Η Τεχνητή Νοημοσύνη «εισβάλλει» στην τάξη: Τι έδειξαν τα πρώτα δεδομένα από σχολεία στην Κύπρο

Η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει ήδη μπει στην εκπαιδευτική καθημερινότητα των μαθητών, συχνά χωρίς καθοδήγηση και χωρίς σαφές παιδαγωγικό πλαίσιο. Μαθητές τη χρησιμοποιούν για να λύσουν ασκήσεις, να οργανώσουν τη μελέτη τους ή να αναζητήσουν πληροφορίες, ενώ οι εκπαιδευτικοί καλούνται να διαχειριστούν μια τεχνολογία που εξελίσσεται ταχύτερα από τα θεσμικά αντανακλαστικά του σχολείου. Το ερώτημα πλέον δεν είναι αν η ΤΝ θα χρησιμοποιείται στην Εκπαίδευση αλλά με ποιους όρους και με ποιο παιδαγωγικό αποτύπωμα.
Σε αυτό το πλαίσιο, ιδιαίτερη σημασία αποκτούν τα πρώτα δεδομένα από πιλοτικές εφαρμογές εκπαιδευτικών εργαλείων Τεχνητής Νοημοσύνης στην Κύπρο, τα οποία επιχειρούν να μεταφέρουν τη συζήτηση από το επίπεδο της θεωρίας στην εμπειρία της τάξης. Η αξιολόγηση του εκπαιδευτικού αντίκτυπου αυτών των εφαρμογών παρουσιάστηκε πρόσφατα σε ημερίδα στο Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Κύπρου, με αφορμή την ολοκλήρωση του ευρωπαϊκού συγχρηματοδοτούμενου έργου Artificial Intelligence in Education-AI4EDU.
Από τον σχεδιασμό στην τάξη
Το έργο AI4EDU είχε ως βασικό στόχο τη διερεύνηση, ανάπτυξη και πιλοτική εφαρμογή διαλογικών εκπαιδευτικών βοηθών Τεχνητής Νοημοσύνης, σχεδιασμένων να υποστηρίζουν μαθητές και εκπαιδευτικούς στη μαθησιακή διαδικασία. Οι εφαρμογές του έργου δεν αναπτύχθηκαν ως γενικά εργαλεία ΤΝ αλλά με παιδαγωγικό προσανατολισμό και έμφαση στην υποστήριξη της διδασκαλίας, χωρίς να υποκαθιστούν τον ρόλο του εκπαιδευτικού.
Στο πλαίσιο του έργου αναπτύχθηκαν, μεταξύ άλλων, διαλογικοί βοηθοί για μαθητές και εκπαιδευτικούς, οι οποίοι μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν μέσα στην τάξη ή κατά τη μελέτη, με στόχο την καθοδήγηση της σκέψης, την παροχή ανατροφοδότησης και τη στήριξη της κατανόησης. Η ανάπτυξη των εργαλείων βασίστηκε σε συνεργατικό σχεδιασμό, με τη συμμετοχή ερευνητών και εκπαιδευτικών, ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της εκπαιδευτικής πράξης. Οι πιλοτικές εφαρμογές των εργαλείων ΤΝ πραγματοποιήθηκαν σε πραγματικά εκπαιδευτικά περιβάλλοντα, κατά την τελευταία φάση υλοποίησης του έργου, μέσα στο σχολικό έτος 2024–2025.
Τι προέκυψε
Μέσα από την ανάλυση των δεδομένων που συγκεντρώθηκαν κατά τις πιλοτικές εφαρμογές, κατέστη δυνατή η εξαγωγή συγκεκριμένων συμπερασμάτων για το πώς λειτούργησε η Τεχνητή Νοημοσύνη μέσα στην τάξη, πότε ενίσχυσε τη μαθησιακή διαδικασία και υπό ποιες προϋποθέσεις ανέδειξε περιορισμούς.
Τα συμπεράσματα αυτά φωτίζουν την πραγματική εικόνα της εισαγωγής της ΤΝ στην εκπαιδευτική πράξη και αποτυπώνουν τις δυνατότητες αλλά και τα όριά της, όπως προέκυψαν από την εμπειρία των πιλοτικών εφαρμογών. Συγκεκριμένα φάνηκε ότι:
- Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν λειτούργησε ως εργαλείο «έτοιμων απαντήσεων» αλλά ως βοήθημα σκέψης. Οι διαλογικοί βοηθοί καθοδηγούσαν τους μαθητές με ερωτήσεις και υποδείξεις, βοηθώντας τους να αναπτύξουν τον συλλογισμό τους αντί να αναζητούν άμεσες λύσεις.
