Τάκης Τζαμαργιάς: Αλήθεια και ψέμα, δικαιοσύνη και αυτοδικία: τα δίπολα που απασχολούν το έργο και την εποχή μας

Συναντήσεις
Ο Αντώνης Γεωργίου συναντά τον Τάκη Τζαμαργιά που σκηνοθετεί στον ΘΟΚ το Έγκλημα στο Όριεντ Εξπρές, της Άγκαθα Κρίστι σε θεατρική διασκευή του Αμερικάνου συγγραφέα Κεν Λούντβιχ και σκηνοθεσία Ολυμπία Σκορδίλη
Τι διαφορετικό προσφέρει η σχετικά πρόσφατη θεατρική εκδοχή (2017) του κλασικού έργου της Άγκαθα Κρίστι που δεν έχει το βιβλίο ή ο κινηματογράφος; Τι ελευθερίες ή προκλήσεις σας έδωσε σε σχέση με το κλασικό μυθιστόρημα;
Η θεατρική εκδοχή του Κεν Λούντβιχ διατηρεί την πλοκή και γενικότερα το πνεύμα της Άγκαθα Κρίστι, αλλά δημιουργεί ένα νέο δραματικό κείμενο ως προς τη μορφή, τη δομή και το ύφος, ένα διαχρονικό κείμενο με πυκνότητα, βάθος και μετα-θεατρικές καταστάσεις. Μετουσιώνει τη δισδιάστατη εκδοχή των ηρώων του μυθιστορήματος και των κινηματογραφικών προτάσεων σε τρισδιάστατες μορφές με οικείες στο κοινό σκηνικές πρακτικές και τεχνικές. Διατηρεί την ατμόσφαιρα μυστηρίου και το σασπένς, ενώ οι διάλογοι του ζωντανοί, πνευματώδεις με χιούμορ, ειρωνεία και υπαινιγμούς, στοιχεία που βέβαια ενυπάρχουν εν σπέρματι στη γραφή της Άγκαθα Κρίστι, αλλά ο Λούντβιχ δίνει χώρο στο χιούμορ και στη δραματουργική ένταση ανάμεσα στους χαρακτήρες με τέτοιο τρόπο, που αν δεν υπήρχε η εμβληματική μορφή του Ηρακλή Πουαρό, θα μπορούσε να θεωρηθεί μπουλβάρ (ελαφρά κωμωδία).
Ο Λούντβιχ δίνει χώρο στο χιούμορ και στη δραματουργική ένταση ανάμεσα στους χαρακτήρες
Σε μια κοινωνικά και πολιτικά δύσκολη περίοδο θα ανάμενε κανείς ότι ένα κρατικό θέατρο θα επέλεγε πιο αιχμηρό ρεπερτόριο από το “Έγκλημα στο Όριεντ Εξπρές”. Πιστεύετε ότι το έργο συνομιλεί με το σήμερα και με ποιον τρόπο;
Την ίδια ερώτηση ομολογουμένως έθεσα κι εγώ ο ίδιος στον εαυτό μου, όταν μου προτάθηκε από το συμβούλιο του οργανισμού, την απάντηση όμως την πήρα από την ίδια σκηνική μετα-γραφή του Λούντβιχ εν πρώτοις και τη διεθνή παραστασιογραφία των έργων της Κρίστι. Η αναζήτηση της αλήθειας και η αμφισημία της με το ψέμα, η δικαιοσύνη έτσι όπως αυτή εκφράζεται μέσα από το θεσμικό της ρόλο και το συνεχές από τη κοινή γνώμη, θυμωμένο στον καιρό μας αίσθημα δικαίου ως δύο διαφορετικές πραγματικότητες και εντέλει ο σύγχρονος κόσμος ο πολιτισμένος και η αυτοδικία, αποτελούν κάποια από τα δίπολα που απασχολούν το έργο και νομίζω πως αφορούν την αιχμηρή περίοδο που διανύουμε.
