Τι είναι ο «κοινωνικός φιλελευθερισμός» - Ιδεολογικές ρίζες και η κριτική

«Είμαστε Κυβέρνηση συγκεκριμένης φιλοσοφίας, συγκεκριμένου ιδεολογικοπολιτικού πλαισίου, του κοινωνικού φιλελευθερισμού, και οι επιλογές και των ατόμων, αλλά πολύ περισσότερο οι αποφάσεις που λαμβάνουμε σε όλους τους τομείς, αντικατοπτρίζουν αυτό το ιδεολογικό πολιτικό πλαίσιο, δήλωσε χθες ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Νίκος Χριστοδουλίδης. Από χθες ξεκίνησε μια συζήτηση στα ΜΚΔ και συνεχίστηκε στον Τύπο για το τι ακριβώς πρεσβεύει ο κοινωνικός φιλελευθερισμός ως ιδεολογία και σε τι διαφέρει από άλλες συγγενείς ιδεολογίες.
Ουσιαστικά ο κοινωνικός φιλελευθερισμός αποτελεί εξέλιξη του κλασικού φιλελευθερισμού, προσθέτοντας ένα κρίσιμο στοιχείο: την πεποίθηση ότι η ατομική ελευθερία δεν μπορεί να είναι ουσιαστική χωρίς στοιχειώδη κοινωνική ασφάλεια. Στόχος του είναι να συνδυάσει το κράτος δικαίου και την οικονομική ελευθερία με πολιτικές που μειώνουν τις κοινωνικές ανισότητες
Οι ρίζες και οι εμπνευστές του
Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα εμφανίζονται διανοητές που υποστηρίζουν πως η ελευθερία δεν είναι πραγματική χωρίς βασικές κοινωνικές προϋποθέσεις. Κεντρικές μορφές όπως ο Τζον Στιούαρτ Μιλ προωθούν την ιδέα ότι η ατομική αυτονομία απαιτεί παιδεία, υγεία και κοινωνική προστασία – στοιχεία που μόνο το κράτος μπορεί να εγγυηθεί.
Βρετανοί στοχαστές όπως οι T.H. Green και L.T. Hobhouse θεμελιώνουν θεωρητικά τον κοινωνικό φιλελευθερισμό. Υποστηρίζουν ότι το κράτος δεν αποτελεί απειλή αλλά εργαλείο για την ενδυνάμωση των πολιτών και την κατοχύρωση θετικών δικαιωμάτων. Αυτή η σκέψη γίνεται η βάση για μεταρρυθμίσεις όπως τα πρώτα συστήματα κοινωνικής ασφάλισης.
Ο ρόλος του κράτους
Σε αντίθεση με τον παραδοσιακό φιλελευθερισμό, ο κοινωνικός φιλελευθερισμός δέχεται την ανάγκη ενεργού κρατικής παρέμβασης. Το κράτος οφείλει να εξασφαλίζει πρόσβαση σε υγεία, παιδεία και βασικές κοινωνικές υπηρεσίες, δημιουργώντας ένα δίχτυ προστασίας που επιτρέπει στους πολίτες να αναπτύσσονται χωρίς τον φόβο της κοινωνικής κατάρρευσης.
Η οικονομική διάσταση
Η αγορά παραμένει κεντρική, αλλά όχι ανεξέλεγκτη. Ο κοινωνικός φιλελευθερισμός υποστηρίζει την επιχειρηματικότητα και την καινοτομία, με την προϋπόθεση ότι λειτουργούν μέσα σε θεσμικά πλαίσια που προλαμβάνουν καταχρήσεις ισχύος και διασφαλίζουν τον δίκαιο ανταγωνισμό. Η οικονομική ελευθερία θεωρείται εργαλείο, αλλά όχι αυτοσκοπός.
Τα δικαιώματα στο επίκεντρο
Η ιδεολογία δίνει έμφαση στα ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα, από την ελευθερία της έκφρασης μέχρι την ισότητα των φύλων και τη στήριξη των ΛΟΑΤΚΙ+ κοινοτήτων. Θεωρεί ότι μια σύγχρονη δημοκρατία οφείλει να προστατεύει όλες τις μειονότητες και να εξασφαλίζει ίσες ευκαιρίες για όλους.
Διαφορές από συγγενείς ιδεολογίες
Απέχει από τη σοσιαλδημοκρατία ως προς τον βαθμό κρατικής παρέμβασης, παραμένοντας πιο φιλικός προς την αγορά. Ταυτόχρονα διαφοροποιείται από τον νεοφιλελευθερισμό, απορρίπτοντας την ιδέα ότι η ελεύθερη αγορά μπορεί από μόνη της να εξασφαλίσει κοινωνική δικαιοσύνη.
Οι επικρίσεις από Αριστερά
Πολλοί επικριτές θεωρούν ότι ο κοινωνικός φιλελευθερισμός προσπαθεί να ικανοποιήσει όλους, καταλήγοντας συχνά σε θολές ή συμβιβαστικές θέσεις. Κατηγορείται ότι δεν διατυπώνει ξεκάθαρα ποιον θεωρεί υπεύθυνο για τις ανισότητες και ποιο μοντέλο κοινωνικής αλλαγής επιδιώκει.
Η Αριστερά τον επικρίνει επειδή, παρότι αναγνωρίζει τα προβλήματα της ελεύθερης αγοράς, προτείνει ήπιες ρυθμίσεις αντί για βαθιές μεταρρυθμίσεις. Υποστηρίζει ότι το μοντέλο αναπαράγει τις ανισότητες και αφήνει την ισχύ των μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων ουσιαστικά ανεξέλεγκτη.
Κατηγορίες από τη δεξιά για υπερβολικό κρατισμό
Από την άλλη πλευρά, οι πιο φιλελεύθερες και συντηρητικές φωνές θεωρούν πως ο κοινωνικός φιλελευθερισμός επιβαρύνει υπερβολικά το κράτος με παρεμβάσεις που επιβραδύνουν την οικονομική ανάπτυξη. Κατηγορείται ότι ενθαρρύνει μια κουλτούρα εξάρτησης από τις κοινωνικές παροχές και περιορίζει την ατομική υπευθυνότητα.
Διχασμός γύρω από τις ταυτότητες
Η έμφαση στα ατομικά δικαιώματα και στις πολιτικές ένταξης μειονοτήτων προκαλεί αντιδράσεις από πιο παραδοσιακούς ή συντηρητικούς κύκλους, που κατηγορούν τον κοινωνικό φιλελευθερισμό ότι δίνει υπερβολική προτεραιότητα στις «πολιτικές ταυτότητας» εις βάρος των κοινωνικών και οικονομικών ζητημάτων.
Μια ιδεολογία για τον 21ο αιώνα
Σε κάθε περίπτωση, κοινωνικός φιλελευθερισμός κερδίζει έδαφος σε πολλές δυτικές δημοκρατίες, ως απόπειρα απάντησης στις προκλήσεις της ανισότητας, της τεχνολογικής μετάβασης και της κοινωνικής πόλωσης. Προτείνει ένα πλαίσιο όπου η ατομική ευημερία και η κοινωνική συνοχή μπορούν να συνυπάρξουν, χωρίς να θυσιάζεται ούτε η ελευθερία ούτε η αλληλεγγύη.