Η μεγάλη παρεξήγηση της Προεδρίας: γιατί καμία χώρα - ούτε η Κύπρος - δεν μπορεί να καθορίσει στην εξωτερική πολιτική της ΕΕ

Tης Ανδρούλλας Καμιναρά
Πρώην Πρέσβης της ΕΕ
Υποψήφια βουλευτής με το ΑΛΜΑ
Καθώς η Κύπρος ετοιμάζεται να αναλάβει την εκ περιτροπής Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ, ακούγονται ολοένα και πιο συχνά δηλώσεις και προσδοκίες ότι η Λευκωσία «θα καθορίσει την ευρωπαϊκή ατζέντα» ή ότι «θα επηρεάσει ουσιαστικά την εξωτερική πολιτική της Ένωσης». Πρόκειται για μια μεγάλη - και εν δυνάμει επικίνδυνη - παρεξήγηση.
Η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική από το αφήγημα που κυκλοφορεί στη δημόσια συζήτηση. Η Προεδρία είναι σημαντικός θεσμός, αλλά ο ρόλος της είναι κυρίως διαδικαστικός, όχι στρατηγικός. Η χώρα που την ασκεί μπορεί να οργανώσει, να συντονίσει, να επιταχύνει∙ δεν μπορεί όμως - θεσμικά - να καθορίσει την εξωτερική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Κι αυτό δεν είναι θέμα πολιτικής βούλησης, αλλά ζήτημα θεσμικής αρχιτεκτονικής. Σκεφτείτε απλώς τι θα συνέβαινε εάν, σε μια σκυταλοδρομία, κάθε δρομέας, μόλις έπαιρνε τη σκυτάλη, πήγαινε προς διαφορετική κατεύθυνση. Η Ένωση δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει.
Η θεσμική πραγματικότητα
Η εξωτερική πολιτική της ΕΕ δεν αλλάζει κάθε έξι μήνες ανάλογα με το ποιος κρατά το σφυρί της Προεδρίας. Αντιθέτως:
• Το Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων (FAC) προεδρεύεται μόνιμα από τον Ύπατο Εκπρόσωπο της Ένωσης για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας, σήμερα η Kaja Kallas.
• Οι μεγάλες στρατηγικές αποφάσεις λαμβάνονται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, με ομοφωνία των 27 κρατών μελών.
• Καμία Προεδρία δεν μπορεί να επιβάλει θέση σε ζητήματα όπως Γάζα, Ουκρανία, κυρώσεις, Ανατολική Μεσόγειος.
Το παράδειγμα της Πολωνίας
Το πρώτο εξάμηνο του 2025, η Πολωνία προσπάθησε να ανοίξει ενταξιακές διαπραγματεύσεις για την Ουκρανία. Η Ουγγαρία και άλλες χώρες μπλόκαραν την προσπάθεια. Παρά την πολιτική της βαρύτητα, δεν κατάφερε να μετακινήσει την ΕΕ.
Η Κύπρος και η παρεξήγηση της «ισχύος»
Στην Κύπρο συχνά παρουσιάζεται η Προεδρία ως ευκαιρία για να καθοριστεί η ευρωπαϊκή γραμμή σε θέματα όπως Γάζα, Μεσόγειος, Κυπριακό, μεταναστευτικό. Η αλήθεια: καμία χώρα δεν μπορεί να μετατρέψει την Προεδρία σε μηχανισμό επιβολής εθνικής στρατηγικής.
Το πραγματικό στοίχημα
Δεν είναι να καθορίσει την Ευρώπη. Είναι να συντονίσει, να γεφυρώσει διαφορές, να επιταχύνει τους ήδη συμφωνημένους φακέλους και να επιδείξει αξιοπιστία.
Τι σημαίνει η Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ;
Πράγματα που ΔΕΝ κάνει η Προεδρία:
1. Δεν καθορίζει την εξωτερική πολιτική της ΕΕ.
2. Δεν προεδρεύει στο Συμβούλιο Εξωτερικών Υποθέσεων.
3. Δεν μπορεί να επιβάλει κοινή ευρωπαϊκή γραμμή.
4. Δεν μετατρέπει εθνικές προτεραιότητες σε ευρωπαϊκή στρατηγική.
5. Δεν αλλάζει την πορεία της ΕΕ για έξι μήνες.
Πράγματα που μπορεί να κάνει:
1. Να οργανώνει και να προεδρεύει σε 9 Συμβούλια Υπουργών.
2. Να ορίζει ημερήσιες διατάξεις και να επιταχύνει φακέλους.
3. Να συντονίζει διαπραγματεύσεις με το Ευρωκοινοβούλιο.
4. Να διαμεσολαβεί μεταξύ κρατών μελών.
5. Να αναβαθμίζει την εικόνα της χώρας.
Ποιος προεδρεύει πού:
Η Προεδρία προεδρεύει στα 9 από τα 10 Συμβούλια Υπουργών, εκτός του FAC.