Από την άλλη η πλούσια παραστασιογραφία των έργων της Άγκαθα Κρίστι όχι μόνο εντός αλλά και εκτός των αγγλόφωνων σκηνών, όπως στη Κομεντί Φρανσέζ της Γαλλίας, το Έγκλημα στο Όριεντ Εξπρές κυρίως παίχτηκε στη Γερμανία, την Αυστρία και ολοένα και περισσότερο εντάσσεται στο ρεπερτόριο πολλών ευρωπαϊκών κρατικών σκηνών και σκανδιναβικών χωρών, ενδεικτικά και μόνον αναφέρω, το Κρατικό Θέατρο της Σερβίας και της Νορβηγίας αντίστοιχα. Οι απαιτήσεις μιας τέτοιας παραγωγής εξάλλου προϋποθέτουν κρατική σκηνή και ως εκ τούτου και σε συνδυασμό με το κοινωνικό-πολιτικό περιεχόμενο του Όριεντ Εξπρές δικαιολογείται μια τέτοια επιλογή από το Θεατρικό Οργανισμό Κύπρου. Φυσικά η παράσταση και το κοινό είναι αυτά που δικαιώνει ή όχι την εκάστοτε επιλογή σε οποιοδήποτε ρεπερτόριο.
Το έργο, όπως και άλλα έργα της Άγκαθα Κρίστι, ισορροπεί ανάμεσα στο μυστήριο, την ατμόσφαιρα του εγκλήματος αλλά και μια λεπτή κωμικότητα. Πώς αποδίδεται αυτό το κλίμα στη σκηνή και πως δουλέψατε με τους ηθοποιούς για να βρεθεί αυτός ο τόνος;
Ο πασίγνωστος ντετέκτιβ Ηρακλής Πουαρώ, ως ένας άλλος ερευνητής, δημιουργημένος από τη φαντασία της Άγκαθα Κρίστι, μετά τον περσινό «Επιθεωρητή» του ΘΟΚ πατάει για πρώτη φορά την Κεντρική Σκηνή του και σε ένα άχρονο παρόν, επανεξετάζει τις αξίες του για μια απόφαση που πήρε το 1934 στο έγκλημα που έλαβε χώρα στο πολυτελές Όριεντ Εξπρές. Σίγουρα δεν μπορεί να αλλάξει κάτι, αλλά ενώπιον των θεατών της πλατείας θέλει να επαναπροσδιορίσει τα πιστεύω του για ένα κόσμο, υποτίθεται πιο πολιτισμένο σήμερα από ότι τότε και ζητάει από αυτούς να τοποθετηθούν.
Με οδηγό την ερευνητική μέθοδο και μαεστρία του Πουαρώ, του μετρ του «σασπενς», οι εγκλωβισμένοι επιβάτες λόγω της κακοκαιρίας πάνω στις ράγες του τρένου θα αναγκαστούν να υπερασπιστούν τα ζωτικά τους ψεύδη και σαν μακρινοί ήρωες του Πιραντέλλο θα χρειαστεί να παίξουν τους «ηθοποιούς» που αξιοποιούν κάθε τερτίπι για να πείσουν και να πειστούν. «Θέατρο λοιπόν μέσα στο θέατρο».
Υπάρχει θέατρο πολλαπλών τάσεων και κατευθύνσεων με ηθοποιούς, σκηνοθέτες, σκηνογράφους, χορογράφους με ισχυρή ταυτότητα
Εσείς τι ξεχωρίζετε στην παράσταση; Τι θεωρείτε καθοριστικό για την εμπειρία του θεατή;
Στόχος μας ο θεατής να γίνει συνταξιδιώτης του Πουαρώ και να ανταποκριθεί στο κάλεσμα του για την εξιχνίαση του εγκλήματος, να αφουγκρασθεί το παιχνίδι του μυαλού του, να εκτεθεί σε διλληματικές καταστάσεις προκειμένου να γκρεμίσει βεβαιότητες για την αλήθεια και το ψέμα, τη θεσμική δικαιοσύνη και την αυτοδικία.
