Ξανά στο προσκήνιο τα λατομεία στην Ανδρολύκου – Αναμένονται σφοδρές περιβαλλοντικές αντιδράσεις

Σημαντικές εξελίξεις καταγράφονται όσον αφορά τη λατομική δραστηριότητα στην κοινότητα Ανδρολίκου της επαρχίας Πάφου, όπου λειτουργούν σήμερα τρία λατομεία ασβεστόλιθου και αντίστοιχες σκυροθραυστικές μονάδες. Η υπόθεση επανέρχεται στο προσκήνιο μετά την έναρξη δημόσιας διαβούλευσης, μέχρι τις 4 Δεκεμβρίου, σχετικά με Μελέτη Εκτίμησης Επιπτώσεων στο Περιβάλλον (ΜΕΕΠ) για την κατασκευή και λειτουργία λατομείου, το οποίο εφάπτεται της υφιστάμενης Λατομικής Ζώνης (ΛΖ) Ανδρολίκου και εμπίπτει εντός της προτεινόμενης νέας ΛΖ Ανδρολίκου. Αυτό που ξενίζει είναι ότι δεν φαίνεται να έχουν τηρηθεί μέχρι σήμερα οι όροι που έθεσε η Περιβαλλοντική Αρχή στα πλαίσια της περιβαλλοντικής έγκρισης του Τοπικού Σχεδίου Ακάμα, σύμφωνα με τους οποίους δεν εγκρίθηκε η δημιουργία νέας ΛΖ στην περιοχή Ανδρολίκου.
Συγκεκριμένα στους όρους που τέθηκαν τον Φεβρουάριο του 2023, προβλέπεται η εκπόνηση ειδικής μελέτης εντός τριετίας για να διαφανεί αν πράγματι υφίσταται ανάγκη επέκτασης, με παράλληλη αξιολόγηση εναλλακτικών περιοχών. Ο νομικά δεσμευτικός και ουσιώδης όρος περιλαμβάνεται τόσο στη σχετική έκθεση Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης (ΕΟΑ) όσο και στη γνωμάτευση Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικής Εκτίμησης (ΣΜΠΕ) για το Τοπικό Σχέδιο Ακάμα.
Στην έκθεση ΕΟΑ επισημαίνεται μάλιστα ότι η λατομική δραστηριότητα αποτελεί δραστηριότητα υψηλής όχλησης, η οποία εφάπτεται με τις περιοχές του Δικτύου Natura 2000 Ειδική Ζώνη Διατήρησης (ΕΖΔ) και Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) Χερσόνησος Ακάμα. Οι κυριότερες επιπτώσεις περιλαμβάνουν τις εκπομπές θορύβου και σκόνης, τις δονήσεις από βαρέα οχήματα και εκρήξεις, καθώς και την απώλεια ειδών και ενδιαιτημάτων που χρησιμοποιούνται για φωλεοποίηση και τροφοληψία.
Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στη σημαντική αποικία της Αιγυπτιακής φρουτονυχτερίδας, γνωστής και ως Νυχτοπάππαρος (Rousettus aegyptiacus), η οποία εντοπίζεται σε απόσταση μόλις 370 μέτρων από την προτεινόμενη νέα ΛΖ. Το είδος είναι εξαιρετικά ευαίσθητο σε οχλήσεις, ειδικά από λατομικές δραστηριότητες. Επιπτώσεις προβλέπονται επίσης για σημαντικά είδη άγριων πτηνών, όπως ο Σπιζαετός (Aquila fasciata), το Διπλογέρακο (Buteo rufinus), ο Ζάνος (Falco peregrinus) και η Κράγκα (Coracias garrulus), τα οποία φωλιάζουν στα παρακείμενα φαράγγια της Ανδρολίκου.
Σύμφωνα με την Περιβαλλοντική Αρχή η συσσωρευτική δράση των λατομείων και άλλων έργων της περιοχής αυξάνει δραματικά τον κίνδυνο απώλειας βιοποικιλότητας στο ευρύτερο οικοσύστημα της Χερσονήσου Ακάμα.
