Ο λόγος που πολεμούν οι Ουκρανοί και το σκάνδαλο διαφθοράς 100 εκατ. δολαρίων

Του Marc Champion
Υπάρχουν τουλάχιστον δύο αποδεκτές αντιδράσεις στις κατηγορίες ότι μια ομάδα υψηλόβαθμων Ουκρανών αξιωματούχων έχει αποσπάσει 100 εκατομμύρια δολάρια από συμβάσεις για την επισκευή και την προστασία των κρίσιμων ενεργειακών υποδομών της χώρας τους, ακόμη και καθώς οι ρωσικές επιθέσεις βυθίζουν την Ουκρανία στο σκοτάδι και το κρύο. Η μία είναι η απόγνωση, η άλλη, να αναγνωρίσουν έναν λόγο για εορτασμό. Η δεύτερη, όσο παράξενη και αν ακούγεται, είναι πιο λογική.
Αυτό το περιστατικό μας οδηγεί στον πυρήνα του λόγου για τον οποίο οι Ουκρανοί πολεμούν. Ο πόλεμος ξεκίνησε το 2014, μετά την ανατροπή του τότε προέδρου Βίκτορ Γιανουκόβιτς από μαζικές διαμαρτυρίες ενάντια στη μεγάλης κλίμακας διαφθορά και την υποτέλεια στη Μόσχα που αυτή δημιούργησε. Η διαφθορά ήταν η “κόλλα” με την οποία το Κρεμλίνο κρατούσε υπό έλεγχο τη γειτονική του χώρα από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, διεισδύοντας στις υπηρεσίες ασφαλείας της, χειραγωγώντας τους ηγέτες της και αποδυναμώνοντας τον στρατό της.
Υπενθυμίζεται ότι ήταν μια συμφωνία με την Ευρώπη – που απειλούσε ολόκληρο τον μηχανισμό – αυτό που οδήγησε τελικά τον Βλαντίμιρ Πούτιν να καταφύγει στη βία. Και ο Πούτιν γνώριζε καλά τον “άνθρωπό του”. Προσέφερε στον Γιανουκόβιτς 15 δισεκατομμύρια δολάρια για να παραιτηθεί από τη συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ένωση, προκαλώντας τη λεγόμενη επανάσταση του Μαϊντάν όταν ο ηγέτης της Ουκρανίας συμφώνησε τελικά να μην υπογράψει. Ακολούθησε η φυγή του Γιανουκόβιτς, η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία, η έναρξη ενός υβριδικού πολέμου στην Ανατολική Ουκρανία και, τέλος, η πλήρης εισβολή.
Δεν πρέπει να μας προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι το σύστημα της γραφειοκρατίας που δημιουργήθηκε εν μέσω μιας τέτοιας συστημικής διαφθοράς φέρεται τώρα να έχει βρει τρόπους να κερδίζει χρήματα από τον πόλεμο. Ομοίως, δεν πρέπει να εκπλαγούμε αν αποδειχθεί ότι υπήρχε ρωσική ανάμιξη στην επιχείρηση. Σύμφωνα με δηλώσεις του Εθνικού Γραφείου Καταπολέμησης της Διαφθοράς της Ουκρανίας (Nabu) και της Εξειδικευμένης Εισαγγελίας Καταπολέμησης της Διαφθοράς που διεξάγει την έρευνα: Ο Αντρέι Ντέρκατς, ο οποίος κατέφυγε στη Μόσχα λίγο μετά την εισβολή του Φεβρουαρίου 2022, κατηγορήθηκε ερήμην για προδοσία τον επόμενο χρόνο και έγινε γερουσιαστής στο ρωσικό νομοθετικό σώμα το 2024. Το γραφείο του κατηγορείται τώρα ότι ξέπλυνε τα κλεμμένα χρήματα.
Δεν θα πρέπει να προκαλέσει έκπληξη αν ο φερόμενος ως αρχηγός αυτού του σχεδίου αποδειχθεί ότι είναι ο επιχειρηματίας κοντά στον σημερινό πρόεδρο, ο Τιμούρ Μίντιχ, ο οποίος είναι ιδιοκτήτης της Kvartal, του τηλεοπτικού στούντιο παραγωγής που ίδρυσε μαζί με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Αυτή είναι η εταιρεία που δημιούργησε το Servant of the People, την επιτυχημένη σάτιρα της ενδημικής πολιτικής διαφθοράς στην Ουκρανία, που εκτόξευσε τον Ζελένσκι στην προεδρία, με τη ζωή να ακολουθεί την τέχνη. Η Nabu δεν κατονόμασε τον Μίντιχ και δεν παρουσίασε κανένα αποδεικτικό στοιχείο εναντίον του. Ωστόσο, η υπηρεσία διεξήγαγε έρευνα στα περιουσιακά του στοιχεία, με αποτέλεσμα τα ουκρανικά μέσα ενημέρωσης να τον προσδιορίσουν ως εμπλεκόμενο στην υπόθεση. Σύμφωνα με αυτές τις αναφορές, έφυγε από τη χώρα λίγο πριν ξεκινήσουν οι επιδρομές.
