο που διαφέρει είναι ο τρόπος με τον οποίο ορίζουμε τα όρια αυτής της βιολογικής ποικιλομορφίας.
Αν μεταφράσουμε τα ποσοστά αυτά στην Κύπρο, ακόμη και με τη χαμηλότερη εκτίμηση, μιλάμε για χιλιάδες ανθρώπους που είναι μέρος της κοινωνίας μας — συχνά αόρατοι, αλλά απολύτως υπαρκτοί.
Η βιολογία δεν μας δείχνει μόνο το πώς είμαστε φτιαγμένοι· μας θυμίζει πόσο όμορφα διαφορετικοί είμαστε όλοι. Η φύση και η βιολογία αγαπούν την ποικιλομορφία· μακάρι μια μέρα να την αγαπήσουμε κι εμείς — όχι μόνο ως επιστημονικό γεγονός, αλλά ως αξία που μας κάνει να ερχόμαστε πιο κοντά στον συνάνθρωπό μας.
Η Δρ. Μυρτάνη Πιέρη διδάσκει Ανατομία και Φυσιολογία Ανθρώπου στο Τμήμα Επιστημών Ζωής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας.