Μια σύντομη ιστορία της οικολογίας στην Κύπρο

Η ιστορία της οικολογίας στην Κύπρο δεν είναι γραμμική ούτε απαλλαγμένη από αντιφάσεις. Είναι, όμως, μια ιστορία ανθρώπων που πολύ πριν η πράσινη μετάβαση γίνει ευρωπαϊκή επιταγή, επέλεξαν να μιλήσουν για τα πουλιά, τα δάση, τις παραλίες και την αλήθεια: ότι ένα νησί τόσο μικρό και τόσο ευάλωτο δεν έχει την πολυτέλεια να παίζει με τα θεμέλια της φυσικής του ισορροπίας. Στην πρώτη σειρά αυτής της ιστορίας, υπάρχει ένα πρόσωπο που δεν μπορεί να λείπει, ο Άλεξ Ευθυβούλου.
Ο Ευθυβούλου, μέσα από τον Ραδιομαραθώνιο της Φωνής της Κύπρου, τις εκπομπές του και τη δημόσια παρουσία του, υπήρξε από τους πρώτους που εξέφρασαν συστηματικά λόγο για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, σε μια εποχή που η λέξη οικολογία ακουγόταν εξωτική, κάτι σαν χόμπι εκκεντρικών Ευρωπαίων. Με τη χαρακτηριστική του ζεστασιά αλλά και με έναν ακέραιο ακτιβιστικό πυρήνα, κατάφερε να εμφυσήσει σε χιλιάδες Κύπριους μια ευαισθησία για τη φύση, είτε μιλούσε για το δάσος της Πάφου, είτε για τα αδέσποτα ζώα, είτε για τη σημασία της κοινής ευθύνης έναντι του δημόσιου χώρου.
Από εκείνη την εποχή μέχρι σήμερα, πολλά άλλαξαν αλλά και πολλά έμειναν δυστυχώς τα ίδια. Τη δεκαετία του ’80 και του ’90, άρχισαν να εμφανίζονται οι πρώτοι οργανωμένοι φορείς, ομάδες προστασίας των πουλιών, συλλογικότητες για τη διατήρηση των παραλιών, πρωτοβουλίες για τα σκύβαλα και την ανακύκλωση, οι φίλοι του Ακάμα αλλά και ισχυρότερη παρουσία διεθνών περιβαλλοντικών ΜΚΟ. Η δράση τους ήταν συχνά αντι-ηρωική, πάλη ενάντια στο τσιμέντο, στη λαθροθηρία, στην αυθαιρεσία των ιδιωτικών συμφερόντων και στη χρόνια αδράνεια των κρατικών αρχών.
Στο ίδιο διάστημα, το κίνημα της οικολογίας άρχισε να αποκτά και πολιτική έκφραση. Οι Οικολόγοι, «Κίνημα Οικολόγων Περιβαλλοντιστών», αργότερα «Κίνημα Οικολόγων - Συνεργασία Πολιτών», αποτέλεσαν για χρόνια τη μοναδική θεσμική δύναμη που έβαζε το περιβάλλον στο τραπέζι της δημόσιας συζήτησης. Κι αν συχνά αντιμετωπίζονταν με συγκατάβαση ή ειρωνεία από το πολιτικό κατεστημένο, η πραγματικότητα είναι πως χωρίς αυτούς πολλά από τα ζητήματα που σήμερα θεωρούμε δεδομένα δεν θα είχαν ποτέ τεθεί όπως η προστασία των περιοχών Natura, η αντίσταση στην ανεξέλεγκτη ανάπτυξη της υπαίθρου, η ανάγκη για βιώσιμη μετακίνηση και δημόσιο χώρο, τα δικαιώματα των ζώων και πολλά άλλα.
Από την άλλη πλευρά, η κοινωνία άρχισε αργά αλλά σταθερά να αλλάζει. Η μεγάλη στροφή έγινε με την κλιματική κρίση. Όταν οι καύσωνες έφτασαν να μην είναι πια εξαίρεση αλλά κανόνας, όταν τα δάση κάηκαν ξανά και ξανά, όταν η θάλασσα άρχισε να ανεβαίνει και η βιοποικιλότητα να συρρικνώνεται, τότε έστω και καθυστερημένα, η περιβαλλοντική συνείδηση άρχισε να αποκτά μαζικό χαρακτήρα. Οικολογικές πρωτοβουλίες νέων, εθελοντικές δεντροφυτεύσεις, κινήματα για τα ζώα, δράσεις καθαρισμού παραλιών, ακόμη και πιέσεις προς τους δήμους για καλύτερο αστικό πράσινο, όλα αυτά δημιούργησαν μια νέα γενιά ακτιβιστών που δεν φοβάται να διεκδικήσει.
Σήμερα, η οικολογία στην Κύπρο έχει δύο πρόσωπα. Το ένα είναι εκείνο που βλέπουμε στις επίσημες ανακοινώσεις: στρατηγικές, πράσινα σχέδια, υποσχέσεις για βιωσιμότητα, στόχους για το 2030 και το 2050. Το άλλο όμως, το πιο αληθινό, είναι το καθημερινό όπου οι πολίτες αντιστέκονται σε φαραωνικά έργα που καταστρέφουν παραλίες, οι κοινότητες προστατεύουν τα δάση τους, ομάδες μαζεύουν πλαστικά από θάλασσες και ποταμούς και μαθητές που μιλούν για το κλίμα με πιο καθαρή φωνή από τους πολιτικούς.
Αν πρέπει να βγάλουμε ένα συμπέρασμα από όλη αυτή την ιστορία, είναι ότι η οικολογία στην Κύπρο δεν ήταν ποτέ μια υπόθεση της κυβέρνησης ή των ειδικών. Ήταν και παραμένει υπόθεση ανθρώπων που αγαπούν ένα νησί που αλλάζει, που πιέζεται και που κινδυνεύει. Από τον Άλεξ Ευθυβούλου μέχρι τις σημερινές νεανικές ομάδες για το κλίμα, μια γραμμή ενώνει τις γενιές: η πεποίθηση ότι η ζωή, ανθρώπινη και μη, αξίζει προστασία.
Και όσο αυτή η γραμμή παραμένει ζωντανή, υπάρχει ακόμη ελπίδα για την Κύπρο που θέλουμε.
*Μέλους Κινήματος Οικολόγων