Σε ένα πολυπρόσωπο έργο, όπως αυτό, ποιο ήταν το κύριο ζητούμενο από τους ηθοποιούς και πως είναι η δουλειά μαζί τους;
Το διαρκές ζητούμενο στις πρόβες από τους ηθοποιούς είναι: ενώ είναι ηθοποιοί να παίξουν τους ηθοποιούς που παίζουν τέλεια τους ρόλους τους για να στηρίξουν τα δεδομένα και τις βεβαιότητες τους. Για αυτό το λόγο η παράσταση προϋποθέτει ένα εξαιρετικό επιτελείο ηθοποιών που θα κινηθεί στο όριο ανάμεσα στη ψευδαίσθηση μιας πραγματικότητας και την πραγματικότητα μιας ψευδαίσθησης. Όλοι οι ήρωες είναι sui generis, επομένως δεν μπορεί παρά να είναι μια παρασταση ηθοποιοκεντρική σε ένα πολυμορφικό κλειστοφοβικό σκηνικό τρένου.
Γνωρίζετε αρκετά καλά την Κύπρο και τη θεατρική κοινότητα από προηγούμενες δουλείες σας εδώ. Πώς βιώνετε κάθε φορά την επιστροφή σας στην Κύπρο;
Αρκετά καλά γνωρίζω μόνο τη Λευκωσία, την οποία και αγαπώ για τις ιδιαιτερότητες της. Είναι μια πόλη που πρέπει να την ανακαλύψεις, δεν σου αποκαλύπτεται και κάθε φορά που έρχομαι εκπλήσσομαι θετικά από τις αλλαγές της. Δεν ξέρω πως βιώνεται από τους κατοίκους της, εγώ πάντως έχω δυνατή και ωραία αίσθηση από την ευγένεια κυρίως των ανθρώπων της, την πολυμορφία των κτιρίων και τους δρόμους της, ( τη σταδιακή μεταμόρφωση της παλιάς πόλης στην πράσινη γραμμή, της Μακαρίου, του πρώην ΓΣΠ κ.ά) έως τη ψαγμένη κουζίνα της.
Ως προς το Θέατρο νομίζω πως την τελευταία τουλάχιστον δεκαετία υπάρχει θέατρο πολλαπλών τάσεων και κατευθύνσεων με ηθοποιούς, σκηνοθέτες, σκηνογράφους, χορογράφους με ισχυρή ταυτότητα, οι οποίοι καταφέρνουν να δοκιμάζονται σε τρία ή και τέσσερα έργα το χρόνο κι αυτό τους κάνει να είναι διαρκώς εν έργω, ευέλικτους και προσαρμοστικούς, πολλές φορές να λειτουργούν ως ζογκλέρ. Φυσικά ο περιορισμένος αριθμός παραστάσεων δεν δίνει την ευκαιρία στους εμπλεκόμενους να χαρούν, να εμβαθύνουν περισσότερο, τελικά βιώνουν άγχος και στερούνται τη σταδιακή ζύμωση με τους θεατές.Ο ελάχιστος αριθμός θεατών αυτό είναι το κύριο πρόβλημα, κατά τη γνώμη μου, του θεάτρου στην Κύπρο κι αυτό οφείλεται στο ότι χρειάζεται να διατεθούν μεγαλύτερα ποσά στην επικοινωνία, την προώθηση και προβολή.
Πάντως στο διάστημα αυτής της παραμονής μου έχω εκπλαγεί από σειρά πολιτιστικών δράσεων όπως ενδεικτικά και μόνο: το Διεθνές Φεστιβάλ Λευκωσίας, το Mitsikouri, το Φεστιβάλ Βιβλίου Λευκωσία, μια δράση για το κυπριακό κουστούμι από το Ιδρυμα Σεβέρη κ.ά Μια πόλη ζωντανή καλλιτεχνικά με προκλήσεις που δηλώνει πολυποίκιλα το παρόν της και της αξίζει να της διατεθούν περισσότερες ευκαιρίες χώρου, χρόνου και χρήματος.
Παραστάσεις
Θέατρο ΘΟΚ, Λευκωσία
Από 14 Νοεμβρίου 2025
Παρασκευή, Σάββατο, 20:00 και Κυριακή, 18:00
Πάφος: Μαρκίδειο Θέατρο Πάφος
Σάββατο 3 Ιανουαρίου 2026 στις 20:30
Λάρνακα: Δημοτικό Θέατρο Λάρνακας
Σάββατο 10 Ιανουαρίου 2026 στις 20:30
Παττίχειο Δημοτικό Θέατρο Λεμεσού
Σάββατο 24 Ιανουαρίου 2026 στις 20:30