Κραυγή των ατόμων με αναπηρίες για δίκαιο και ισότιμο σύστημα πρόνοιας

Της Ελένης Κωνσταντίνου
Οι οργανώσεις των ατόμων με αναπηρίες και των ασθενών κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για το υφιστάμενο σύστημα πρόνοιας, το οποίο χαρακτηρίζουν στρεβλό, ανεπαρκές και βαθιά άνισο. Η Κύπρος εξακολουθεί να βρίσκεται στις χαμηλότερες θέσεις της ΕΕ όσον αφορά τις παροχές αναπηρίας, δημιουργώντας πολίτες «δύο ταχυτήτων» και αφήνοντας 1 στους 2 ανθρώπους με σοβαρές αναπηρίες εκτός πρόνοιας. Η νέα μεταρρύθμιση φιλοδοξεί να αλλάξει ριζικά το τοπίο με υπηρεσίες ανεξάρτητης διαβίωσης και παροχές βασισμένες στο πραγματικό κόστος αναπηρίας. Ωστόσο, το ερώτημα είναι εάν αυτό μπορεί να επιτευχθεί στην πράξη και στη βάση των πραγματικών αναγκών που έχουν τα άτομα με αναπηρίες. Για παράδειγμα, η ΟΣΑΚ έθεσε το γεγονός ότι δεν υπήρξε από πλευράς οργανωμένων ασθενών ουσιαστική συμμετοχή στη νομοθετική διαδικασία και ακόμη είμαστε πίσω στην πλήρη εναρμόνιση με διεθνείς υποχρεώσεις, ενώ οργανώσεις ηλικιωμένων επισημαίνουν τις μεγάλες αδικίες που αντιμετωπίζουν οι συνταξιούχοι με αναπηρίες λόγω της σύνδεσης επιδομάτων με το ΕΕΕ. Όλοι συγκλίνουν πάντως σε μια διαπίστωση πως χωρίς επαρκή χρηματοδότηση, καμία μεταρρύθμιση δεν μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη.
Ένα στα δύο άτομα με αναπηρίες μένει εκτός πρόνοιας
Η πρόεδρος της ΚΥΣΟΑ, Θέμιδα Ανθοπούλου, δηλώνει ότι το υφιστάμενο σύστημα πρόνοιας για τα άτομα με αναπηρίες «πρέπει να αλλάξει χθες», χαρακτηρίζοντάς το στρεβλό, άνισο και μη ανταποκρινόμενο στις αρχές ενός Κράτους Δικαίου. Όπως επισημαίνει, «δημιουργήθηκαν άτομα με αναπηρίες δύο ταχυτήτων», αφού μόνο συγκεκριμένες κατηγορίες λαμβάνουν παροχές χωρίς εισοδηματικά κριτήρια, ενώ οι υπόλοιποι εξαρτώνται από το ΕΕΕ. Έτσι, «1 στα 2 άτομα με σοβαρές αναπηρίες» μένει εκτός πρόνοιας, με αποτέλεσμα τον αποκλεισμό και τη φτωχοποίηση. Τονίζει ότι η Κύπρος παραμένει «στις κατώτατες θέσεις σε πανευρωπαϊκό επίπεδο» σε παροχές αναπηρίας, ενώ η Σύμβαση του ΟΗΕ προβλέπει ισότιμη μεταχείριση σε όλες τις μορφές αναπηρίας. Η νέα νομοθεσία στοχεύει στην «ολιστική αναγέννηση του σαθρού τοπίου της αναπηρίας» και στον πλήρη απεγκλωβισμό από τα εισοδηματικά κριτήρια.
