Πότε εγκατέλειψε η Βρετανία το αμερικανικό μοντέλο;

Του Martin Ivens
Στο αποκορύφωμα των “πολέμων του Brexit” πριν από έξι χρόνια, ο τότε πρωθυπουργός Μπόρις Τζόνσον συγκρούστηκε με τον Κιρ Στάρμερ σχετικά με ένα δεύτερο δημοψήφισμα που θα μπορούσε να ανατρέψει την απόφαση των ψηφοφόρων του 2016 να αποχωρήσουν από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το διακύβευμα τότε φαινόταν εξαιρετικά σημαντικό: η κυβέρνηση του Τζόνσον, όπως πίστευαν πολλοί τότε, θα ολοκλήρωνε την επανάσταση της Θάτσερ, ενισχύοντας το οικονομικό και κοινωνικό της μοντέλο, μόλις απελευθερωνόταν από τα δεσμά της ΕΕ. Η Γερμανία και η Γαλλία παρακολουθούσαν με αγωνία από τα παρασκήνια, φοβούμενες ότι το Ηνωμένο Βασίλειο θα γινόταν η “Σιγκαπούρη του Τάμεση”, ένας ριψοκίνδυνος, χαμηλής φορολογίας και μειωμένων ρυθμιστικών κανόνων υπεράκτιος ανταγωνιστής.
Αν και ο Τζόνσον κέρδισε τη μάχη για την έξοδο από την ΕΕ, ο Στάρμερ, που είναι πλέον πρωθυπουργός, κέρδισε τον πόλεμο για μια πιο ευρωπαϊκή Βρετανία. Οι γείτονές της δεν χρειάζεται να ανησυχούν για την απειλή ενός δυναμικού ανταγωνιστή με αμερικανική νοοτροπία, κυρίως επειδή οι διαπραγματευτές των Βρυξελλών επέμειναν σε “ισότιμους όρους” στη συμφωνία για το Brexit με το Λονδίνο. Την περασμένη Τετάρτη, ο προϋπολογισμός της υπουργού Οικονομικών Ρέιτσελ Ριβς επιβεβαίωσε την κλίση του Ηνωμένου Βασιλείου προς το ευρωπαϊκό σοσιαλδημοκρατικό μοντέλο, πολύ μακριά από τον σκληρό αμερικανικού τύπου καπιταλισμό.
Για πολλά χρόνια, το Ηνωμένο Βασίλειο αιωρούνταν μεταξύ του αμερικανικού μοντέλου και του ευρωπαϊκού κράτους πρόνοιας. Η Μάργκαρετ Θάτσερ θαύμαζε την σκληρή επιχειρηματική κουλτούρα της Αμερικής, αλλά ούτε η ίδια δεν τόλμησε να ιδιωτικοποιήσει το κρατικό σύστημα υγείας σύμφωνα με το αμερικανικό μοντέλο. Οι διανοούμενοι του Νέου Εργατικού Κόμματος εξυμνούσαν την μεταπολεμική κοινωνική οικονομία της αγοράς της Γερμανίας, αλλά ο ήρωάς τους, ο Τόνι Μπλερ, δεν έκανε καμία προσπάθεια να την αντιγράψει.
Η κυβέρνηση του Στάρμερ επέστρεψε στην προ-Μπλερ ταυτότητα του Εργατικού Κόμματος. Την περασμένη εβδομάδα, η Ριβς επέβαλε 43 αυξήσεις φόρων, προσθέτοντας 26 δισεκατομμύρια λίρες στα 40 δισεκατομμύρια που εισέπραξε πέρυσι. Τα φορολογικά έσοδα του Ηνωμένου Βασιλείου ως ποσοστό του ΑΕΠ θα φτάσουν στο υψηλότερο επίπεδο όλων των εποχών, το 38%, σχεδόν ίσο με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο που είναι μόλις 1 ποσοστιαία μονάδα υψηλότερος. Το 2013, το ποσοστό αυτό ήταν 33%, πιο κοντά στον μέσο όρο των ΗΠΑ που είναι 27%. Μόλις το 2023, ο λόγος φόρων προς ΑΕΠ του Ηνωμένου Βασιλείου ήταν ακόμα στο 35,3%. Ο Στάρμερ προτιμά να προβάλλει τις καλύτερες σχέσεις με την Ευρώπη, αλλά η πλήρης ευθυγράμμιση σε θέματα φορολογίας δεν είναι τόσο ελκυστική για να την αναφέρει.
