Πώς το Πεκίνο έγινε παγκόσμιος τραπεζίτης

Του Drew Bernstein
Η είδηση ότι το εμπορικό πλεόνασμα της Κίνας έφτασε σε επίπεδο-ρεκόρ στα 1 τρισ. δολάρια τους πρώτους 11 μήνες του 2025 προκάλεσε αρκετό ενδιαφέρον. Παρά το “τείχος” των δασμών της κυβέρνησης Τραμπ στα κινεζικά προϊόντα, οι “εκτοξευόμενες” εξαγωγές σε Ευρώπη, Νότια Αμερική και Νοτιοανατολική Ασία ήταν εκείνες που κράτησαν τα κινεζικά εργοστάσια σε πλήρη λειτουργία.
Ωστόσο, όλα αυτά τα έσοδα από τις εξαγωγές πρέπει να κατευθυνθούν κάπου.
Μια νέα έκθεση με τίτλο “Chasing China: Learning to Play by Beijing’s Global Lending Rules”, που εκδόθηκε από την AIDDATA τον περασμένο μήνα, ρίχνει φως στον αυξανόμενο ρόλο της Κίνας ως παγκόμσιο τραπεζίτη. Η έκθεση, η οποία ανέλυσε τα αρχεία περισσότερων από 30.000 έργων, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το χαρτοφυλάκιο δανείων της Κίνας στο εξωτερικό έχει φτάσει τα 2,1 τρισ. δολάρια έως το 2023 -υπερδιπλασιάζοντας τις προηγούμενες εκτιμήσεις.
Αυτό καθιστά την Κίνα τον μεγαλύτερο επίσημο πιστωτή στον κόσμο, παρέχοντας δάνεια σε έργα σε 179 από τις 217 χώρες παγκοσμίως. Σύμφωνα με τους συγγραφείς, η Κίνα έχει εξελιχθεί στον πιστωτή “πρώτης -και έσχατης-επιλογής” για τις αναπτυσσόμενες χώρες και έχει ξαναγράψει τους κανόνες της αναπτυξιακής χρηματοδότησης που είχαν θεσπίσει το ΔΝΤ, η Παγκόσμια Τράπεζα και άλλοι πυλώνες της μεταπολεμικής τάξης. Αντί να προσφέρει δάνεια με επιτόκια κάτω από τα επίπεδα της αγοράς για την προώθηση της ευημερίας των χαμηλού εισοδήματος πληθυσμών, η Κίνα παρουσιάζεται ως ένας σκληρός και αμείλικτος παίκτης που συνδέει στενά τη χρηματοοικονομική της ισχύ με τους δικούς της οικονομικούς και στρατηγικούς στόχους.
Η έκθεση υποστηρίζει ότι τα δυτικά κράτη πλέον αγωνίζονται να παραμείνουν επίκαιρα και να προσαρμοστούν στο μοντέλο που έχει διαμορφώσει η Κίνα. Ποιοι είναι οι παράγοντες που καθιστούν τη κρατικά καθοδηγούμενη υπερπόντια χρηματοδότηση της Κίνας ξεχωριστή;
“Focus” στο κέρδος
Το εμπόριο υπερισχύει της φιλανθρωπίας όταν η Κίνα διοχετεύει κεφάλαια.
Η επίσημη αναπτυξιακή βοήθεια (ODA) της Κίνας έχει υποχωρήσει στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων δύο δεκαετιών -μόλις 1,9 δισ. δολάρια το 2023- ακόμη κι ενώ το χαρτοφυλάκιο δανείων της έχει διογκωθεί. Η έκθεση υποστηρίζει ότι οι πρόσφατες κινήσεις των ΗΠΑ και των ευρωπαϊκών χωρών να μειώσουν τη χρηματοδότηση της εξωτερικής βοήθειας ενδέχεται να έχουν επηρεαστεί από το κινεζικό παράδειγμα.
Η Κίνα φημολογείται ότι χρηματοδοτεί μεγάλα αναπτυξιακά έργα στον Παγκόσμιο Νότο, συμπεριλαμβανομένων χωρών πλούσιων σε φυσικούς πόρους στην Αφρική και τη Νότια Αμερική. Ωστόσο, η έκθεση διαπίστωσε ότι η χρηματοδότηση προς αναπτυσσόμενες χώρες μειώθηκε από το 88% του συνόλου το 2000 σε μόλις 24% το 2023. Το 2023, το 76% των νέων δανείων της κατευθύνθηκε σε χώρες υψηλότερου εισοδήματος, οι οποίες παρουσιάζουν χαμηλότερο κίνδυνο αποπληρωμής, ισχυρότερα πιστωτικά προφίλ και πολύτιμα εμπορικά σήματα και τεχνολογίες.
Ο μεγαλύτερος μεμονωμένος αποδέκτης χρηματοδότησης από τις κρατικά ελεγχόμενες τράπεζες της Κίνας ήταν, παραδόξως, οι ΗΠΑ.
