Περί σκέψης…

Παρακολουθώ στις εφημερίδες διάφορους δημοσιογράφους, αρθρογράφους, επιστολογράφους και ομολογώ δύσκολα διαβάζω κάτι να το ευχαριστηθώ. Θα μου πείτε «μην κρίνετε ίνα μη κριθείτε» αλλά δεν πειράζει να κριθώ κι εγώ, παρόλο που πιστεύω ότι ήδη κρίνομαι.
Όταν διαχρονικά διαβάζεις κάποιον καταλαβαίνεις αν συμπαθεί, στηρίζει κάποιον ή αν αντιπαθεί κάποιον. Αν το αντικείμενο της έρευνας, μελέτης, άρθρου επαγγελματία δημοσιογράφου αφορά υπηρεσιακό, κυβερνητικό θέμα τότε η συμπάθεια/αντιπάθεια καθορίζεται και από την ευκολία πρόσβασης σε έτοιμο υλικό, πληροφορίες προς αυτόν από τον υπηρεσιακό. Φυσικά σημαντικό ρόλο παίζει η επιχειρηματολογία που παρατίθεται σε κάθε περίπτωση. Στις πλείστες περιπτώσεις δεν υπάρχει εμβάθυνση (τι, πώς, γιατί).
Και διερωτώμαι, πού είναι ο σκεπτόμενος άνθρωπος; Αφού είμαστε Homo Sapiens (=Σκεπτόμενος Άνθρωπος) που έχει κυριαρχήσει στη γη έναντι όλων των άλλων ανθρωποειδών (Homo Nearthedal, Homo Erectus, Homo denisova, Homo ergaster…). Ο Homo sapiens αποτελεί το μόνο επιζών μέλος του γένους Homo των Ανθρωποειδών. Έρευνες στο DNA του ανθρώπου δείχνουν πως οι πρώτοι άνθρωποι με σύγχρονη ανατομία έζησαν στην Αφρική πριν από 500.000 χρόνια και απ’ εκεί διακλαδώθηκαν παντού. Ο Sapiensεπικράτησε του Nearthendal, πρόλαβε όμως και έκανε σεξ μαζί του. Έρευνες κατέδειξαν ότι οι σύγχρονοι άνθρωποι έχουν στο γενετικό υλικό τους και DNA από τους Nearthendal λόγω των επιμειξιών (γύρω στο 2%).
Και ξαναρωτούμε, γιατί ο σύγχρονος άνθρωπος δεν συνηθίζει να καταλήγει σε συμπεράσματα και αποφάσεις μετά από επεξεργασία, δηλαδή γιατί δεν χρησιμοποιεί το «νου» του.
Φυσικά, μια πιθανή εξήγηση θα ήταν διότι η όλη διαδικασία της χρήσης του εγκεφάλου είναι ενεργοβόρα. Στον σύγχρονο άνθρωπο ο εγκέφαλος αποτελεί περίπου το 2-3% της συνολικής μάζας του σώματος αλλά «καίει» 25% της ενέργειας ακόμα και όταν βρίσκεται σε ηρεμία. Αν το συγκρίνουμε με το αντίστοιχο ποσοστό ενέργειας σε πιθήκους αυτό είναι μόλις 8%. Άρα, δύσκολο να ξεκινήσεις τη μηχανή της σκέψης και πιο εύκολο να πιστεύεις αμάσητα όσα σου σερβίρουν.
Πρέπει να αναφερθεί εδώ ότι ο άνθρωπος έχει μεγάλο εγκέφαλο σε σύγκριση με άλλα ζώα. Ένα θηλαστικό μάζας 60 κιλά έχει μέσο μέγεθος εγκεφάλου 200 cm3 (κυβικά εκατοστά). Τα πρώτα ανθρωποειδή, πριν 2,5 εκατομμύρια χρόνια, είχαν εγκέφαλο 600 cm3 (κυβικά εκατοστά). Εμείς (Homo Sapiens) έχουμε εγκέφαλο με μέγεθος 1200-1400 cm3 (κυβικά εκατοστά). Ο Homo Neardenthal που συνυπήρξε με τους προγόνους μας είχε ακόμα μεγαλύτερο εγκέφαλο.
Προσοχή, η εξυπνάδα δεν μετριέται με το κιλό͘͘˙δηλαδή όποιος έχει μεγαλύτερη μάζα εγκεφάλου είναι και πιο έξυπνος˙ το μέγεθος του εγκεφάλου δεν έχει σχέση με την εξυπνάδα.
