Νιαζί Κιζίλγιουρεκ: Κατάργηση εγγυήσεων και πολιτική ισότητα, το κλειδί της λύσης του Κυπριακού

Συνέντευξη του Νιαζί Κιζίλγιουρεκ στον
Μιχάλη Μιχαήλ
Μετά την ανάδειξη του Τ. Ερχιουρμάν στην ηγεσία των Τουρκοκυπρίων, θεωρείτε πως ανοίγονται πράγματι νέες προοπτικές για μια πορεία επανεκκίνησης των διαπραγματεύσεων;
Θεωρώ ότι το αποτέλεσμα ήταν ευχάριστο και πολιτικά σημαντικό. Στα κατεχόμενα υπήρχαν δύο εντελώς διαφορετικές πολιτικές γραμμές κατά την προεκλογική περίοδο: η μία που προωθούσε τη λύση δύο κρατών και η άλλη που υποστήριζε την ομοσπονδιακή προοπτική. Το γεγονός ότι ο Τουφάν Ερχιουρμάν εκλέχθηκε με μεγάλη πλειοψηφία στη βάση της ομοσπονδιακής γραμμής δείχνει ότι στην τουρκοκυπριακή κοινότητα υπάρχει στήριξη σε αυτή την πολιτική. Και αυτό από μόνο του είναι ένα θετικό βήμα.
Επιπλέον, διαπιστώνεται ότι και στη διεθνή κοινότητα υπήρξε θετική ανταπόκριση. Πολλοί θεωρούν ότι μπορεί να ξεκινήσει μια νέα κινητικότητα γύρω από το Κυπριακό. Οι ηγέτες και των δύο κοινοτήτων θα κληθούν να συζητήσουν ξανά, να δοκιμαστούν και να δούμε μέχρι πού μπορούν να προχωρήσουν στη διαδικασία των συνομιλιών.
Παρ’ όλα αυτά, υπάρχει μια αντίφαση. Ο Ερχιουρμάν μιλά για λύση στη βάση των ψηφισμάτων του ΟΗΕ, ενώ η Άγκυρα επιμένει στη λύση δύο κρατών. Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί αυτή η διχοτομική προσέγγισης της Άγκυρας;
Ο Ερχιουρμάν, όπως και ο Νίκος Χριστοδουλίδης, μιλούν για συνέχιση των συνομιλιών από κει που σταμάτησαν και μάλιστα με σεβασμό στα συμφωνημένα. Το θεωρώ εξαιρετικά σημαντικό, γιατί τα έως τώρα συμφωνημένα βασίζονται σε μια ομοσπονδιακή αντίληψη. Αν αρχίσουμε να ανοίγουμε κεφάλαια που έχουν κλείσει, υπάρχει κίνδυνος να γυρίσουμε πολλά βήματα πίσω.
Δεν αποκλείω το ενδεχόμενο να χρειαστεί να ανοίξουν κάποια κεφάλαια, αλλά αν δεν υπάρχει συναίνεση για να κλείσουν ξανά, τότε πρέπει να επανέλθουμε στη συμφωνημένη βάση. Αυτό θα διευκολύνει την πορεία.
Όσον αφορά την Τουρκία;
Όσον αφορά την Τουρκία, πράγματι εξακολουθεί να αναφέρει κατά διαστήματα τη λύση δύο κρατών. Εγώ όμως το αντιλαμβάνομαι περισσότερο ως μια διαπραγματευτική προσέγγιση. Η Τουρκία δεν βλέπει το Κυπριακό ως μεμονωμένο ζήτημα. Το συνδέει με τις ευρωτουρκικές σχέσεις, με τα ενεργειακά, με τη θέση της στην Ανατολική Μεσόγειο και με πλήθος άλλων γεωπολιτικών συμφερόντων. Βρίσκεται σε μια ευρύτερη διαπραγματευτική διαδικασία και δεν θεωρώ ότι η θέση της αποκλείει πραγματικά την ομοσπονδιακή λύση.
Στη διαπραγμάτευση υπάρχουν πλέον δύο βασικά ζητήματα: η κατάργηση των εγγυήσεων και η πολιτική ισότητα. Πόσο δύσκολο είναι να υπάρξει σύγκλιση;
Πράγματι, αυτά είναι τα δύο κεντρικά θέματα. Στο θέμα των εγγυήσεων, πρέπει να αναφέρω ότι μέχρι το 2004 δεν αποτελούσαν καν πρώτο ζήτημα στις διαπραγματεύσεις. Τα τελευταία χρόνια όμως έγιναν βασική ανησυχία για την ελληνοκυπριακή κοινότητα και αναπόφευκτα πρέπει να αντιμετωπιστούν. Το σύστημα των εγγυήσεων του 1960, με μονομερές δικαίωμα επέμβασης, δεν μπορεί να συνεχιστεί. Το έχει επισημάνει και ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών. Εφόσον θέλουμε λύση, πρέπει να αναθεωρηθεί αυτό το πλαίσιο και να ανταποκρίνεται στις ανησυχίες των Ελληνοκυπρίων.
Για την τουρκοκυπριακή κοινότητα, το κεντρικό ζήτημα είναι η πολιτική ισότητα. Και πρέπει να τονίσω ότι η πολιτική ισότητα δεν είναι καινούργιο αίτημα. Είναι ιστορική επιδίωξη, πολύ πριν το 1960. Με τη Ζυρίχη και το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, οι Τουρκοκύπριοι απέκτησαν πολιτική ισότητα στη δομή του κράτους. Δεν έχει σημασία αν ο ηγέτης τους είναι δεξιός ή αριστερός –ως κοινότητα πάντα επιδιώκουν πολιτική ισότητα.