Κινεζικά δάνεια έχουν συμβάλει στη χρηματοδότηση έργων υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στο Τέξας και τη Λουιζιάνα, αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου που διασχίζουν τις ΗΠΑ, κέντρων δεδομένων στη Βόρεια Βιρτζίνια, καθώς και νέων τερματικών σταθμών στο αεροδρόμιο JFK της Νέας Υόρκης και στο Διεθνές Αεροδρόμιο του Λος Άντζελες στην Καλιφόρνια. Αν και ορισμένες κινεζικές επενδύσεις στις ΗΠΑ επέτρεψαν σε κινεζικές εταιρείες να αποκτήσουν κρίσιμες τεχνολογίες ή εμπορικά σήματα, “πολλές από τις δανειοδοτικές δραστηριότητες της Κίνας στις ΗΠΑ καθοδηγούνται από την επιδίωξη του κέρδους και όχι από την επιδίωξη γεωπολιτικού ή γεωοικονομικού πλεονεκτήματος”, σημειώνεται στην έκθεση.
Όταν χορηγεί δάνεια σε αναπτυσσόμενες χώρες, οι κρατικές τράπεζες της Κίνας χρηματοδοτούν υποδομές που κατασκευάζονται από κρατικές κινεζικές εταιρείες και συνοδεύονται από διπλή εξασφάλιση, ώστε να διασφαλίζεται η αποπληρωμή.
Ενώ οι δυτικοί θεσμοί παραδοσιακά απαιτούσαν ανοικτούς διαγωνισμούς για τα αναπτυξιακά έργα, “το Πεκίνο έχει επίσης συνδυάσει τη χρήση προνομιακής (ευνοϊκής) και εμπορικής χρηματοδότησης για να βοηθήσει τις επιχειρήσεις του να αποκτήσουν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα”, σύμφωνα με την έκθεση. Τα έργα αυτά συνέβαλαν στο άνοιγμα νέων αγορών και στην εδραίωση της Κίνας ως βιομηχανικής και υπερδύναμης στις υποδομές.
Βραχίονας της βιομηχανικής πολιτικής
Πέρα από το κέρδος, αυτά τα τεράστια δάνεια αποτελούν εργαλείο για την προώθηση στρατηγικών βιομηχανιών.
Μια προηγούμενη φάση δανειοδότησης επικεντρώθηκε στην Πρωτοβουλία “Μία Ζώνη, ένας Δρόμος” (Belt and Road Initiative) της Κίνας, με στόχο την εξασφάλιση εμπορικών οδών μέσω ενός φιλόδοξου δικτύου λιμανιών, σιδηροδρομικών γραμμών, δρόμων και άλλων σημαντικών έργων υποδομής. Ωστόσο, στην έκθεση διαπιστώνεται ότι πρόσφατα η δανειοδότηση που σχετίζεται με την BRI έχει μειωθεί σε λιγότερο από το 25% του χαρτοφυλακίου δανείων της.
Αντίθετα, η πολιτική “Made in China 2025”, με στόχο την επίτευξη αυτάρκειας σε μια σειρά προηγμένων τεχνολογιών, αποτέλεσε τη βασική κινητήρια δύναμη για μια αύξηση εξαγορών που χρηματοδοτήθηκαν μέσω χρέους. Η έκθεση υποδεικνύει ότι από την υιοθέτηση αυτής της πολιτικής, η δανειοδότηση της Κίνας για χρηματοδότηση εξαγορών σε τομείς που χαρακτηρίζονται ως “ευαίσθητοι” από την άποψη της εθνικής ασφάλειας αυξήθηκε από 46% σε 88% του χαρτοφυλακίου. Αυτό περιλαμβάνει συμφωνίες για τον έλεγχο εταιρειών σε βιομηχανίες όπως οι ημιαγωγοί, η ρομποτική, η βιοτεχνολογία, η κβαντική υπολογιστική και οι τεχνολογίες άμυνας.
Η Δύση αντιδρά
Καθώς η πλήρης επίδραση της χρηματοδοτικής δραστηριότητας της Κίνας γίνεται εμφανής, οι ανεπτυγμένες δυτικές χώρες αναγκάζονται να ξαναγράψουν τους κανόνες τόσο της αναπτυξιακής βοήθειας, όσο και της διεθνούς χρηματοδότησης, ώστε να κατευθύνονται περισσότερο προς το αμιγώς εθνικό συμφέρον παρά προς αλτρουιστικούς στόχους.
Για παράδειγμα, η κυβέρνηση Τραμπ πρότεινε την ανακατεύθυνση της δαπάνης για εξωτερική βοήθεια στη δημιουργία ενός “Ταμείου Ευκαιριών Πρώτα η Αμερική” (America First Opportunity Fund), το οποίο θα επενδύει δισεκατομμύρια δολάρια για την εξασφάλιση αποθεμάτων σπάνιων γαιών στη Γροιλανδία και την Ουκρανία, θα αντισταθμίσει τα κινεζικά συμφέροντα και θα μειώσει τη μετανάστευση προς τις ΗΠΑ.
