Πώς λύνουμε το ακανθώδες πρόβλημα των εγγυήσεων

Γιώργος Κουμουλλής
Φαίνεται ότι το πιο ακανθώδες εμπόδιο για λύση του Κυπριακού είναι εκείνο των εγγυήσεων. Αυτό επιβεβαιώνεται από την πρόσφατη διακήρυξη του Έρχιουρμαν ότι «η Τουρκία είναι η αδιαμφισβήτητη εγγυήτρια δύναμη του νησιού και υπάρχει ζωτικός δεσμός ανάμεσά μας».
Ο ΓΓ του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες, εισηγήθηκε στο Κραν Μοντανά μηχανισμούς εφαρμογής όπου ξεκαθαρίζεται, μεταξύ άλλων, ότι οι εγγυήτριες δυνάμεις, μαζί με τις δύο κοινότητες και τα ΗΕ που θα προεδρεύουν και θα συμμετέχουν σε μια επιτροπή εφαρμογής χωρίς να έχουν οποιοδήποτε εκτελεστικό ή συντακτικό ρόλο. Αυτό σημαίνει αντικατάσταση της Συνθήκης Εγγύησης. Όμως, μετά το Κραν Μοντανά, επανειλημμένες δηλώσεις αξιωματούχων της τουρκικής κυβέρνησης δεν αφήνουν κανένα περιθώριο αισιοδοξίας ότι, επιτέλους, θα τροποποιηθεί η Συνθήκη Εγγύησης και ότι καμία χώρα δεν θα μπορεί να επεμβαίνει μονομερώς αποκαλούμενη προστασία των Τ/Κ ή των Ε/Κ, ή οποιαδήποτε άλλη δικαιολογία. Για παράδειγμα, ο πρώην Τούρκος ΥΠΕΞ Τσαβούσογλου επανέλαβε και από το βήμα της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης (18/12/2018), ότι οι Ελληνοκύπριοι κάνουν όνειρα θερινής νυκτός για λύση χωρίς τουρκικές εγγυήσεις.
Πιστεύω όλοι, Ε/Κ και Τ/Κ, συμφωνούμε ότι ένα κανονικό κράτος δεν χρειάζεται εγγυήτριες δυνάμεις. Κι όμως, όλες οι πρόσφατες σφυγμομετρήσεις στα κατεχόμενα δείχνουν ότι 9 στους 10 Τουρκοκύπριους επιμένουν στη διατήρηση των εγγυήσεων. Προτού χαρακτηρίσουμε αυτή τη στάση των Τ/Κ συμπατριωτών μας ως «βλακεία» ή «αδικαιολόγητη», θα πρέπει να ερευνήσουμε το πρόβλημα με ενσυναίσθηση. Με άλλα λόγια, να ταυτιστούμε με την ψυχική κατάστασή τους για να κατανοήσουμε τη συμπεριφορά τους, τους φόβους τους και τα κίνητρά τους. Σύμφωνα με τον Αμερικάνο συγγραφέα Stephen R. Covey, «το να μάθεις να βλέπεις το πρόβλημα όπως το βλέπει ο άλλος, το να κατανοείς και να νιώθεις πραγματικά τον άλλον, είναι μια από τις πολυτιμότερες δεξιότητες που μπορούμε να αναπτύξουμε».
Αυτό που απασχολεί τους Τ/Κ δεν είναι το θέμα της εδαφικής ακεραιότητας της Κύπρου, αλλά η φυσική τους ακεραιότητα. Για όσους γνωρίζουν καλά τα διαδραματισθέντα την περίοδο 1963-74 θα αντιλαμβάνονται πλήρως αυτό τον φόβο των Τ/Κ. Άρα, ας μην περιμένουμε αυτόματη σύγκλιση απόψεων σ΄αυτό το θέμα. Όσο δικαιολογημένοι είμαστε εμείς να μη θέλουμε να ζούμε υπό τη δαμόκλειο σπάθη της Τουρκίας, άλλο τόσο είναι δικαιολογημένοι οι Τ/Κ να επιδιώκουν την κατοχύρωση της ασφάλειάς τους με κάποιου είδους εγγυήσεων. Τα τραγικά γεγονότα της περιόδου 1963-74 άφησαν ανεξίτηλα σημάδια στις αναμνήσεις πολλών Τουρκοκυπρίων. Κάποιοι απ΄ αυτούς, για να γλυτώσουν τη ζωή τους, αναγκάστηκαν άρον - άρον να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους τα οποία οι «αγωνιστές» μας καταλήστεψαν, ενώ σε μερικά άλλα χωριά, όπως π.χ. στον Μαθιάτη, τα έκαψαν μανιωδώς μετά τη λαφυραγώγηση. Άλλοι Τ/Κ έχουν συγγενείς ή γνωστούς που δολοφονήθηκαν εν ψυχρώ, ενώ γνωρίζουν ότι σεσημασμένοι μακελλάρηδες, φονιάδες Τουρκοκυπρίων στα χωριά Μάραθα, Αλόα και Σανταλάρη, κυκλοφορούν ελεύθερα στον νότο.
