Η πενταμερής του Μητσοτάκη και το σταυροδρόμι της Κύπρου

Η πρόταση του Κυριάκου Μητσοτάκη για τη δημιουργία μιας πενταμερούς συνάντησης μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου, Αιγύπτου, Τουρκίας και Λιβύης, ενός πολυμερούς φόρουμ («5×5») με στόχο την έναρξη συζητήσεων για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών στην Ανατολική Μεσόγειο, δεν είναι μια τυπική διπλωματική πρωτοβουλία. Και είναι άξιον απορίας γιατί μια τέτοια πρωτοβουλία έπεσε στα χαμηλά στα κυπριακά ΜΜΕ. Πρόκειται για μια απόπειρα αναδιάταξης ισορροπιών στην πιο ευαίσθητη γεωπολιτικά περιοχή της Ευρώπης. Εκεί όπου η ενέργεια, η ασφάλεια και η νομιμότητα συναντιούνται και συγκρούονται. Η Ελλάδα φαίνεται ότι επιχειρεί να μεταφέρει τη συζήτηση από το διμερές επίπεδο (κυρίως με την Τουρκία) στο πολυμερές, επιδιώκοντας να της προσδώσει θεσμικό και νομικό χαρακτήρα, βασισμένο στο Δίκαιο της Θάλασσας. Είναι, με άλλα λόγια, μια προσπάθεια να «παίξει» με κανόνες, σε μια περιοχή όπου οι κανόνες συχνά διαμορφώνονται εκ των υστέρων.
Για την Κύπρο, αυτή η πρωτοβουλία είναι ταυτόχρονα ευκαιρία και δοκιμασία. Από τη μία πλευρά, η συμμετοχή σε ένα τέτοιο φόρουμ μπορεί να την ενισχύσει διπλωματικά, να την επαναφέρει στον χάρτη των εξελίξεων και να αναδείξει τον ρόλο της ως σταθερού και αξιόπιστου παράγοντα στην Ανατολική Μεσόγειο. Να τη βγάλει, δηλαδή, από τα πυροτεχνήματα τύπου «Αμάλθεια» και τους ψευδείς εντυπωσιασμούς για εσωτερική κατανάλωση και να εστιάσει στην ουσία. Η ενέργεια, οι θαλάσσιοι πόροι και η γεωγραφική θέση της Κύπρου προσφέρουν δυνατότητες που δεν πρέπει να μείνουν ανεκμετάλλευτες. Ας μην αγνοούμε, άλλωστε, ότι εδώ και 15 χρόνια περίπου προσπαθούμε να αξιοποιήσουμε το αέριο που βρίσκεται στον βυθό των θαλασσών μας και το μεγαλύτερο εμπόδιο για να το πετύχουμε είναι η Τουρκία και το άλυτο Κυπριακό.
Από την άλλη όμως, οι κίνδυνοι είναι προφανείς. Η Τουρκία δεν αναγνωρίζει την Κυπριακή Δημοκρατία και δεν έχει υπογράψει τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS). Η Άγκυρα μπορεί να επιχειρήσει να «νομιμοποιήσει» θέσεις που θίγουν την κυπριακή κυριαρχία, θέτοντας στο τραπέζι αξιώσεις που θα επηρεάσουν, όχι μόνο τη θάλασσα, αλλά και το ίδιο το πολιτικό πλαίσιο του Κυπριακού.
Η χρονική στιγμή δεν είναι τυχαία. Στη Μέση Ανατολή οι εστίες έντασης αναζωπυρώνονται. Το περιφερειακό περιβάλλον είναι ήδη τεταμένο. Η Χεζμπολάχ επανεξοπλίζεται, η Γάζα παραμένει σε κατάσταση εύφλεκτης εκεχειρίας και η αστάθεια αγγίζει ολόκληρο το φάσμα της Ανατολικής Μεσογείου. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η Κύπρος βρίσκεται, θέλοντας και μη, στο κέντρο μιας νέας γεωπολιτικής ρευστότητας. Δεν είναι τυχαίο ότι η Λευκωσία ενεργοποιεί συμβούλια κρίσεων και επαναπροσδιορίζει τον ρόλο της ως ασφαλές ευρωπαϊκό έδαφος μέσα σε μια εύφλεκτη γειτονιά. Θεωρώ, όμως, ότι ακόμη με τα πιο πάνω μέτρα, κανείς μας δεν πρέπει να αισθάνεται ασφαλής, με ένα άλυτο Κυπριακό σε ένα τέτοιο τεταμένο περιβάλλον. Η πενταμερής πρόταση, λοιπόν, δεν αφορά μόνο γραμμές στον χάρτη. Αφορά το πώς θα τοποθετηθεί η Κύπρος μέσα σε αυτό το μεταβαλλόμενο σύστημα ισορροπιών.
Για να αποκομίσει οφέλη, η Κύπρος οφείλει να προσέλθει με καθαρή στρατηγική. Δεν είναι αρκετό να προστατεύσει τις ήδη κατοχυρωμένες συμφωνίες της με Αίγυπτο, Ισραήλ και Λίβανο, οι οποίες αποτελούν θεμέλιο της ενεργειακής της ασφάλειας. Η Κύπρος χρειάζεται να αξιοποιήσει το φόρουμ ως πλατφόρμα για ενεργειακή συνεργασία ( π.χ. αγωγοί, διασυνδέσεις, φυσικό αέριο) και όχι απλώς ως διπλωματικό βήμα. Αν θέλει όμως να είναι ενεργός παίχτης θεωρώ ότι πρέπει να συνδέσει την επίλυση του Κυπριακού με τα ζητήματα της θάλασσας στην περιοχή.
Η Ανατολική Μεσόγειος εισέρχεται σε μια νέα φάση, όπου η ενέργεια και η γεωπολιτική συνυφαίνονται με απρόβλεπτο τρόπο. Διανύουμε μια εποχή που ένα άλυτο Κυπριακό μπορεί να μας φέρει ενώπιον σκληρών αποφάσεων με συνέπειες που ποτέ δεν φανταζόμασταν. Η πενταμερής του Μητσοτάκη μπορεί να αποτελέσει εργαλείο σταθερότητας και ευκαιρίας. Το αποτέλεσμα θα εξαρτηθεί από τη σοβαρότητα με την οποία η Λευκωσία θα διαχειριστεί τη συμμετοχή της. Σε ένα περιβάλλον όπου οι ισχυροί επαναχαράσσουν σύνορα και συμφέροντα, οι μικροί δεν έχουν την πολυτέλεια να είναι αφελείς. Η Κύπρος οφείλει να προσέλθει στο τραπέζι με ψυχραιμία, ορθολογισμό και θέληση συνεργασίας. Γιατί στο τραπέζι της γεωπολιτικής, όποιος δεν κάθεται, στο τέλος σερβίρεται.