Υπάρχει όμως μια κρίσιμη διάκριση που πρέπει να γίνει: η διαφορά μεταξύ πολιτικής ισότητας και κυριαρχικής ισότητας. Ο Ραούφ Ντενκτάς και οι αποσχιστικές δυνάμεις ήθελαν κυριαρχική ισότητα, δηλαδή ισότητα δύο κρατών. Αυτό δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό. Η πολιτική ισότητα όμως αφορά τον τρόπο συμμετοχής των δύο κοινοτήτων στην παραγωγή πολιτικής και στη λήψη αποφάσεων μέσα στο ομοσπονδιακό σύστημα. Είναι εντελώς διαφορετικές έννοιες και δυστυχώς στη δημόσια συζήτηση υπάρχει μεγάλη σύγχυση.
Τα Ηνωμένα Έθνη, μάλιστα, στο ψήφισμα 716 εξηγούν ρητά ότι η πολιτική ισότητα δεν είναι αριθμητική ισότητα, αλλά αποτελεσματική συμμετοχή. Και στα κεφάλαια των συνομιλιών το θέμα αυτό έχει σχεδόν ολοκληρωθεί. Υπάρχει δηλαδή σημαντική πρόοδος.
Οι προθέσεις του νέου Τουρκοκύπριου ηγέτη φαίνεται να είναι συγκεκριμένες. Η ελληνοκυπριακή πλευρά είναι εξίσου ξεκάθαρη;
Θα μου επιτρέψετε να πω ότι οι προθέσεις κανενός δεν πρέπει να θεωρούνται δεδομένες εκ των προτέρων. Ο Ερχιουρμάν θα δοκιμαστεί στην πράξη, στο τραπέζι των συνομιλιών. Έχουμε δει στο παρελθόν ηγέτες να μιλούν για ομοσπονδία, αλλά όταν έφτανε η στιγμή να λάβουν αποφάσεις, έκαναν πίσω.
Από την άλλη πλευρά, η ελληνοκυπριακή κοινότητα βρίσκεται σε κατάσταση μεγάλης σύγχυσης. Και αυτό δεν είναι τυχαίο –είναι αποτέλεσμα δεκαετιών κατά τις οποίες το πολιτικό σύστημα απέτυχε να εξηγήσει στον κόσμο τη φύση του Κυπριακού και το λόγο που χρειάζεται πολιτική ισότητα και μοιρασιά εξουσίας. Σχεδόν σε κάθε δημόσια συζήτηση ακούμε την ερώτηση: «Πώς μπορεί το 80% να είναι ίσο με το 20%;» Αυτό δείχνει ότι ποτέ δεν έγινε ουσιαστική ενημέρωση και πολιτική διαπαιδαγώγηση.
Από το 1960, όταν δημιουργήθηκε η Κυπριακή Δημοκρατία, υπήρξε από την ίδια την ελληνοκυπριακή ηγεσία διπλό μήνυμα: Ο Μακάριος δήλωσε από τη μια ότι «νενικήκαμεν» και από την άλλη ότι… αδικηθήκαμε! Αυτή η αντίφαση σημάδεψε την πολιτική κουλτούρα μέχρι σήμερα. Και παρ’ ότι από τη δεκαετία του 1970 έχει συμφωνηθεί η λύση της διζωνικής δικοινοτικής ομοσπονδίας –τόσο στις συμφωνίες κορυφής, όσο και ομόφωνα στο Εθνικό Συμβούλιο– κανείς δεν εξήγησε στον κόσμο τι πραγματικά σημαίνει.
Η αλήθεια είναι ότι η ομοσπονδία είναι ο μόνος τρόπος οι Ελληνοκύπριοι να έχουν ολόκληρη την Κύπρο ως πατρίδα τους. Χωρίς μοιρασιά εξουσίας, οδηγούμαστε στην απώλεια μέρους της πατρίδας. Με τη μοιρασιά, αποκτούμε λόγο σε κάθε σημείο του νησιού.
Τι πρέπει να κάνουν οι ηγέτες από δω και πέρα;
Πολύ συχνά μιλάμε για τα ανοίγματα που πρέπει να κάνει η μία κοινότητα προς την άλλη. Όμως το σημαντικότερο είναι τα ανοίγματα προς το εσωτερικό κάθε κοινότητας. Οι ηγέτες πρέπει να εξηγήσουν στους πολίτες τους τον ιστορικό συμβιβασμό της ομοσπονδίας.
Οι Τουρκοκύπριοι πρέπει να κατανοήσουν ότι η θέση τους στον κόσμο, η διεθνής τους αναγνώριση και η πολιτική τους ασφάλεια περνούν μέσα από μια ομοσπονδιακή λύση και όχι μέσα από μια ξεχωριστή κυριαρχία.
Οι Ελληνοκύπριοι πρέπει να κατανοήσουν ότι η άρνηση κοινής διακυβέρνησης σημαίνει διχοτόμηση. Αντίθετα, η ομοσπονδία διασφαλίζει την ενότητα του κράτους και της πατρίδας.
Το τελευταίο διάστημα υπάρχει εντονότερο αρνητικό κλίμα στην Κύπρο. Συμφωνείτε;
Ναι, υπάρχει έντονη οπισθοδρόμηση. Και συνοδεύεται από σύγχυση. Οι κοινότητες γίνονται ολοένα και πιο «φυλές» –κλειστές, εσωστρεφείς, απόλυτες. Δεν μιλούν μεταξύ τους και πιστεύουν ότι έχουν πάντοτε δίκιο. Η πολιτική ελίτ αντί να προσπαθήσει να εξυγιάνει αυτή την κατάσταση, συχνά την ενισχύει για πολιτικό όφελος. Αυτό λειτουργεί εις βάρος της προοπτικής λύσης και της μελλοντικής πορείας του τόπου.