Ο Ανδρέας Βάρδας για την επανάχρηση στην αρχιτεκτονική : «Ο χρήστης είναι ο τρίτος πόλος της δημιουργίας»

Λίγες προσωπικότητες έχουν επηρεάσει τη σύγχρονη κυπριακή αρχιτεκτονική όσο ο Ανδρέας Βάρδας, ένας δημιουργός με βαθιά αγάπη για τον τόπο του και ταυτόχρονα με βλέμμα στραμμένο προς τον διεθνή διάλογο της αρχιτεκτονικής. Τα δέκα χρόνια επαγγελματικής δραστηριοποίησης στη βρετανική πρωτεύουσα, ένα από τα σημαντικότερα παγκόσμια κέντρα αρχιτεκτονικής σκέψης, αποτέλεσαν καθοριστική περίοδο, εκεί διαμόρφωσε τις αρχές της σχεδιαστικής του φιλοσοφίας, βίωσε την ένταση των μεγάλων γραφείων και καλλιέργησε μια ώριμη, καθαρή γραμμή που αργότερα θα σφραγίσει το έργο του στην Κύπρο. Το VardaStudio, που ίδρυσε το 1997 στην Πάφο, εξελίχθηκε σταδιακά σε σημείο αναφοράς για όσους αναζητούν αρχιτεκτονική με ουσία, όπως σχεδιασμό που ανταποκρίνεται στον τόπο, λειτουργικότητα που πηγάζει από τις πραγματικές ανάγκες του χρήστη και μορφολογική απλότητα που αποφεύγει τον εντυπωσιασμό προς χάριν της καθαρότητας. Πλέον, το έργο του γραφείου εκτείνεται από ιδιωτικές κατοικίες και οικιστικές αναπτύξεις μέχρι δημόσια κτήρια και απαιτητικούς αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, τόσο στην Κύπρο όσο και στο εξωτερικό. Πρόσφατα, η επανάχρηση του Μ-Boutique Hotel στην Πάφο χάρισε στον Ανδρέα Βάρδα ένα ακόμη σημαντικό ορόσημο, το Κρατικό Βραβείο Αρχιτεκτονικής 2025 στην κατηγορία επανάχρησης. Ένα έργο που αναδεικνύει τη σημασία της διατήρησης και της βιώσιμης αναβίωσης του υπάρχοντος κτηριακού αποθέματος, μια προσέγγιση που αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σημασία σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Τι είναι η επανάχρηση για την οποία βραβευτήκατε…
Η επανάχρηση είναι τεράστιο και απόλυτα σύγχρονο ευρωπαϊκό θέμα. Σε συνέδριο στη Μάλτα που ήμουν ομιλητής μια καθηγήτρια από τη Βαρκελώνη ανέλυσε το ζήτημα, τα υλικά λιγοστεύουν, οι περιβαλλοντικές ανάγκες πολλαπλασιάζονται, η ατμόσφαιρα επιβαρύνεται. Η επανάχρηση σημαίνει ότι δεν καταστρέφεις κάτι για να χτίσεις κάτι νέο. Αντίθετα, αναβιώνεις το υπάρχον και του δίνεις νέα ζωή. Στην Κεντρική Ευρώπη -Αυστρία, Ολλανδία, Βέλγιο, Ελβετία- αυτό είναι πλέον βασική πολιτική. Είναι χώρες που είναι ευαίσθητες στα περιβαλλοντικά θέματα. Στην περίπτωση του M-Boutique Hotel, είχαμε ένα κτήριο του ’60 με πολλές αδυναμίες. Χωρίς να καταστρέψουμε το σύμπλεγμα, το μετατρέψαμε σε κάτι εντελώς νέο. Η κριτική επιτροπή αναγνώρισε ακριβώς αυτό, την αξία του να αναδεικνύεις, όχι να αντικαθιστάς.