Η ευρωπαϊκοποίηση της κάποτε ευέλικτης αγοράς εργασίας της Θάτσερ προχωρά επίσης με γοργούς ρυθμούς. Την Πέμπτη, ο Στάρμερ άμβλυνε μια διάταξη του νομοσχεδίου για τα εργασιακά δικαιώματα, η οποία θα παρείχε στους εργαζομένους προστασία από άδικη πρόωρη απόλυση. Οι κριτικοί της αντιπολίτευσης του Εργατικού Κόμματος διαμαρτύρονται για (άλλη μια) προδοσία του προεκλογικού προγράμματος, αλλά ο νέος νόμος ουσιαστικά φέρνει το Ηνωμένο Βασίλειο πιο κοντά στην ευρωπαϊκή πρακτική. Η δοκιμαστική περίοδος για τους εργαζομένους θα μειωθεί από δύο χρόνια σε έξι μήνες, όπως και στη Γερμανία. Η αναστροφή αυτή αντιπροσωπεύει ένα αργοπορημένο reality check. Υπάρχει ήδη ένα συσσωρευμένο απόθεμα 491.000 υποθέσεων στα εργατικά δικαστήρια, η εκδίκαση των οποίων διαρκεί κατά μέσο όρο λίγο λιγότερο από δύο χρόνια.
Παρόλα αυτά, ο νέος νόμος των Εργατικών θα χορηγεί δικαιώματα από την πρώτη μέρα εργασίας για γονική άδεια, άδεια διακοπών και επίδομα ασθένειας και θα απαγορεύει τις συμβάσεις “μηδενικών ωρών”. Σύμφωνα με τον αυστηρό εργατικό νόμο των ΗΠΑ, η απασχόληση θεωρείται “κατά βούληση” – τόσο οι εργοδότες όσο και οι εργαζόμενοι μπορούν να τερματίσουν τη σχέση ανά πάσα στιγμή χωρίς αιτία ή προειδοποίηση. Πολλά νόμιμα οφέλη που θεωρούνται δεδομένα στην Ευρώπη και το Ηνωμένο Βασίλειο παρέχονται μόνο κατά την κρίση των εργοδοτών. Η βρετανική αγορά εργασίας συνδύαζε στοιχεία της αμερικανικής ευελιξίας με την ευρωπαϊκή συμπόνια, κάτι που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ένας καλός συνδυασμός.
Τρεις άνδρες είναι οι κύριοι υπεύθυνοι για αυτή την ευρωπαϊκή στροφή. Πρώτον, ο Στάρμερ: ο πρωθυπουργός πρέπει να κατευνάσει τους επαναστάτες βουλευτές της soft αριστεράς και τους συνδικαλιστές δωρητές του, οπότε δεν έχει γίνει καμία προσπάθεια να επιτευχθούν συμφωνίες παραγωγικότητας σε αντάλλαγμα για σημαντικές αυξήσεις μισθών. Τα σωματεία των σιδηροδρομικών, όπως και τα γαλλικά, έχουν εξασφαλίσει υψηλότερους μισθούς και περισσότερες διακοπές. Ρεαλιστικά μιλώντας, ο Στάρμερ στοχεύει στην επαναφορά των σχέσεων με τις Βρυξέλλες για να μετριάσει τις εμπορικές τριβές που προκύπτουν από τη σάπια συμφωνία εξόδου του Τζόνσον.
Η περιβαλλοντική πολιτική της Βρετανίας ευθυγραμμίζεται επίσης περισσότερο με τις θέσεις των Βρυξελλών παρά με αυτές της Ουάσιγκτον και του σκεπτικισμού της για το κλίμα. Ακόμη και ο δείκτης γονιμότητας του Ηνωμένου Βασιλείου καταρρέει στα ευρωπαϊκά επίπεδα, οδηγώντας στα ίδια διλήμματα σχετικά με τη μετανάστευση. Η κυβέρνηση του Στάρμερ επέλεξε να αντιγράψει την αυστηρή πολιτική της Σοσιαλδημοκρατικής Δανίας, η οποία χορηγεί στους πρόσφυγες μόνο προσωρινό, υπό όρους άσυλο. Η κυβέρνησή του απέχει πολύ από το να υιοθετήσει την πολιτική του Τραμπ.
Το βρετανικό πολιτικό σύστημα, το οποίο αντικατοπτρίζει την αμερικανική εκλογική πρακτική του “ο νικητής τα παίρνει όλα”, παρουσιάζει επίσης ρωγμές ακολουθώντας τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Το δίδυμο των Τόρις και των Εργατικών αμφισβητείται από την αριστερά, τη δεξιά και το κέντρο από το Reform UK, τους Πράσινους, το Your Party, τους Φιλελεύθερους Δημοκρατικούς και τα εθνικιστικά κόμματα (Celtic nationalist parties), ακριβώς όπως τα πολυκομματικά συστήματα της Ευρώπης. Εν τω μεταξύ, οι ΗΠΑ παραμένουν προσκολλημένες στα δύο παραδοσιακά κόμματά τους.