Οι ΗΠΑ ίδρυσαν το International Development Finance Corporation (DFC) το 2019 ως απάντηση στην Πρωτοβουλία “Μία Ζώνη, ένας Δρόμος” της Κίνας, και έκτοτε έχει χρηματοδοτήσει έργα που εκτείνονται από ορυχεία στη Βραζιλία έως σιδηροδρομικές γραμμές στην Αγκόλα και τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, καθώς και κέντρα δεδομένων στην Αφρική. Στο πλαίσιο της ανανέωσης εξουσιοδότησης φέτος, η κυβέρνηση πρότεινε να διευκολυνθεί η δυνατότητα της DFC να αποκτά μετοχικά μερίδια σε εταιρείες σε φάση ανάπτυξης που σχετίζονται με την εθνική ασφάλεια, να χρηματοδοτεί έργα σε χώρες υψηλότερου εισοδήματος και ακόμη να επενδύει σε έργα στις ΗΠΑ που αφορούν τις αλυσίδες εφοδιασμού και τις υποδομές.
Η Ευρώπη πλέον εξετάζει με προσοχή τις εξαγορές στον τομέα της τεχνολογίας. Η ολλανδική κυβέρνηση ανέλαβε τον έλεγχο της εταιρείας ημιαγωγών Nexperia τον Σεπτέμβριο, επικαλούμενη ανησυχίες ότι ο κινεζικός χρηματοδότης της, Wingtech, επιδίωκε να μεταφέρει την κρίσιμη τεχνολογία της στην Κίνα. Αυτή η κίνηση οδήγησε την Κίνα να περιορίσει προσωρινά τις αποστολές μικροτσίπ σε ευρωπαϊκούς κατασκευαστές αυτοκινήτων ως αντίποινα.
“Το διεθνές καθεστώς που διέπει τη βοήθεια και το πιστωτικό σύστημα περνάει μια περίοδο αμφισβήτησης και ανασχηματισμού”, σύμφωνα με τους συγγραφείς. “Το Πεκίνο έχει ανατρέψει το status quo, αναγκάζοντας τους ανταγωνιστές του να επανεξετάσουν θεμελιωδώς τους σκοπούς, τους αποδέκτες και τα μέσα της διεθνούς βοήθειας και χρηματοδότησης”.
Είναι απίθανο οι ΗΠΑ να έχουν επιτυχία απλώς αντιγράφοντας το κινεζικό μοντέλο χρηματοδότησης ανάπτυξης. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν ελέγχει το τραπεζικό μας σύστημα. Δεν συσσωρεύουμε μεγάλα εμπορικά πλεονάσματα. Στην πραγματικότητα, τα εμπορικά μας ελλείμματα συνέχισαν να αυξάνονται το 2025, αν και σημειώθηκε κάποια βελτίωση τον Σεπτέμβριο. Επιπλέον, μας λείπει η τεράστια ικανότητα βιομηχανικού σχεδιασμού του κινεζικού κράτους, του οποίου τα οικονομικά υπουργεία λειτουργούν βάσει λεπτομερών πενταετών σχεδίων.
Οι ΗΠΑ είναι πιο πιθανό να πετύχουν εάν η στοχευμένη κυβερνητική χρηματοδότηση ενισχύσει τις δυνατότητες του ιδιωτικού μας τομέα. Ένα ενθαρρυντικό σημάδι είναι ότι οι επενδύσεις κεφαλαίου επιχειρηματικών συμμετοχών (VC) στην άμυνα και την εθνική ασφάλεια αυξάνονται ραγδαία, με 28 δισ. δολάρια να διοχετεύονται σε startups τεχνολογίας άμυνας τους πρώτους εννέα μήνες του 2025. Τον Οκτώβριο, η J.P. Morgan ανακοίνωσε τον στόχο δέσμευσης 1,5 τρισ. δολαρίων για την αμερικανική “ασφάλεια και ανθεκτικότητα” στους τομείς της εφοδιαστικής αλυσίδας, της άμυνας, της ενέργειας και των προηγμένων τεχνολογιών.
Στη χειρότερη περίπτωση, η νέα εποχή της χρηματοδότησης ανάπτυξης θα μπορούσε να οδηγήσει σε νεποτισμό, πλουτίζοντας συνδεδεμένα στελέχη και προωθώντας κομματικούς σκοπούς, ενώ οι φορολογούμενοι θα επιβαρύνονται με κακές επενδύσεις. Στην καλύτερη περίπτωση, η κυβερνητική στήριξη θα ενισχύσει την αμερικανική καινοτομία και την ικανότητα της κεφαλαιαγοράς όχι απλώς να αντιγράφει, αλλά να κάνει άλματα σε νέες βιομηχανίες, νέες τεχνολογίες και νέες ευκαιρίες που ακόμη δεν βρίσκονται στον χάρτη των ανταγωνιστών μας.