“Η μεγαλύτερη πρόκληση του 21ου αιώνα για το νησί μας”, ένα κείμενο του Γιώργου Νεοφύτου

Πυξίδα
Οι Μεγάλες Προκλήσεις για το Θέατρο του 21ου Αιώνα
Το Σάββατο στις 13 Δεκεμβρίου 2025 πραγματοποιήθηκε στη Νέα Σκηνή του ΘΟΚ μια άκρως ενδιαφέρουσα ομιλία του κ. Σάββα Πατσαλίδη, Ομότιμου Καθηγητή Θεατρικών Σπουδών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με τίτλο «Οι Μεγάλες Προκλήσεις για το Θέατρο του 21ου Αιώνα».
Είναι πράγματι προς πίστιν του Οργανισμού και τον τιμά η διοργάνωση τέτοιων διαλέξεων και συναντήσεων με σπουδαίους θεατρο-λόγιους ανθρώπους όπως ο καθηγητής κ. Σάββας Πατσαλίδης. Για μένα τα γραφόμενα του είναι πάντα πηγή γνώσεων, προβληματισμού και σημείο αναφοράς.Και αυτή τη φορά με πολύ γλαφυρό τρόπο είπε πάρα πολλά πράγματα. Και ήσαν όλα πολύ σημαντικά, παρόλο ότι πλείστα λέχθηκαν επιγραμματικά. Τα ανέπτυξε δε με τέτοιο τρόπο που διαφαινόταν πως διαφορετικά καλούνται να τα διαχειριστούν οι επί μέρους συντελεστές του θεάτρου δηλαδή σκηνοθέτες, ηθοποιοί, σκηνογράφοι, συγγραφείς, επιχειρηματίες θεάτρου όπως και το κοινό.
Καλόν θα ήταν να επαναληφθεί αυτό το «σεμινάριο» σπασμένο σε ενότητες. Προσωπικά και νομίζω και πολλούς ομοτέχνους μου θα μας ενδιέφερε πολύ να ακούσουμε όλα όσα είπε ο κ. Πατσαλίδης, πιο αναλυτικά απευθυνόμενα ειδικά σε θεατρικούς συγγράφεις. Ιδιαίτερα το κατά πόσον είμαστε έτοιμοι, είτε ως συγγραφείς είτε ως θεατές, για ένα θέατρο τοπικό (local) και χωρικό (global) δηλαδή ένα θέατρο (glo-c-al), όπως ο ίδιος το ονομάζει.
Ο νέος αιώνας, πάλι κατά το κύριο Πατσαλιδη, απαιτεί ενημερωμένους, διαβασμένους και υποψιασμένους καλλιτέχνες, που να είναι σε θέση να αποδομούν τις επιφάνειες των πράγματων, με στόχο την παραγωγή (και όχι την αναπαραγωγή) της αόρατης όψης των φαινομένων. Που να ξεπερνούν τόσο οι ίδιοι όσο και οι θεατές τις ιστορικές πολιτιστικές και πολιτικές τους δεσμεύσεις, καθώς και τις ιεραρχίες, του εθνικισμούς και τους θρησκευτικούς φανατισμούς. Και οι νέοι μας συγγραφείς το τολμούν. Στην μικρή μας όμως πόλη σε κοινωνικό επίπεδο, είναι πλέον κοινή διαπίστωση ότι ο συντηρητισμός, ο εθνικισμός και ο θρησκευτικός φανατισμός αναβιώνουν επικίνδυνα και απροκάλυπτα. Και μια δικτατορία του πνεύματος επιβάλλεται με ταχείς ρυθμούς. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια.
Αρχής γενομένης από το κρατικό θέατρο, το οποίο λογοκρίνει και ακυρώνει παράσταση κυπριακού έργου που αρθρώνει ένα λόγο διαφορετικό από το επίσημο εθνικό αφήγημα. Παράλληλα, η στάση του υφυπουργείου Πολιτισμού, δίνει το «πρόσταγμα» στα ελεύθερα θέατρα να αποφεύγουν τα «επικίνδυνα έργα». Η δικτατόρευση, απλώνεται σε όλες τις μορφές της τέχνης. Η ναζιστική θεωρία της entartete Kunst (εκφυλισμένης τέχνης) είναι εδώ.
Αυτό που ανησυχεί περισσότερο δεν είναι η φασιστική προσπάθεια φίμωσης. Είναι η απροσχημάτιστη υποστήριξή της από μεγάλη μερίδα των ούτω καλουμένων (τι γελοίος όρος) «πνευματικών ανθρώπων», και η θέση «Ναι, ελευθέρια στην Τέχνη» αλλά «υπάρχουν και όρια». Ποιος καθορίζει τα όρια είναι ήδη έκδηλο. Ο διωγμός και ο προπηλακισμός που υφίσταται αυτές τις μέρες ο ζωγράφος Γιώργος Γαβριήλ, που έφτασε μέχρι την απόπειρα φυσικής εξόντωσής του δείχνει που έχουμε φτάσει ήδη.
Πριν λίγες μέρες στο Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Μουσικής Βασίλη και Μαρίνας Θεοχαράκη στην Αθήνα έγινε ένα Φόρουμ με θέμα: «Θέατρο υπό Επιτήρηση: Φόρουμ για τη Λογοκρισία στο Σύγχρονο Ευρωπαϊκό Θέατρο.» Σε αυτό το Φόρουμ συμμετείχαν τόσο ο κ. Πατσαλίδης όσο και λειτουργός του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου. Τα θέματα ήταν (αντιγράφω από το πρόγραμμα): Παραστατικές Πρακτικές και Περιπτώσεις Λογοκρισίας, Θεσμικά Πλαίσια και Πολιτικές Παρεμβάσεις σε Φεστιβάλ και Εθνικά Θέατρα, Εκπαιδευτικά και Ακαδημαϊκά Πλαίσια στην Αντιμετώπιση της Λογοκρισίας κ.α.
Αν ο ΘΟΚ θέλει πράγματι να είναι ένας «χώρος σκέψης, διαλόγου και πολιτισμικής ευθύνης» δεν θα έπρεπε να τα μεταφέρει και στους «πτωχούς συγγενείς» της θεατρικής Κύπρου; Αν το έπραξε και δεν το πήρα χαμπάρι απολογούμαι.
Γιατί πιστεύω πως η μεγαλύτερη και ουσιαστικής σημασίας πρόκληση του 21ου αιώνα για το νησί μας σήμερα είναι το πως αντιμετωπίζουμε τη λογοκρισία και τη φίμωση των καλλιτεχνών.
Γιώργος Νεοφύτου