Ας πάρουμε για παράδειγμα τη φάλαινα φυσητήρα που ζει στο Ιόνιο πέλαγος (αρσενικός-15 μέτρα μήκος, 45 τόνοι, θηλυκό-13 μέτρα μήκος, 15 τόνοι), που έχει τον μεγαλύτερο εγκέφαλο που έχει καταγραφεί ποτέ στο ζωικό βασίλειο (8 κιλά). Είναι πολύ κοινωνικά ζώα, μερικές μαμάδες φυσητήρες «προσέχουν» τα παιδιά των άλλων θηλυκών της ομάδας, όσο αυτές έχουν καταδυθεί στα σκοτεινά υποβρύχια φαράγγια προς αναζήτηση τροφής αλλά δεν ξέρουν να διαβάζουν ή να λύνουν δύσκολες εξισώσεις.
Σε αντιπαράθεση με τα 8 κιλά του φυσητήρα, ο εγκέφαλος του Albert Einstein (πέθανε 1955) ζύγιζε μόνο 1.230 γραμμάρια, ενώ ο μέσος εγκέφαλος των ενηλίκων ατόμων ζυγίζει περίπου 1.400 γραμμάρια. Όμως, είχε κάποιες ιδιομορφίες στη διασύνδεση.
Και για να μην μείνει καμιά απορία αναπάντητη πώς κατάφεραν οι σχετικά μικρόσωμοι Homo Sapiens να νικήσουν τους μεγαλύτερους σε μέγεθος Homo Neanderthal; Σε μονομαχία ενός Sapiens με ένα Neanderthal σίγουρα θα νικούσε ο δεύτερος. Όμως, ίσως λόγω κάποιας μετάλλαξης ο Homo Sapiens έγινε έξυπνος, με ανεπτυγμένο εγκέφαλο, που του προσέδωσε διανοητική ικανότητα τέτοια ώστε να στήνει ενέδρες και να εφαρμόζει στρατηγικές.
Επανερχόμενοι στο αρχικό ερώτημα γιατί δεν χρησιμοποιούν το μυαλό τους ή όπως λέει ο λαός «πριν μιλήσεις να βουτάς τη γλώσσα στο μυαλό». Εκτός του ότι είναι ενεργοβόρο ίσως και να μην έμαθαν ποτέ να τον χρησιμοποιούν. Η διαδικασία χρήσης εγκεφάλου έπρεπε να ήταν αυτόματη σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής μας: στην εργασία μας, στην προσωπική μας ζωή ειδικά όταν χρειάζεται η λήψη αποφάσεων.
Η περιβόητη κριτική σκέψη που επικαλούνται όλοι ότι θα τη μάθαιναν στα σχολεία πού είναι;
Όταν κάποιος έχει αναπτύξει κριτική σκέψη τότε απλά παίρνει αποφάσεις με βάση συγκεκριμένα κριτήρια˙ από το κριτής που είναι κάποιος που αξιολογεί, διακρίνει, αποφασίζει για κάτι αν είναι λάθος ή σωστό. Κριτική σκέψη ορίζεται εκείνη η νοητική λειτουργία με την οποία το άτομο αξιολογεί την αξιοπιστία των πληροφοριών και αποφασίζει τι να σκεφτεί ή τι να κάνει με τη βοήθεια των δεδομένων της γνώσης που έχει στη διάθεσή του. Δηλαδή, το άτομο μαθαίνει τι πρέπει να ρωτά, πώς και πότε να ρωτά και, μετά πώς και πότε να εφαρμόζει λογικά τις πληροφορίες αλλά και τις μεθόδους (στρατηγικές) για να αντιμετωπίσει την κατάσταση.
Όταν προκύπτει κάποιο πρόβλημα στην εργασία, στην προσωπική ζωή προϋποθέτει πρώτα την εις βάθος κατανόηση του προβλήματος, την ποιοτική ανάλυση προβλήματος, τον καταρτισμό στρατηγικής επίλυσης, την επίλυση του προβλήματος, την επεξήγηση της μεθόδου επίλυσης σε τρίτους. Η κριτική σκέψη εξυπακούει την αμφισβήτηση των δεδομένων, των συνηθισμένων πρακτικών, την ετοιμότητα να ενεργήσουμε διαφορετικά και την αξιολόγηση της λογικής κάποιων πράξεων που επηρεάζουν την κοινωνία ολόκληρη. Έτσι η κριτική σκέψη γίνεται τρόπος ζωής, εφαρμόζεται αυτόματα.
Για να μπορεί κάποιος να ανήκει σε μια δημοκρατική, μορφωμένη πολυπολιτισμική κοινωνία πρέπει να έχει αναπτύξει την κριτική του σκέψη.