Μάλιστα, στους όρους της περιβαλλοντικής γνωμάτευσης που τέθηκαν για το Τοπικό Σχέδιο Ακάμα για τη λατομική ζώνη αναφέρεται χαρακτηριστικά: Η νέα Λατομική Ζώνη δεν εγκρίνεται σε αυτό το στάδιο. Σε διάρκεια τριών χρόνων θα μελετηθούν τα ακόλουθα: (α) Κατά πόσο η ανάγκη για δημιουργία νέας λατομικής Ζώνης αδρανών υλικών, στην περιοχή Ανδρολίκου είναι επιτακτική σε σχέση με διαθέσιμες εναλλακτικές χωροθετήσεις. (β) Η κατάσταση διατήρησης των ειδών της περιοχής σε σχέση με τις δραστηριότητες λατόμευσης.
Παρά το γεγονός ότι οι όροι της περιβαλλοντικής έγκρισης δεν έχουν ακόμα εκπληρωθεί, χθες τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση ΜΕΕΠ για νέο λατομείο στην περιοχή, το οποίο χωροθετείται εντός της προτεινόμενης νέας ΛΖ Ανδρολύκου. Εντύπωση μάλιστα προκαλεί το γεγονός ότι η σχετική ΜΕΕΠ για τον καθορισμό της νέας ΛΖ Ανδρολίκου δεν έχει καν υποβληθεί, πόσο μάλλον εξεταστεί και εγκριθεί μέχρι σήμερα.
Η ΜΕΕΠ αφορά επέκταση δύο από τα τρία υφιστάμενα λατομεία που λειτουργούν στην υφιστάμενη ΛΖ Ανδρολίκου και προβλέπει εξόρυξη σε έκταση 61,230 τ.μ. με 936,819 κ.μ. ασβεστολιθικών υλικών. Η εξόρυξη θα γίνει με εκρήξεις, ενώ η επεξεργασία του υλικού θα συνεχίσει να γίνεται στις υφιστάμενες σκυροθραυστικές μονάδες. Σημειώνεται ότι οι εργασίες θα περιορίζονται αποκλειστικά στην εξόρυξη του υλικού, μέσου βάθους 18 μέτρων και στη μεταφορά του στις παρακείμενες σκυροθραυστικές μονάδες εντός της υφιστάμενης ΛΖ Ανδρολίκου.
Σημειώνεται ότι τα τεμάχια της προτεινόμενης ανάπτυξης εφάπτονται με τις περιοχές του Δικτύου Natura 2000 ΕΖΔ και ΖΕΠ Χερσόνησος Ακάμα, καθώς και με το Κρατικό Δάσος Πετράτης – Ανδρολίκου και το Εθνικό Δασικό Πάρκο (ΕΔΠ) Ακάμα.
Η ΜΕΕΠ υποστηρίζει ότι, παρότι θα υπάρξουν επιπτώσεις στο περιβάλλον, αυτές θεωρούνται «περιορισμένες» και μπορούν να μετριαστούν μέσω φυτεύσεων, ελέγχου σκόνης και αποκατάστασης του τοπίου. Εντούτοις, η Μελέτη ΕΟΑ για το έργο καταγράφει σημαντικές επιπτώσεις στην πανίδα και τους οικοτόπους εντός και πέριξ των περιοχών του δικτύου Natura 2000 ΕΖΔ και ΖΕΠ Χερσόνησος Ακάμα.
Στη μελέτη σημειώνεται ακόμα ότι βάσει των απαιτούμενων επιστολών του Τμήματος Γεωλογικής Επισκόπησης και της Υπηρεσίας Μεταλλείων και Λατομείων, η προτεινόμενη επέκταση του χώρου εξόρυξης είναι επιτακτική με σκοπό τη διασφάλιση της βραχυπρόθεσμης κάλυψης των αναγκών σε αδρανή υλικά της επαρχίας Πάφου.
