Προς τι ακόμα μία στήλη πολιτισμού;

Αυτή την περίοδο που ξεκινά η συνεργασία μου με τον «Φιλελεύθερο», τυχαίνει να διαβάζω την εμβληματική «Πολιτική του Πολιτισμού» της αείμνηστης Μυρσίνης Ζορμπά (εκδ. Πόλις). Το βιβλίο-παρακαταθήκη της Υπουργού Πολιτισμού της Ελλάδας ήταν εξαντλημένο για χρόνια και επανεκδόθηκε πριν λίγο καιρό.
Αυτές τις μέρες, λοιπόν, προσκλήθηκα να εγκαινιάσω την παρούσα περιοδική στήλη – μια ακόμα στήλη πολιτισμού σε ένα ακόμα ένθετο πολιτισμού. Το συνακόλουθο ερώτημα που καλείσαι να απαντήσεις πρώτα στον εαυτό σου και μετά στους εν δυνάμει αναγνώστες σου δεν είναι άλλο από το εξής: γιατί μία ακόμα στήλη για θέματα πολιτισμού στην Κύπρο;
Οι κυνικοί δεξιοί θα έλεγαν: «σας δίνουμε κονδύλια, σας φτιάξαμε υφυπουργείο, τι άλλο θέλετε;». Οι παρωπιδικοί αριστεροί θα αποφθεγμάτιζαν: «Γάζα, Ουκρανία, ακρίβεια, ενοίκια. Δεν είναι καιρός για φιοριτούρες». Οι φιλελέ ελιτιστές των μεγάλων οργανισμών και των απρόσιτων διοργανώσεων θα απαξιούσαν στρέφοντας την προσοχή τους στον επόμενο παροπλισμένο διεθνή καλλιτέχνη που ξώμεινε σε περιφερειακά shows.
Έψαχνα εναγωνίως μία πειστική, διεισδυτική και ει δυνατόν αποστομωτική απάντηση που θα μου προσφέρει την ηθική νομιμοποίηση να ξεδιπλώσω εφεξής τα περισπούδαστα άρθρα μου. Η απάντηση ήρθε με μια πιο αινιγματική μορφή απ’ ό,τι θα ήθελα και ξεπήδησε μέσα από τις σελίδες του πολυσχιδούς βιβλίου της Ζορμπά στο οποίο θα επανέλθω, όταν το τελειώσω. Στην προμετωπίδα του προλόγου της, η Ζορμπά παραθέτει μια φράση του Αμερικανού πολιτισμικού ανθρωπολόγου Roy Wagner: «Η μελέτη της κουλτούρας είναι η κουλτούρα μας».
Ομολογώ ότι με ζόρισε η αποκωδικοποίηση μιας τόσο πυκνής διατύπωσης, αλλά ένιωθα ότι κάτι υπάρχει εκεί μέσα. Αυτό που έχανα οφειλόταν στο ότι ξεκινούσα ένα βιβλίο για την πολιτισμική πολιτική θεωρώντας ότι το ζήτημα είναι απλώς να καταφέρω να συγκροτήσω μέσα μου ένα αντεπιχείρημα απέναντι στην πολιτιστική διαχείριση στην οποία μας έχει συνηθίσει το ελληνικό και κυπριακό κράτος – μια δομημένη και ολιστική απάντηση στην αρχαιόπληκτη, σουβλιτζογενή, τουριστομανιακή, ευεργετολάγνα, ειδησεοκεντρική, εν ολίγοις κοντόφθαλμη προσέγγιση που διαβρώνει όλα όσα αγγίζει: από τα αρχαία μάρμαρα του Απόλλωνα Υλάτη μέχρι τις multidisciplinary περφόρμανς στην παλιά Λευκωσία.
Όμως, εδώ και πολλές δεκαετίες, οι άνθρωποι που μελετούν τον πολιτισμό, όταν μιλούν για αυτόν, μιλούν για την ίδια τη ζωή, όχι μόνο για τα αισθητικά της αποτελέσματα. Εγώ, φυσικά, δεν είμαι άνθρωπος που μελετά τον πολιτισμό. Απλώς διαβάζω για αυτόν, τον παρακολουθώ συστηματικά, συχνά συμμετέχω και ενίοτε γράφω. Αλλά νιώθω ότι αυτό που (μου) λείπει στα όσα λέγονται και γράφονται για τον πολιτισμό εντός των δύσκολα διαπεράσιμων τειχών του νησιού μας, είναι η διασύνδεση, η ανασκαφή του υποβάθρου των σύγχρονων τάσεων του εντόπιου, ευρωπαϊκού και διεθνούς πολιτισμικού εποικοδομήματος.
Συνεχίζουμε να διαβάζουμε τον Παπαδιαμάντη με το βλέμμα των αρχών του 20ού αιώνα και το ίδιο διδάσκουμε και στα παιδιά μας. Αγκυροβολούμε σε μεγάλες τραγωδιακές ερμηνείες και παραγνωρίζουμε το από πού έρχονται (επιρροές) και πού πάνε (όραμα). Εξακολουθούμε να υμνούμε ιεροφάντες της μουσικής δυσκολεύοντας ακόμα πιο πολύ την πρόσδεση παγοθραυστικών φορτωμένων με νιάτα και καινοτομία. Δυσκολευόμαστε να αφουγκραστούμε το κλασικό ακριβώς όπως αυτό απαιτεί: με υποκειμενικό τρόπο, αφού το κλασικό μιλά στον καθένα μας ξεχωριστά.
Γι’ αυτά λοιπόν θέλω να γράψω από αυτό το βήμα. Για όσα περνούν κάτω από τα ραντάρ της επίσημης κουλτούρας. Για όσα αυτή αδιαφορεί. Για όσα νιώθω ότι αν είχαν το ίδιο budget προώθησης, θα συνέτριπταν όσα τα συναγωνίζονται. Για τη δομή αίσθησης του να ζεις στην Κύπρο και να είσαι μέρος του καθημερινού της πολιτισμού. Δεν θα λαχανιάζω πίσω από κυκλοφορίες, πρεμιέρες, βραβεύσεις. Θα παίρνω τον χρόνο που απαιτεί η αληθινή εμπραγμάτωση των πολιτισμικών δικαιωμάτων, η απόλαυση του πολιτισμού.
Γιατί, τελικά, το νόημα ενός ακόμα πολιτιστικού ενθέτου, μιας ακόμα στήλης για τον πολιτισμό στην εποχή που μια απλή ερώτηση στο μικρόφωνο του κινητού μάς προσφέρει απαντήσεις στα πάντα, δεν είναι να «προλάβει». Είναι να σταθεί με όσες δυνάμεις έχει μέσα στην καταιγίδα. Να υπενθυμίσει ότι ο χρόνος μας είναι πολύτιμος.
Καλή μας αρχή.
Ελεύθερα, 7.12.2025