Πώς αισθάνεστε για τη βράβευση;
Είναι μια βαθιά επιβράβευση των αγώνων και της συνέπειας όλων αυτών των χρόνων. Σου δίνει δύναμη να συνεχίσεις.
Πώς βλέπετε την εξέλιξη των αρχιτεκτονικών πραγμάτων στην Κύπρο;
Υπάρχουν πολλοί ταλαντούχοι Κύπριοι αρχιτέκτονες και, σημαντικότερα, οι developers και οι πελάτες τους έχουν αρχίσει να εκτιμούν ουσιαστικά την αρχιτεκτονική. Δεν αρκούν πλέον τα τετραγωνικά μέτρα, ζητείται ποιότητα, χαρακτήρας, design. Παράλληλα, οι νέοι άνθρωποι -τα νέα ζευγάρια- έχουν ενσωματώσει τον σχεδιασμό στην καθημερινότητά τους. Το design μπήκε πλέον στη ζωή μας και, μοιραία, η αρχιτεκτονική γίνεται το πρώτο σημείο αναφοράς. Αυτή η αλλαγή νοοτροπίας ώθησε κι εμάς, τους αρχιτέκτονες, να εξελιχθούμε, να αναβαθμίσουμε το επίπεδο των υπηρεσιών μας. Σημαντικό ρόλο έπαιξαν και τα μεγάλα διεθνή γραφεία που δραστηριοποιήθηκαν στην Κύπρο, με έργα υψηλής ποιότητας - όπως η Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κύπρου, η πολυκατοικία του Jumbo Well ή η πλατεία Ελευθερίας από τη Zaha Hadid Architects. Αυτά τα έργα ανέβασαν τον πήχη για όλους. Και φυσικά, ας μην ξεχνάμε πως σήμερα το design… πουλά. Αν θέλουν οι developers να μείνουν ανταγωνιστικοί, οφείλουν να ακολουθήσουν αυτή τη νέα πραγματικότητα.
Η εξέλιξη αυτή, η ανάπτυξη που βλέπουμε έχει αλλοιώσει την ταυτότητα και τον χαρακτήρα των πόλεων ή των χωριών μας;
Η αλλοίωση δεν οφείλεται στην αρχιτεκτονική καθαυτή. Προκύπτει από την απουσία πολεοδομικού σχεδιασμού και στρατηγικής. Δεν υπήρξε -και συχνά δεν υπάρχει ακόμη- μια συνολική φιλοσοφία για το πώς διαχειριζόμαστε τον αστικό και τον αγροτικό χώρο. Σε πολλές περιπτώσεις βρεθήκαμε να κατεδαφίζουμε παλιά κτήρια και να χτίζουμε άναρχα, με κακόγουστες προσθήκες των δεκαετιών ’60, ’70, ’80. Η Πολιτεία δεν εκτίμησε εγκαίρως την αξία των χωριών μας και των ιστορικών κέντρων. Αντιθέτως, χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία ή η Μάλτα διατήρησαν τα στενά, τα παλιά κτήρια, την αυθεντικότητα των χώρων. Δεν φταίνε οι αρχιτέκτονες για την αλλοίωση. Φταίει η έλλειψη στρατηγικού πλαισίου για το πού πρέπει να γίνει τι.
Ποια τάση αρχιτεκτονικής πρεσβεύετε;
Την αρχιτεκτονική του σήμερα. Η αρχιτεκτονική πρέπει να εκφράζει τον χρόνο και τον τόπο στον οποίο δημιουργείται. Δεν πιστεύω στις ταμπέλες «μοντέρνα» ή «κλασική». Η αρχιτεκτονική οφείλει να αποτελεί αυθεντικό προϊόν της εποχής και του τοπίου.
