Η Κύπρος εν μέσω του νέου διαμοιρασμού του κόσμου

Ουδεμία ουσιαστική πρόοδος σημειώθηκε στο τριήμερο των διαπραγματευτικών συνομιλιών για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία που πραγματοποιήθηκε στο Μαϊάμι των Ηνωμένων Πολιτειών, με τη συμμετοχή Αμερικανών, Ουκρανών και Ευρωπαίων αξιωματούχων. Παρ’ όλα αυτά, όλες οι εμπλεκόμενες πλευρές εμφανίστηκαν ικανοποιημένες, τουλάχιστον σύμφωνα με την αμερικανική εκδοχή των γεγονότων. Όπως δήλωσε ο Αμερικανός ειδικός απεσταλμένος Στιβ Γουίτκοφ, οι διπλωματικές προσπάθειες επικεντρώθηκαν στη σύγκλιση των απόψεων των πλευρών, ενώ χαρακτήρισε «εποικοδομητικές» τις ξεχωριστές συνομιλίες που είχε με Ρώσους διαπραγματευτές.
Σύμφωνα με την Ουάσινγκτον, οι συναντήσεις αφορούσαν την επεξεργασία και εναρμόνιση τεσσάρων «εγγράφων-κλειδιών»: ενός «σχεδίου 20 σημείων», ενός «πολυμερούς πλαισίου εγγυήσεων ασφάλειας», ενός «αμερικανικού πλαισίου εγγυήσεων ασφάλειας για την Ουκρανία» και ενός «σχεδίου για την οικονομία και την ευημερία». Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε, σύμφωνα με τον Γουίτκοφ, στα χρονοδιαγράμματα και στην ακολουθία των επόμενων βημάτων. Την ίδια στιγμή, ο ίδιος ο Γουίτκοφ έσπευσε να γράψει στο Χ ότι «η Ρωσία παραμένει δεσμευμένη στην επίτευξη ειρήνης στην Ουκρανία» και ότι «εκτιμά ιδιαίτερα τις προσπάθειες των ΗΠΑ για την αποκατάσταση της παγκόσμιας ασφάλειας». Ωστόσο, πίσω από αυτή την προσεκτικά σκηνοθετημένη επικοινωνιακή εικόνα, το Κρεμλίνο έσπευσε να προσγειώσει τις προσδοκίες.
Ο σύμβουλος Εξωτερικής Πολιτικής του Βλαντιμίρ Πούτιν, Γιούρι Ουσάκοφ, ξεκαθάρισε ότι δεν προβλέπεται καμία συνάντηση κορυφής Μόσχας-Ουάσινγκτον-Κιέβου. Παρά τις διαβεβαιώσεις για πρόοδο στο θέμα των εγγυήσεων ασφαλείας προς την Ουκρανία, η Μόσχα δεν έχει αποδεχθεί τους όρους που επεξεργάστηκαν το Κίεβο και οι Ευρωπαίοι σύμμαχοί του. Και αυτό δεν αποτελεί λεπτομέρεια. Αντιθέτως, αποκαλύπτει ότι οι συνομιλίες στο Μαϊάμι δεν είχαν στόχο την επίλυση, αλλά τη διαχείριση μιας ήδη διαμορφωμένης πραγματικότητα. Το πιο ανησυχητικό στοιχείο δεν είναι η έλλειψη προόδου, αλλά η κανονικοποίηση ενός νέου τρόπου άσκησης διεθνούς πολιτικής. Οι διαπραγματεύσεις για την Ουκρανία δεν διεξάγονται πλέον με όρους αρχών ή διεθνούς δικαίου, αλλά με όρους ανταλλαγών. Εδάφη, εγγυήσεις ασφαλείας, γεωστρατηγικές ζώνες και φυσικός πλούτος εντάσσονται στο ίδιο πακέτο, σε μια λογική που θυμίζει περισσότερο τις μεγάλες συμφωνίες του 19ου αιώνα παρά τη μεταπολεμική διεθνή τάξη.
Η παρουσία του Ρώσου απεσταλμένου Κίριλ Ντμίτριεφ στο Μαϊάμι δεν ήταν τυπική. Ήταν ένδειξη ότι η Μόσχα αντιμετωπίζει τις συνομιλίες όχι ως ειρηνευτική διαδικασία, αλλά ως τελική επικύρωση συμφωνιών που έχουν ήδη γίνει αλλού. Το γεγονός ότι το πρώτο προσχέδιο του ειρηνευτικού σχεδίου Τραμπ για την Ουκρανία γράφτηκε στο Shell Bay από τον Γουίτκοφ και τον Τζάρεντ Κούσνερ, σε συνεργασία με τον Ντμίτριεφ, αποκαλύπτει ποιοι ελέγχουν την ατζέντα και ποιοι απλώς ενημερώνονται εκ των υστέρων. Δεν είναι τυχαίο ότι δύο εβδομάδες αργότερα ο σύμβουλος εθνικής ασφάλειας της Ουκρανίας, Ρούστεμ Ουμέροφ, ταξίδεψε στη Φλόριντα για να ενημερωθεί επισήμως για το σχέδιο. Ούτε ότι στη συνέχεια σύμβουλοι εθνικής ασφάλειας από την Ουκρανία, τη Γαλλία, τη Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο συναντήθηκαν με τους Αμερικανούς απεσταλμένους, ενώ ο Ντμίτριεφ έφτασε τελευταίος για να ακούσει την «τελική πρόταση» και να μεταφέρει τη στάση της Μόσχας. Η ακολουθία των συναντήσεων είναι αποκαλυπτική: οι αποφάσεις λαμβάνονται αλλού και απλώς κοινοποιούνται.
