Κώστας Λυμπουρής: Τίποτα δεν ζημιώνει πιο πολύ τη γλώσσα από το φτιαχτό

Ο βραβευμένος συγγραφέας Κώστας Λυμπουρής μιλά για τη νέα συλλογή διηγημάτων του, «Η μάνα γάτα» (εκδόσεις Το Ροδακιό), που χαρακτηρίζεται από τη βαθιά συναισθηματική σύνδεση ανάμεσα σε ανθρώπους, ζώα και τόπους. «Θέλησα να δω τον πόνο ως συνδετικό στοιχείο», εξηγεί, αποφεύγοντας το «πεποιημένο, το φτιαχτό».
–Ποια είναι η πιο δυνατή συναισθηματική σύνδεση μεταξύ χαρακτήρων ή πλασμάτων στο βιβλίο και γιατί επιλέξατε να την αναδείξετε; Πρωτίστως, φυσικά, είναι η σύνδεση μεταξύ των ανθρώπων. Ιδιαιτέρως όσων στερούνται βασικές αξίες και δικαιώματα, με κορυφαία, πάντα, την έννοια της ελευθερίας. Η στέρηση αυτή, μπορεί να αναφέρεται στο επίπεδο της κοινωνίας – και μιλάμε για συνάρτηση ποικίλων καταναγκασμών- ή, στην περίπτωση της Κύπρου, η ίδια η κατοχή. Ξεχωριστή ενότητα υπάρχει στο βιβλίο για τα όσα προέκυψαν, λόγω της πανδημίας, με μιαν άλλη, πρωτόγνωρη μορφή στέρησης της ελευθερίας. Στη συλλογή, ο αναγνώστης θα συναντήσει τη θεματική του «Άλλου», που ταυτόχρονα είναι και «ημέτερος», είναι διηγήματα δηλαδή που καταπιάνονται με την έννοια της ετερότητας και όσες νέες συναισθηματικές σχέσεις δημιουργούνται στην εποχή μας, ανάμεσα σε ανθρώπους διαφορετικών πολιτισμικών καταβολών. Στην ενότητα της κατοχής αποπειρώμαι να αγγίξω ξανά τα εντελώς αυτονόητα, που γίνονται όμως παράλογα, εξαιτίας του γεγονότος ότι οι άνθρωποι των δυο κύριων κοινοτήτων της Κύπρου βιώνουν τον εθνικό διαχωρισμό. Ένα, λ.χ. διήγημα αναφέρεται στη συνάντηση ενός Ελληνοκύπριου και ενός Τουρκοκύπριοι, που λόγω της κατοχής στερήθηκαν των ελαιώνων τους, αφού ως αποτέλεσμα του παραλογισμού του πολέμου, βρέθηκαν να κατέχει ο ένας την περιουσία του άλλου. Και οι δυο έχουν την ίδια αγάπη για τον τόπο, και αυτό συνιστά μιαν άλλη συναισθηματική σύνδεση του ανθρώπου. Τέλος, κάποια διηγήματα αναφέρονται στη βαθιά συναισθηματική σχέση του ανθρώπου με τα ζώα.
–Τι συμβολίζει για εσάς η υπέρβαση των ορίων (κοινωνικών, πολιτικών, ακόμη και μεταξύ ειδών) μέσα από τον κοινό πόνο ή τη φιλία; Είναι νομίζω αντιληπτές οι δημιουργικές προϋποθέσεις της έννοιας «φιλία» ανάμεσα στους ανθρώπους. Γι’ αυτό και θα σταθώ στην έννοια του «πόνου», εννοείται του ψυχικού. Έχει επί του προκειμένου λεχθεί ότι «ο πόνος ενεργοποιεί τη δημιουργική ή την καταστροφική ελευθερία». Αυτό, βέβαια, σε επίπεδο ανθρώπινο. Τι γίνεται, όμως, όταν ο ψυχικός πόνος, λόγω απώλειας αναφέρεται στα ζώα; Στο διήγημά μου «Η μάνα γάτα» που έδωσε και τον τίτλο στη συλλογή, η μάνα χάνει και τα δυο μικρά της, τα οποία, φυσικά, θρηνεί γοερά. Το ζώο δεν μπορεί να υπερβεί όρια, ούτε η απώλεια να γίνει παράγοντας δημιουργίας. Ίσως, μάλιστα, γι’ αυτόν τον λόγο να πονά περισσότερο από τον άνθρωπο. Στο διήγημα θέλησα, με τρόπο συμβολικό, να δω τον πόνο ως συνδετικό στοιχείο ανάμεσα στη γάτα και μιαν άλλη μάνα, οικιακή βοηθό που έχασε την κόρη της στη μακρινή Σρι Λάνκα. Ίσως, συνδηλωτικά, και την κάθε μάνα στον κόσμο, που πονά, λόγω τέτοιας απώλειας. Σκεφτείτε ταυτόχρονα το κορυφαίο σύμβολο της Παναγίας.
–Πώς αντιλαμβάνεστε την αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπου και φύσης στη σύγχρονη εποχή, ειδικά σε περιόδους κρίσης; Άνθρωπος και φύση είναι έννοιες αδιαχώριστες. Ιδιαίτερα, όταν και όπου αποπειράται βίαιη απομάκρυνση του ανθρώπου από τη γη του, τον τόπο του. Η σχέση αυτή δεν είναι γνώρισμα των καιρών μας, διαχρονική θα την έλεγα και διατοπική. Να δώσω ένα παράδειγμα από τον τόπο μας, μιας και, όπως έχει ήδη δημοσιευτεί, η συλλογή μου αυτή διακρίνεται για τη σχέση του ανθρώπου με τον τόπο: Οι εν ζωή ακόμα πρόσφυγές μας, που έζησαν στην κατακτημένη γη τους, δεν τη νοσταλγούν ως μια απωλεσθείσα αξία υλική, οικονομική. Αυτό που τους προκαλεί τον πόνο είναι η διάρρηξη του συναισθηματικού δεσμού με τον τόπο.
–Οι γλωσσικές ιδιαιτερότητες που αναδεικνύονται στο βιβλίο λειτουργούν σαν γέφυρα ή σαν στοιχείο ταυτότητας; Αναφέρεστε ασφαλώς στη χρήση της κυπριακής διαλέκτου. Και, επειδή η σχετική συζήτηση βρίσκεται στην επικαιρότητα, κατ’ επανάληψη έχω δηλώσει ότι προσωπικά δεν αντιμετωπίζω τη διάλεκτο, είτε ποσοτικά είτε ως μια λογοτεχνική τάση, που πιθανόν να είναι στη μόδα. Άλλωστε, τίποτα δεν ζημιώνει πιο πολύ τη γλώσσα – στη σύνολη μορφή της, όχι μόνο τη διαλεκτική- από το πεποιημένο, το φτιαχτό. Αισθάνομαι, λοιπόν, την ανάγκη να εκφραστώ, σύμφωνα με το ήθος των ηρώων μου, σε συγκεκριμένα, μάλιστα, χωροχρονικά δεδομένα. Τον εξομολογητικό μονόλογο φέρ’ ειπείν μιας γριάς σ’ έναν προσφυγικό συνοικισμό, τον δίνω σ’ ένα διήγημά μου στην κυπριακή διάλεκτο. Νιώθω πως δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς. Αυτή είναι η ταυτότητά της, το ήθος της.
Ελεύθερα, 28.12.2025