Οι προπαγανδιστές, τα τρολ, τα bots και οι ομοϊδεάτες της Ρωσίας θα χαρούν. Γιατί εδώ, σίγουρα, υπάρχει η απόδειξη ότι η Ουκρανία δεν είναι άξια βοήθειας, ότι τα χρήματα που θα δοθούν θα κλαπούν, ότι – παρά τις βαρύγδουπες δηλώσεις για δημοκρατία – δεν είναι καλύτερη ή διαφορετική από τον επιτιθέμενο. Το αίτημα του Κίεβου για ένταξη στην ΕΕ, σίγουρα, μόλις έκανε ένα μεγάλο βήμα πίσω.
Ωστόσο, η πραγματική έκπληξη θα έπρεπε να είναι το γεγονός ότι αποκαλύφθηκε μια φερόμενη απάτη για την υπεξαίρεση 100 εκατομμυρίων δολαρίων από τις υπεράνθρωπες προσπάθειες της χώρας να διατηρήσει την παροχή ρεύματος και θέρμανσης στους κατοίκους της. Συν τοις άλλοις, η αποκάλυψη ήταν επίσημη και δημοσιοποιήθηκε μετά από 15μηνη έρευνα για τις δραστηριότητες της κρατικής εταιρείας πυρηνικής ενέργειας JSC Energoatom.
Η Nabu και οι εισαγγελείς που διεξάγουν την έρευνα είναι ανεξάρτητοι. Τα γραφεία τους δημιουργήθηκαν μετά τις διαμαρτυρίες κατά της διαφθοράς στο Μαϊντάν το 2014 και υπό έντονη πίεση από τις ΗΠΑ και την ΕΕ. Πρόκειται για τους ίδιους οργανισμούς που ο Ζελένσκι προσπάθησε να “αποκεφαλίσει” και να θέσει υπό τον έλεγχό του τον Ιούλιο, όταν διέρρευσαν πληροφορίες για τις τρέχουσες έρευνες. Οι άμεσες διαμαρτυρίες στους δρόμους – ακόμη και εν μέσω πολέμου – ανάγκασαν τον πρόεδρο να υποχωρήσει και να επιτρέψει τη συνέχιση της έρευνας. Ο πρόεδρος ίσως πίστευε ότι ο πόλεμος θα αποθάρρυνε τον κόσμο από το να βγει στους δρόμους, αλλά αυτό δεν συνέβη.
Αυτή τη φορά, ο Ζελένσκι ενέκρινε την έρευνα της Nabu και διέταξε τις κυβερνητικές υπηρεσίες να συνεργαστούν. “Πρέπει να υπάρξουν καταδίκες”, δήλωσε τη Δευτέρα. Και αυτό είναι που απαιτεί η υποψηφιότητα για την ΕΕ – όχι την απουσία διαφθοράς, αλλά την υποστήριξη της κυβέρνησης σε μια ανεξάρτητη δικαιοσύνη για την καταπολέμησή της, ανεξάρτητα από το πού θα οδηγήσει αυτό.
Οι εισαγγελείς δεν έχουν ισχυριστεί ότι ο Ζελένσκι ή άλλα ανώτερα μέλη του προσωπικού του ενδέχεται να έχουν εμπλακεί στην απάτη της Energoatom ή σε άλλες που θα ακολουθήσουν, όπως υπαινίχθηκε η Nabu. Αυτό μπορεί να αλλάξει. Οι υπηρεσίες ισχυρίζονται ότι έχουν συγκεντρώσει 1.000 ώρες ηχογραφημένων συνομιλιών, οπότε μπορούμε να αναμένουμε περισσότερες αποκαλύψεις και αναταραχές. Μπορώ όμως να αναφέρω μερικές σημαντικές χώρες του ΝΑΤΟ και της ΕΕ, των οποίων οι κυβερνήσεις είτε κατάφεραν να ελέγξουν τα δικαστήρια και τους ανακριτές που είχαν αναλάβει να αποκαλύψουν τη διαφθορά τους, είτε προσπάθησαν να δυσφημίσουν τους δικαστές και να συλλάβουν τους εισαγγελείς επειδή έκαναν τη δουλειά τους.
Ο Ζελένσκι δεν μπόρεσε να σταματήσει τη Nabu επειδή τα θεσμικά αντίβαρα της ουκρανικής δημοκρατίας δεν βασίζονται στους θεμελιώδεις θεσμούς της. Βασίζονται, αντίθετα, στη βεβαιότητα που έχουν οι ηγέτες της – βάσει επαναλαμβανόμενων εμπειριών – ότι αν προσπαθήσουν να παρέμβουν στο αποτέλεσμα των εκλογών ή να ανατρέψουν τα δύσκολα κερδισμένα επιτεύγματα, όπως η δημιουργία μιας πραγματικά ανεξάρτητης αρχής επιβολής του νόμου, οι Ουκρανοί θα βγουν στους δρόμους κατά εκατομμύρια.
Δεν πρόκειται για ένα ιδανικό μοντέλο που οποιαδήποτε κοινωνία θα δημιουργούσε πρόθυμα ή θα έπρεπε να μιμηθεί. Είναι μια έκφραση βαθιάς δυσπιστίας προς το κράτος, είναι χαοτικό, εκρηκτικό και αναποτελεσματικό. Αλλά είναι η πραγματικότητα της Ουκρανίας, αποτρέπει την τυραννία και, τουλάχιστον προς το παρόν, λειτουργεί.