Η ίδια περιγράφει δύο βασικούς πυλώνες: 1. Δίκτυο οκτώ υπηρεσιών ανεξάρτητης διαβίωσης, μεταξύ των οποίων Σύμβουλοι Υποστήριξης στη Λήψη Αποφάσεων, Κοινωνικοί Συνοδοί και Διερμηνείς Νοηματικής. 2. Απευθείας παροχές βασισμένες σε πραγματικές ανάγκες και στο πραγματικό κόστος αναπηρίας. Η κα Ανθοπούλου εξηγεί ότι η ΚΥΣΟΑ κατέθεσε τεκμηριωμένη πρόταση ύψους 267 εκατ. ευρώ, επισημαίνοντας ότι για πρώτη φορά «καταγράφηκαν οι πραγματικές ανάγκες από εμάς, τα ίδια τα άτομα με αναπηρίες». Ανάμεσα στις εισηγήσεις περιλαμβάνονται: νέες κατηγορίες δικαιούχων, κατοχύρωση άτυπης φροντίδας, παροχές για σοβαρές ανάγκες φροντίδας και οριζόντια αύξηση παροχών που «για 20 και πλέον χρόνια παραμένουν καθηλωμένες». Μετά από κυβερνητικό αίτημα για τριετές πλάνο, η ΚΥΣΟΑ κατέθεσε μειωμένη, αλλά ρεαλιστική πρόταση 142 εκατ. ευρώ, ξεκαθαρίζοντας ως «κόκκινη γραμμή» ότι «ούτε ένα σεντ δεν θα απολέσει οποιοσδήποτε δικαιούχος». Η κα Ανθοπούλου εκφράζει έντονη ανησυχία για την κυβερνητική πρόβλεψη των 45 εκατ. ευρώ μέχρι το 2028, τονίζοντας ότι «ουδόλως είναι αρκετό», καθώς μόνο η αποδέσμευση από το ΕΕΕ απαιτεί τουλάχιστον 65 εκατ. Καλεί τον ΠτΔ και τον Υπουργό Οικονομικών να «αναθεωρήσουν τα προβλεπόμενα ποσά», ώστε η νέα νομοθεσία να τεθεί άμεσα σε εφαρμογή και να ενισχύσει το δικαίωμα «30.000 πολιτών στην ανεξάρτητη αξιοπρεπή διαβίωση, άμεσα, όχι σε κάποιο αόριστο μέλλον».
Να διασφαλιστεί στην πράξη η ισότητα για όλους τους πολίτες με αναπηρίες
Έγινε το πρώτο βήμα ώστε να μπορέσουμε να προχωρήσουμε μπροστά και να συνειδητοποιήσουμε ότι υπάρχουν άτομα που χρήζουν προσοχής και όχι φιλανθρωπίας, αλλά της αμεσότητας του κοινωνικού συνόλου, διεμήνυσε ο πρόεδρος της ΟΣΑΚ, Χαράλαμπος Παπαδόπουλος. Η ΟΣΑΚ χαιρετίζει το σημαντικό βήμα προς τη θέσπιση νομοθετικού πλαισίου, το οποίο στοχεύει στην κοινωνική συμμετοχή, στη συμπερίληψη και την ανεξάρτητη διαβίωση των ατόμων με αναπηρίες. Πρόκειται για μια αναγκαία μεταρρύθμιση που μπορεί να ενισχύσει τα δικαιώματα, αλλά και την καθημερινότητα χιλιάδων πολιτών, οι οποίοι χρειάζονται την έμπρακτη στήριξη της Πολιτείας με διάθεση ικανοποιητικών οικονομικών πόρων. «Η ΟΣΑΚ δεν κλήθηκε να συμμετάσχει σε κανένα στάδιο της νομοπαρασκευαστικής διαδικασίας. Η συμμετοχή της ΟΣΑΚ ως θεσμικού εταίρου της Πολιτείας σε θέματα υγείας και κοινωνικής πολιτικής θα μπορούσε να συμβάλει ουσιαστικά στη διαμόρφωση ενός ακόμη πιο ολοκληρωμένου και λειτουργικού νομοθετήματος». Σύμφωνα με τον κ. Παπαδόπουλο, η ΟΣΑΚ υπογραμμίζει την ανάγκη πλήρους εναρμόνισης του νόμου με τις διεθνείς υποχρεώσεις της Κυπριακής Δημοκρατίας. Μόνο μέσα από την πλήρη εναρμόνιση θα διασφαλιστεί στην πράξη η ισότητα για όλους τους πολίτες με αναπηρίες, αόρατες ή ορατές. Παράλληλα, χρειάζεται ειδική μέριμνα για τις πιο ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού για τα άτομα με νοητικές ή πολλαπλές αναπηρίες, αλλά και για όσους αντιμετωπίζουν σοβαρές οικονομικές δυσκολίες και είναι εκτός της αγοράς εργασίας. Είναι καθοριστικό να αποφευχθούν κάθε είδους διακρίσεις τόσο σε ό,τι αφορά τα επιδόματα, όσο και την κοινωνική συμμετοχή. Ως θετική εξέλιξη χαρακτηρίζει την αποσύνδεση του ΕΕΕ από το αναπηρικό επίδομα. Χαρακτηριστικά αναφέρθηκε σε όσους σήμερα είναι αντιμέτωποι με σοβαρές αναπηρίες και όμως δεν λαμβάνουν καμία στήριξη από το κράτος. Επεσήμανε, ωστόσο, ότι τα όποια οικονομικά επιδόματα θα πρέπει να συνοδεύονται και από ουσιαστικές υπηρεσίες υποστήριξης. «Προγράμματα ενασχόλησης, ευκαιρίες εκπαίδευσης, επαγγελματικής κατάρτισης και κοινωνικής ένταξης. Ώστε να εφαρμοστεί στην πράξη και η ανεξάρτητη διαβίωση. Εξίσου σημαντικό είναι να εξασφαλιστούν και οι αναγκαίοι πόροι για την εφαρμογή του νόμου», σημείωσε. Χωρίς επαρκή οικονομική χρηματοδότηση το νομοθέτημα δεν μπορεί να υλοποιηθεί, ανέφερε ο κ. Παπαδόπουλος, υπενθυμίζοντας ότι σήμερα η χώρα μας βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις της ΕΕ για παροχές για άτομα με αναπηρίες.