- Η χρήση της ΤΝ ενίσχυσε τον αναστοχασμό και την ενεργή συμμετοχή των μαθητών. Οι μαθητές είχαν τη δυνατότητα να ελέγχουν τα βήματά τους, να εντοπίζουν λάθη και να επανεξετάζουν απαντήσεις πριν απευθυνθούν στον εκπαιδευτικό.
- Η ΤΝ λειτούργησε καλύτερα όταν εντασσόταν οργανικά στο μάθημα και όχι ως αποσπασματικό ψηφιακό εργαλείο. Όταν η χρήση της συνδέθηκε με συγκεκριμένο στόχο του μαθήματος, οι μαθητές την αξιοποίησαν ουσιαστικότερα, ενώ η απουσία σαφούς πλαισίου περιόρισε την αποτελεσματικότητά της.
- Ο ρόλος του εκπαιδευτικού αποδείχθηκε καθοριστικός για την επιτυχία της χρήσης της ΤΝ. Εκπαιδευτικοί που όρισαν εξαρχής πότε, πώς και για ποιο λόγο θα χρησιμοποιηθεί η ΤΝ, και παρενέβησαν όπου χρειαζόταν, κατάφεραν να ενσωματώσουν την τεχνολογία στη μαθησιακή διαδικασία χωρίς αυτή να υποκαθιστά τη διδασκαλία.
- Η εμπειρία χρήσης της ΤΝ διαφοροποιήθηκε ανάλογα με το μάθημα και το επίπεδο των μαθητών. Σε μαθήματα με πιο σύνθετες έννοιες, η ΤΝ χρησιμοποιήθηκε κυρίως για επεξήγηση και κατανόηση, ενώ σε άλλα λειτούργησε περισσότερο ως εργαλείο οργάνωσης της σκέψης και της μελέτης.
- Σε ορισμένες περιπτώσεις, η έλλειψη σαφών οδηγιών οδήγησε σε δυσκολίες στη χρήση της ΤΝ. Όταν οι μαθητές δεν γνώριζαν με ποιον τρόπο αναμένεται να αξιοποιήσουν την εφαρμογή, η χρήση της έγινε αποσπασματική ή αναποτελεσματική, αναδεικνύοντας την ανάγκη ξεκάθαρου πλαισίου και κοινών κανόνων μέσα στην τάξη.
- Η πιλοτική εφαρμογή ανέδειξε την ανάγκη ενίσχυσης του γραμματισμού στην Τεχνητή Νοημοσύνη. Εκπαιδευτικοί και μαθητές χρειάστηκαν υποστήριξη για να κατανοήσουν τις δυνατότητες και τα όρια των συστημάτων ΤΝ, ώστε να τα χρησιμοποιούν υπεύθυνα.
- Η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν λειτούργησε με τον ίδιο τρόπο σε όλες τις τάξεις. Τα αποτελέσματα διαφοροποιήθηκαν ανάλογα με το πώς εντάχθηκε στη διδασκαλία, το γνωστικό αντικείμενο και τον ρόλο του εκπαιδευτικού, δείχνοντας ότι η ΤΝ δεν αποτελεί από μόνη της ούτε λύση ούτε απειλή αλλά εργαλείο που απαιτεί παιδαγωγικές αποφάσεις.
Η μεγάλη εικόνα
Όπως προέκυψε από τη συζήτηση που ακολούθησε την παρουσίαση των δεδομένων στην ημερίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, τα ευρήματα των πιλοτικών εφαρμογών δεν αποτυπώνουν μια ενιαία ή αυτόματη επίδραση της Τεχνητής Νοημοσύνης στη μαθησιακή διαδικασία. Αντίθετα, αναδείχθηκε ότι η συμβολή της ΤΝ εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον τρόπο με τον οποίον εντάσσεται στο μάθημα και από τις παιδαγωγικές επιλογές που προηγούνται της χρήσης της.
Στη συζήτηση επισημάνθηκε ότι, όπου υπήρξε σαφές πλαίσιο και ενεργός ρόλος του εκπαιδευτικού, τα εργαλεία ΤΝ λειτούργησαν υποστηρικτικά, ενισχύοντας τη σκέψη και τη συμμετοχή των μαθητών. Αντίθετα, σε περιπτώσεις όπου η χρήση τους δεν συνοδεύτηκε από καθοδήγηση, αναδείχθηκαν δυσκολίες και ασάφειες ως προς τον ρόλο τους στην τάξη.
Παράλληλα, τέθηκαν προβληματισμοί γύρω από την ανάγκη κοινών κανόνων χρήσης, βασικού γραμματισμού στην ΤΝ και θεσμικής στήριξης, ώστε η αξιοποίησή της να μην είναι αποσπασματική αλλά παιδαγωγικά τεκμηριωμένη.