Τριπλή απόρριψη και ευρωπαϊκές επιπτώσεις
Αξίζει να σημειωθεί ότι η πρόταση για δημιουργία νέας ΛΖ έχει απορριφθεί τρεις φορές στο παρελθόν, μεταξύ 2021 και 2023, από την Περιβαλλοντική Αρχή, με βάση νομικά δεσμευτικούς και ουσιώδεις όρους εκθέσεων ΕΟΑ και γνωματεύσεων ΣΜΠΕ.
Η Περιβαλλοντική Αρχή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τυχόν έγκριση της νέας ΛΖ Ανδρολίκου θα επιφέρει «σοβαρές, αρνητικές, συσσωρευτικές και μη αναστρέψιμες επιπτώσεις» στα προστατευόμενα είδη και οικοτόπους του δικτύου Natura 2000.
Το θέμα έχει αποκτήσει και ευρωπαϊκή διάσταση, καθώς εκκρεμεί διαδικασία παράβασης κατά της Κυπριακής Δημοκρατίας, στα πλαίσια της οποίας η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει διαβιβάσει προειδοποιητική επιστολή το 2019 και αιτιολογημένη γνώμη το 2024, για ανεπαρκή εφαρμογή των Οδηγιών για τους Οικοτόπους (92/43/ΕΟΚ) και τα Πουλιά (2009/147/ΕΚ).
Περιβαλλοντικές οργανώσεις προειδοποιούν ότι οποιαδήποτε απόπειρα παράκαμψης των δεσμευτικών όρων θα εκθέσει την Κύπρο σε νέες κυρώσεις από την Ε.Ε., επαναφέροντας στο προσκήνιο ζητήματα κακής εφαρμογής των περιβαλλοντικών οδηγιών.
Σύμφωνα με τις περιβαλλοντικές οργανώσεις, οι επεκτάσεις που πραγματοποιήθηκαν μεταξύ 2009 και 2016 προκάλεσαν ήδη σοβαρότατη περιβαλλοντική ζημιά σε προστατευόμενους οικοτόπους και είδη των περιοχών του δικτύου Natura 2000 ΕΖΔ και ΖΕΠ Χερσόνησος Ακάμα.
Όπως σημειώνουν, η νέα προσπάθεια για έγκριση επεκτάσεων αντιβαίνει στα ίδια τα συμπεράσματα της Περιβαλλοντικής Αρχής, θέτοντας σε κίνδυνο όχι μόνο τη φυσική κληρονομιά της περιοχής, αλλά και τη διεθνή αξιοπιστία της Κύπρου στα θέματα προστασίας και διαχείρισης της φύσης και της βιοποικιλότητας.
Οικονομικά επιχειρήματα και ανάγκες της αγοράς
Από την πλευρά της, η Υπηρεσία Μεταλλείων και Λατομείων υποστηρίζει ότι η έλλειψη αποθεμάτων λατομικών υλικών στην Πάφο καθιστά αναγκαία τη διερεύνηση νέων χώρων εξόρυξης. Για τον σκοπό αυτό, ανατέθηκε μελέτη εξέτασης δυνατότητας δημιουργίας νέας ΛΖ εκτός προστατευόμενης περιοχής, η οποία αναμένεται να ολοκληρωθεί μέχρι τα τέλη Νοεμβρίου 2025.
Η Υπηρεσία τονίζει ότι η τελική κατανομή των ορυκτών πόρων θα γίνει λαμβάνοντας υπόψη όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς και με όρους προστασίας ειδών και οικοτόπων. Παράλληλα, επισημαίνεται πως η λατομική δραστηριότητα συνεισφέρει στην τοπική οικονομία μέσω απασχόλησης και φορολογίας, ενώ θεωρείται κρίσιμη για τη διασφάλιση της συνέχειας του κατασκευαστικού τομέα.