Ο Ντόναλντ Τραμπ έχει επίσης σπρώξει το Ηνωμένο Βασίλειο πιο κοντά στην Ευρώπη. Η εξωτερική πολιτική του “America First” έχει πείσει τον Στάρμερ, τον πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν της Γαλλίας και τον καγκελάριο Φρίντριχ Μερτς της Γερμανίας ότι πρέπει να παραμείνουν ενωμένοι, εάν δεν θέλουν να καταστραφούν χώρια. Η συμπεριφορά του ειδικού απεσταλμένου Στιβ Γουίτκοφ στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις με τη Ρωσία για την Ουκρανία μοιάζει επικίνδυνα με παράδοση στα μάτια των Ευρωπαίων.
Οι αμφιβολίες σχετικά με τη δέσμευση του Λευκού Οίκου να υπερασπιστεί τους συμμάχους του έναντι του Βλαντίμιρ Πούτιν υπογραμμίζουν την ανάγκη συνεργασίας μεταξύ της ΕΕ και του Ηνωμένου Βασιλείου στον τομέα της άμυνας. Οι τρεις μεγάλες δυνάμεις της ηπείρου έχουν προτείνει μια “συμμαχία των προθύμων” για την αποστολή ένοπλων ειρηνευτικών δυνάμεων στην Ουκρανία. Ωστόσο, η επανασύνδεση με την Ευρώπη δεν είναι ποτέ εύκολη. Την Παρασκευή, οι βρετανικές διαπραγματεύσεις για την ένταξη στο πρόγραμμα δανείων SAFE της ΕΕ ύψους 150 δισ. ευρώ για επενδύσεις στην άμυνα, κατέρρευσαν. Ως συνήθως, οι Γάλλοι παζαρεύουν μέχρι την τελευταία στιγμή για το κόστος συμμετοχής. Ο Μερτς θα συμπάσχει αναμφίβολα με τον Στάρμερ κατά την επίσκεψή του στο Λονδίνο την επόμενη εβδομάδα.
Η ειρωνεία είναι ότι ο πιο υπεύθυνος ηγέτης όσον αφορά στην προσέγγιση του Ηνωμένου Βασιλείου προς την Ευρώπη ήταν ο Μπόρις Τζόνσον. Υπό την ηγεσία του “Brexiting Boris”, που εξακολουθεί να είναι μισητός στις τάξεις που τάχθηκαν υπέρ της παραμονής στην ΕΕ, η κρατική παρέμβαση και οι επιδοτήσεις ευρωπαϊκού τύπου επανήλθαν μετά από χρόνια αμερικανικού laissez-faire υπό τους προκάτοχους του στο κόμμα των Τόρις. Ο φόρος στις εταιρείες αυξήθηκε από 19% σε 25%. Τα “grands projets” (μεγάλα έργα) γαλλικού τύπου – όπως μια σιδηροδρομική και οδική γέφυρα από τη Σκωτία στη Βόρεια Ιρλανδία – προωθήθηκαν ενεργά. Υπό τον Τζόνσον, ο κατώτατος μισθός ξεκίνησε τη μακρά ανοδική του πορεία για να γίνει ένας από τους πιο γενναιόδωρους στην Ευρώπη. Οι δαπάνες για την υγεία έφτασαν στον ευρωπαϊκό μέσο όρο.
Ήταν ο Τζόνσον και η προκάτοχός του, Τερέζα Μέι, που θέσπισαν νόμο για τους στόχους κλιματικής ουδετερότητας, ακόμη και πριν από τους Ευρωπαίους. Ο συνοδοιπόρος του Τζόνσον στο Brexit, Μάικλ Γκόουβ, προτίμησε επίσης να ακυρώσει μια ευνοϊκή εμπορική συμφωνία με την πρώτη κυβέρνηση Τραμπ, παρά να αφήσει τους Βρετανούς να αγοράζουν φθηνό “χλωριωμένο” κοτόπουλο από τις ΗΠΑ.
Το σχέδιο μετατροπής του Ηνωμένου Βασιλείου σε αντίγραφο της ηπειρωτικής Ευρώπης εποπτεύεται πλέον από τον Στάρμερ. Τις δεκαετίες του 1990 και του 2000, η βρετανική οικονομία ξεπέρασε σε ρυθμούς ανάπτυξης εκείνες της Γαλλίας και της Γερμανίας. Σήμερα, το Ηνωμένο Βασίλειο έχει αντίστοιχα χαμηλούς ρυθμούς ανάπτυξης, ενώ η Αμερική προηγείται με μεγάλη διαφορά. Οι υποστηρικτές της παραμονής στην ΕΕ μπορούν να χαλαρώσουν. Παρόλο που η χώρα έχει αποχωρήσει από την ΕΕ, έχει γίνει πιο ευρωπαϊκή ανταλλάσσοντας τη δυναμική με την ασφάλεια.
Απόδοση – Επιμέλεια: Λυδία Ρουμποπούλου