Ακόμη πιο δύσκολη η εξίσωση για τους ηλικιωμένους με αναπηρίες
Για εμάς η αναπηρία στην τρίτη ηλικία δεν είναι στατιστική, είναι η αγωνία κάθε μήνα εάν η σύνταξη των 700-750 ευρώ φτάνει για λογαριασμούς, έξοδα και ένα αξιοπρεπές επίπεδο ζωής, σημείωσε ο πρόεδρος του Παρατηρητηρίου Τρίτης Ηλικίας, Δήμος Αντωνίου. «Είναι ο φόβος ότι μια μικρή αύξηση στη σύνταξη μπορεί να είναι απώλεια του ΕΕΕ και του αναπηρικού επιδόματος, αφήνοντας τον άνθρωπο σε χειρότερη θέση από αυτήν που ήταν πριν. Σήμερα, αν ένας μεγαλύτερης ηλικίας άνθρωπος θα έχει πρόσβαση σε αναπηρικό επίδομα και σε δωρεάν ή επιχορηγημένη κατ’ οίκον φροντίδα εξαρτάται εάν περνά το τεστ του ΕΕΕ. Η λογική είναι απλή, αλλά σκληρή καθώς εάν ξεπερνάς οριακά ένα όριο εισοδήματος ή έχεις μια μικρή περιουσία μπορείς να βρεθείς χωρίς το ΕΕΕ και άρα χωρίς βασικές παροχές». Η διασύνδεση αυτή δημιουργεί στρεβλώσεις και συχνά στερεί από τα άτομα με αναπηρίες ένα βασικό επίπεδο προστασίας, τόνισε ο κ. Αντωνίου, επικαλούμενος και σχετική έκθεση της Επιτρόπου Ισότητας.
Η συζήτηση αυτή με αφορμή και το σχετικό νομοσχέδιο είναι κομβικής σημασίας, αφού όπως είπε ο κ. Αντωνίου το νομοσχέδιο προβλέπει μεταξύ άλλων ένα νέο βοήθημα προσωπικής φροντίδας και κατ’ οίκον φροντίδας, το οποίο στοχεύει να καλύψει το κόστος που επωμίζεται το άτομο με αναπηρία. «Αυτό θεωρούμε ότι είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση, αφού αναγνωρίζεται θεσμικά πως η προσωπική φροντίδα και η κατ’ οίκον φροντίδα είναι δικαίωμα που συνδέεται με την αναπηρία». Ωστόσο, ο κ. Αντωνίου αναφέρθηκε και σε δύο μεγάλα κενά που υπάρχουν. «Πρώτον οι άνθρωποι που φτάνουν σε ηλικία συνταξιοδότησης με ήδη υπάρχουσα αναπηρία ή εμφανίζουν σοβαρή αναπηρία μετά τα 65, μέχρι τώρα κάλυπταν μέρος των αναγκών τους μέσω του ΕΕΕ και του αναπηρικού επιδόματος. Μετά τη συνταξιοδότηση αντιμετωπίζονται από το σύστημα ως συνταξιούχοι, δηλαδή υπολογίζεται το ποσό της σύνταξης, αλλά όχι το επιπρόσθετο κόστος αναπηρίας. Το αποτέλεσμα, ένας μεγάλος αριθμός ηλικιωμένων με αναπηρίες χάνει ή δεν αποκτά ποτέ πρόσβαση σε παροχές αναπηρίας, ζει μόνο με μια χαμηλή σύνταξη αντιμέτωπος με τη φτώχεια και την κοινωνική απομόνωση. Το σημερινό μοντέλο αφήνει εκτός χιλιάδες ανθρώπους. Αναφερόμενος στην κατ’ οίκον φροντίδα ο κ. Αντωνίου σημείωσε κάποια προγράμματα που προσφέρονται, όμως όπως είπε στην πράξη για έναν άνθρωπο 70 ή 80 ετών οι ώρες που προσφέρονται ως κατ’ οίκον φροντίδα από το κράτος είναι συνδεδεμένες με το ΕΕΕ.