Η avant-premiere του «Καποδίστρια», οι κυπριακές ρίζες του και το δώρο της κουμανταρίας

Η κυπριακή avant-première της ταινίας του Γιάννη Σμαραγδή «Καποδίστριας», στις 22 Δεκεμβρίου στη Λευκωσία, επαναφέρει στο προσκήνιο μία από τις εμβληματικότερες φυσιογνωμίες της νεότερης ελληνικής ιστορίας και, ταυτόχρονα, έναν πολιτικό με πραγματικό ευρωπαϊκό εκτόπισμα. Ο Ιωάννης Καποδίστριας δεν υπήρξε απλώς ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας: Στη ρωσική υπηρεσία έφτασε στα ανώτατα κλιμάκια της εξωτερικής πολιτικής και κινήθηκε στον πυρήνα της μεταναπολεόντειας Ευρώπης, την περίοδο που οι ισορροπίες αναδιαμορφώνονταν μετά την πτώση του Ναπολέοντα. Το 1828, ανέλαβε το δύσκολο έργο της συγκρότησης διοίκησης και θεσμών στην Ελλάδα, μέσα σε έντονη πολιτική και κοινωνική ρευστότητα.
Υπάρχει όμως και μια μικρή αλλά αποκαλυπτική λεπτομέρεια που φωτίζει αλλιώς το πρόσωπό του: Η καταγωγή του που περνά από κυπριακή αριστοκρατική οικογένεια και ένα επεισόδιο καταγεγραμμένο σε επιστολές, όπου το γλυκό κρασί της Κύπρου ταξιδεύει προς τον ίδιο ως δώρο. Κι αυτό αποκτά ιδιαίτερο βάρος σήμερα, καθώς η κουμανδαρία μόλις έχει ενταχθεί στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Οι κυπριακές ρίζες του Ιωάννη Καποδίστρια
Είναι ιστορικά τεκμηριωμένο ότι ο Ιωάννης Καποδίστριας είχε κυπριακές ρίζες μέσω της μητέρας του Αδαμαντίνας Γονέμη. Η οικογένεια Γονέμη ήταν μια αριστοκρατική, ισχυρή μεσαιωνική κυπριακή οικογένεια ευγενών, με οικόσημο εκτεθειμένο στο Βυζαντινό Μουσείο της Λευκωσίας.
Η ιστορική διαδρομή της οικογένειας αποτυπώνει χαρακτηριστικά την πορεία πολλών κυπριακών αριστοκρατικών γενών: Παρουσία και δράση στο νησί μέχρι την οθωμανική κατάκτηση του 1570-1571 και, στη συνέχεια, μετακινήσεις μέσα στον βενετικό χώρο, πριν η οικογένεια εγκατασταθεί οριστικά στην Κέρκυρα.
Κουμανδαρία το αγαπημένο κρασί του Καποδίστρια
Εδώ, όμως, η Κύπρος δεν μένει μόνο στη γενεαλογία. Υπάρχει και ένα τεκμηριωμένο, σχεδόν κινηματογραφικό, επεισόδιο που ενώνει τον Καποδίστρια με την κουμανδαρία. Στο βιβλίο της ιστορικού Νάσας Παταπίου, «Το Προξενείο της Επτανήσου Πολιτείας στην Κύπρο 1800-1807 και ο πρόξενος Παναγής Αγγελάτος», (Λευκωσία, 2000, Επιστημονικό Κέντρο Μελετών), δημοσιεύεται η αλληλογραφία του Παναγή Αγγελάτου -γενικού προξένου της Επτανήσου Πολιτείας στην Κύπρο- με τον κόμη Ιωάννη Καποδίστρια, ο οποίος το 1807 εξελέγη ως πληρεξούσιος και γραμματέας της Γερουσίας της Επτανήσου Πολιτείας. H παλαιότερη σωζόμενη επιστολή του Αγγελάτου προς τον Καποδίστρια στάλθηκε τον Μάιο του 1804 και με την ίδια ευκαιρία ο Αγγελάτος έστειλε στον Κερκυραίο προϊστάμενό του ένα βαρέλι παλαιό κυπριακό κρασί πρώτης ποιότητας που κατά πάσα πιθανότητα ήταν κουμανδαρία.
Το ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι ότι αυτή η γαστρονομική σχέση δεν φαίνεται να ήταν μεμονωμένο γεγονός. Η ίδια δημοσίευση αναφέρει ότι στα χρόνια 1828-1831 (στην περίοδο διακυβέρνησης της Ελλάδας από τον Καποδίστρια) ο Αγγελάτος συνέχισε να στέλνει δώρα από την Κύπρο, «βοτύλιες με παλαιότατον κρασίν (…) “Κύπριον Νέκταρ”», και ότι ο Καποδίστριας «αποδέχεται με ευχαρίστηση τα δώρα από την Κύπρο», φτάνοντας, μάλιστα, να παραγγείλει κι άλλες ποσότητες κυπριακού κρασιού, με την προϋπόθεση ότι θα τις πληρώσει. Ο Παναγής Αγγελάτος διετέλεσε πρόξενος μέχρι το 1807 (έτος διάλυσης της Επτανήσου Πολιτείας) παρέμεινε όμως στην Κύπρο μέχρι το τέλος της ζωής του.
Αρκετά από τα προαναφερθέντα στοιχεία για τη σχέση του Καποδίστρια με την Κύπρο δημοσιεύθηκαν στον επετειακό τόμο του «Φιλελευθέρου» «200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση του 1821» που κυκλοφόρησε το 2021.
Η κουμανδαρία σήμερα με σφραγίδα της UNESCO
Η ένταξη της κουμανδαρίας στον κατάλογο της UNESCO δεν αλλάζει μόνο το διεθνές της προφίλ· αλλάζει και τον τρόπο που στεκόμαστε απέναντι σε αυτό το κρασί. Δεν είναι απλώς ένα προϊόν. Είναι πρακτική, γνώση, συλλογική μνήμη – κάτι που τώρα αναγνωρίζεται επίσημα ως άυλη πολιτιστική κληρονομιά ολόκληρης της ανθρωπότητας.
Και κάπως έτσι, η κυπριακή πρεμιέρα της ταινίας φέρνει στο φως μια ιστορική πραγματικότητα: Τις κυπριακές ρίζες του Καποδίστρια μέσω της οικογένειας Γονέμη και την τεκμηριωμένη σχέση του με την κουμανδαρία, που λάμβανε συστηματικά ως δώρο από τον πρόξενο της Επτανήσου Πολιτείας στην Κύπρο.