Οφείλουμε, λοιπόν, να κατανοήσουμε την ψυχολογία αυτών των παθόντων, όπως κι αυτοί οφείλουν να κατανοήσουν τη δική μας φοβία εξατίας της καταστροφής που επέφερε η τούρκικη εισβολή το 1974. Συνεπώς, εγείρεται ένα καυτό θέμα: πώς δραπετεύουμε απ΄αυτό τον λαβύρινθο; Έχοντας υπόψη ότι οι Τ/Κ δεν εμπιστεύονται καμία χώρα, ούτε την ΕΕ, ούτε τα ΗΕ για την ασφάλειά τους (αυτό το ξεκαθάρισαν οι Ακιντζί και Οζντίλ Ναμί), μια λύση είναι να δεχθούμε εμείς τις εγγυήσεις για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα (η διάρκεια αυτής της χρονικής περιόδου είναι συζητήσιμη) μετά την παρέλευση του οποίου να καταργηθούν. Η προσδοκία είναι ότι η ειρηνική συμβίωση των δύο πολιτειών θα έχει, εν τω μεταξύ, καταστήσει την τούρκικη εγγύηση ουσιαστικά ανενεργή και, έτσι, περιττή. Επιπλέον, είναι δυνατόν - αν και απίθανο -κάποτε η Τουρκία να γίνει πλήρες μέλος της ΕΕ, οπόταν, εξ ορισμού, θα σέβεται πλήρως τα ανθρώπινα δικαιώματα και η εμπιστοσύνη μεταξύ των δύο κοινοτήτων θα ενδυναμωθεί σε τέτοιο βαθμό που οι εγγυήσεις θα καταστούν νεκρό γράμμα. Σε πάρα πολλά Συντάγματα χωρών τα νεκρά γράμματα είναι διάσπαρτα. Για παράδειγμα, οι Άγγλοι δεν ανησυχούν καθόλου που η βασίλισσά τους τυπικά έχει τεράστια εξουσία στα χέρια της. Σύμφωνα με το γράμμα του συνταγματικού νόμου, η βασίλισσα έχει τη δύναμη να διαλύσει τη Βουλή και τα κόμματα, να παύσει τον Πρωθυπουργό και να εγκαθιδρύσει μια ελεεινή δικτατορία! Στην πραγματικότητα, όμως, πάντα, χωρίς εξαίρεση, η βασίλισσα ενεργεί σύμφωνα με τις οδηγίες του εκάστοτε Πρωθυπουργού και, έτσι, ουδόλως ανησυχούν οι Άγγλοι για τα ανθρώπινά τους δικαιώματα.
Αλλά και να υποθέσουμε ότι κατορθώνουμε να καταργηθούν τελείως οι εγγυήσεις, υπάρχει κανένας που πιστεύει ότι αν, ο μη γένοιτο, επαναληφθούν οι διακοινοτικές συγκρούσεις του 1963-64 ή κάνουμε ένωση πραξικοπηματικά, όπως το 1974, η Τουρκία θα μείνει με τα χέρια δεμένα; Αν επιμένουμε στην άμεση κατάργηση των εγγυήσεων, όχι μόνο δεν επιτυγχάνουμε τον στόχο μας αλλά, απεναντίας, διαιωνίζουμε την παραμονή του τουρκικού στρατού στην Κύπρο και του δικαιώματος μονομερούς επέμβασης της Τουρκίας! Επομένως, η έξυπνη πολιτική είναι η επιδίωξη μιας λύσης, έστω κι αν περιέχει επεμβατικά δικαιώματα βραχυχρόνια, που να είναι καλύτερη από το σημερινό στάτους κβο που όλοι ομολογούν ότι εγκυμονεί θανάσιμους κινδύνους για τους Ελληνοκύπριους.
Υπάρχει, βέβαια, και η άποψη ότι κάποιες κυβερνητικές δραστηριότητες αυξάνουν το αίσθημα ανασφάλειας των Τ/Κ και συμβάλλουν στην επιμονή τους για τις εγγυήσεις. Κι αυτό είναι ένα μεγάλο θέμα που θα έπρεπε να απασχολεί όλους τους πολιτικούς. Για παράδειγμα, γιορτάζοντας την επέτειο της 1ης Απριλίου με συνθήματα όπως «Η Κύπρος είναι ελληνική» και «Ελλάς, Ελλάς, σκέπασε κι εμάς», δεν οικοδομούμε, αλλά κατεδαφίζουμε την εμπιστοσύνη των Τ/Κ συμπατριωτών μας.
*Οικονομολόγος, κοινωνικός επιστήμονας