Είστε ικανοποιημένος από τον τρόπο που αναπτύσσονται μορφολογικά οι πόλεις στην Κύπρο;
Υπάρχουν εξαιρετικά παραδείγματα αρχιτεκτονικής, αλλά είναι διάσπαρτα. Το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι δεν υπάρχει συνολικό πλάνο. Σε προηγμένες χώρες, η υποδομή προηγείται της ανάπτυξης. Εδώ συχνά κτίζουμε… και μετά θυμόμαστε ότι πρέπει να γίνουν δρόμοι, πάρκα, δημόσιος χώρος. Και παγκοσμίως, τα πραγματικά καλά κτήρια είναι μόλις το 10%. Τα υπόλοιπα είναι αντιγραφές. Αυτό δεν είναι κυπριακό φαινόμενο αλλά οικουμενικό.
Οι νέοι σήμερα ασπάζονται τον μοντερνισμό;
Ναι. Έχουν απίστευτα πολλά ερεθίσματα. Η πληροφορία είναι άμεση, την κουβαλούν στο κινητό τους. Στη δική μας γενιά περιμέναμε δύο-τρία περιοδικά τον μήνα ή επισκεπτόμασταν βιβλιοθήκες για να δούμε τι συμβαίνει στον κόσμο. Σήμερα ακόμη και οι μη αρχιτέκτονες έχουν εικόνα, ταξιδεύουν, βλέπουν, ενημερώνονται.
Τι είναι για εσάς η αρχιτεκτονική; Έχει στο επίκεντρο τον άνθρωπο;
Πάντα. Η διαφορά της αρχιτεκτονικής από τις άλλες τέχνες είναι θεμελιώδης. Οι τέχνες αφορούν δύο πόλους, τον δημιουργό και τον δέκτη. Η αρχιτεκτονική όμως έχει και τρίτο τον χρήστη. Αν ο χρήστης δεν απολαμβάνει τον χώρο, τότε κάτι πήγε λάθος. Γι’ αυτό λέω ότι η αρχιτεκτονική είναι ο βασιλιάς των τεχνών, γιατί ενσωματώνει τον άνθρωπο ως καθοριστικό παράγοντα της δημιουργίας.
Πώς διαμορφώνεται η σχέση αρχιτέκτονα-χρήστη μέσα σε έναν χώρο;
Παρά το ότι σχεδιάζουμε πολύπλοκα έργα -δικαστήρια, κλινικές υψηλών προδιαγραφών κ.ά.- το πιο δύσκολο έργο είναι το σπίτι. Εκεί η σχέση με τον χρήστη είναι άμεση. Μαθαίνεις πώς ζει και προσπαθείς να τον «μεταβάλεις», όχι αρνητικά, αλλά βοηθώντας τον να αποβάλει στερεότυπα. Η έννοια του σπιτιού πριν 50 χρόνια δεν έχει καμία σχέση με σήμερα. Οι χώροι μικραίνουν, οι ανάγκες αλλάζουν. Κάποτε χρειαζόσουν γραφείο με βιβλιοθήκη· τώρα ένα laptop corner αρκεί, η βιβλιοθήκη βρίσκεται στο χέρι σου. Η αποσύνθεση της έννοιας μας οδηγεί πάντα στη σωστή λύση για το σήμερα.
Υπάρχει προπαιδεία αρχιτεκτονικής στα σχολεία;
Δυστυχώς όχι. Ούτε για την τέχνη, ούτε για την αρχιτεκτονική, ούτε για τη μουσική. Τα μαθήματα αυτά αντιμετωπίζονται ως δευτερεύοντα. Ακόμη και στα μαθήματα ζωγραφικής διδάσκεται τεχνική, όχι η ίδια η τέχνη. Στην Ευρώπη, μόλις πέντε-έξι χώρες έχουν προπαιδεία αρχιτεκτονικής. Οι Γερμανοί, οι Ελβετοί μεγαλώνουν σε περιβάλλον όπου η τέχνη και ο χώρος είναι μέρος της καθημερινότητάς τους. Εμείς είδαμε Πικάσο για πρώτη φορά όταν πήγαμε στα είκοσί μας. Στο εξωτερικό, παιδιά έξι ετών εξοικειώνονται ήδη με τις μεγάλες γκαλερί.