Όλο αυτό το σκηνικό στήθηκε μετά τη συνάντηση της 22ας Αυγούστου 2025 στην Αλάσκα μεταξύ Τραμπ και Πούτιν. Εκεί τέθηκαν οι πραγματικοί όροι του παιχνιδιού. Όπως γράφαμε τότε σε αυτή τη στήλη, όταν τα δύο «ιπτάμενα φρούρια», το Air Force One και το Ilyushin Il-96, προσγειώθηκαν στο παγωμένο έδαφος της Αλάσκας, το παραμύθι άρχισε να πλασάρεται παγκοσμίως. Στην πραγματικότητα, όμως, επρόκειτο για μια ωμή συναλλαγή ισχύος. Στην Αλάσκα, ο Ντόναλντ Τραμπ αποδέχθηκε ουσιαστικά τις βασικές ρωσικές απαιτήσεις: ουδετερότητα της Ουκρανίας, εκτός ΝΑΤΟ, παραίτηση από το Ντονμπάς και αποδοχή της απώλειας της Κριμαίας. Σε αντάλλαγμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες εξασφάλισαν μερίδιο στην εκμετάλλευση του πλούτου του Αρκτικού Κύκλου, τον οποίο ελέγχει σε μεγάλο βαθμό η Μόσχα. Ο πλούτος του Αρκτικού Κύκλου, που άρχισε να αποκαλύπτεται εσχάτως με την τήξη των πάγων, δεν είναι απλώς ένα περιβαλλοντικό φαινόμενο. Είναι ο νέος γεωπολιτικός πυρήνας του πλανήτη.
Η Αρκτική και η Ανατολική Μεσόγειος μοιάζουν εκ πρώτης όψεως ασύμβατοι κόσμοι. Η μία παγωμένη και αραιοκατοικημένη, η άλλη θερμή και γεωπολιτικά πυκνή. Κι όμως, κάτω από τις διαφορετικές γεωγραφίες κρύβεται η ίδια πολιτική λογική: ο φυσικός πλούτος μετατρέπεται σε καταλύτη σύγκρουσης.
Η Ρωσία αντιμετωπίζει την Αρκτική όπως η Τουρκία την Ανατολική Μεσόγειο: ως ζωτικό χώρο, όπου το διεθνές δίκαιο υποχωρεί μπροστά στη γεωστρατηγική βούληση. Στον Βορρά, η Μόσχα επενδύει στη στρατιωτικοποίηση και στον έλεγχο θαλάσσιων οδών. Στον Νότο, η Άγκυρα αμφισβητεί θαλάσσιες ζώνες, επιδιώκει τετελεσμένα και χρησιμοποιεί την ενέργεια ως μοχλό αναθεωρητισμού. Η λογική είναι κοινή: ισχύς πρώτα, κανόνες μετά. Απέναντι σε αυτή τη στάση, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους υιοθετούν μια πολιτική ανάσχεσης, τόσο στην Αρκτική όσο και στην Ανατολική Μεσόγειο.
Το ΝΑΤΟ επεκτείνεται στον Βορρά, ενώ στον Νότο ενισχύει τριμερή και πολυμερή σχήματα συνεργασίας. Ωστόσο, η διαφορά είναι κρίσιμη: στην Ανατολική Μεσόγειο, η ασάφεια στρατηγικής αφήνει κενά που αξιοποιεί η Τουρκία. Η Κύπρος το βιώνει αυτό πιο έντονα από οποιονδήποτε άλλο. Η Κυπριακή Δημοκρατία βρίσκεται σε θέση αντίστοιχη με εκείνη μικρών αρκτικών κρατών που καλούνται να υπερασπιστούν δικαιώματα απέναντι σε μεγάλες δυνάμεις. Διαθέτει ενεργειακό πλούτο, διεθνή νομική υπόσταση και ευρωπαϊκή ιδιότητα, αλλά στερείται επαρκούς αποτρεπτικής ισχύος. Όπως και στην Αρκτική, έτσι και στην κυπριακή ΑΟΖ, το διεθνές δίκαιο υπάρχει -αλλά δεν επιβάλλεται αυτόματα.
Η σύγκριση γίνεται ακόμη πιο ανησυχητική αν λάβει κανείς υπόψη τη στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην Αρκτική, η ΕΕ μιλά για βιωσιμότητα και περιβαλλοντική προστασία, ενώ αφήνει την πραγματική ισχύ να ασκείται από άλλους. Στην Ανατολική Μεσόγειο, επαναλαμβάνει γενικόλογες διακηρύξεις στήριξης της Κύπρου, χωρίς να μεταφράζει τις αρχές σε πολιτικό κόστος για τους παραβάτες. Και στις δύο περιπτώσεις, η Ευρώπη εμφανίζεται περισσότερο ως ρυθμιστικός θεατής παρά ως γεωπολιτικός παίκτης. Υπάρχει όμως και μια βαθύτερη ομοιότητα: τόσο στην Αρκτική όσο και στην Ανατολική Μεσόγειο, η ενεργειακή μετάβαση δεν ακυρώνει τη γεωπολιτική των υδρογονανθράκων – απλώς τη μεταθέτει χρονικά. Μέχρι να ολοκληρωθεί η μετάβαση, τα κράτη επιδιώκουν να κατοχυρώσουν ελέγχους, δικαιώματα και συμμαχίες. Αυτό ακριβώς συμβαίνει σήμερα γύρω από την Κύπρο, όπως συμβαίνει και στον παγωμένο Βορρά.
Η Αρκτική λειτουργεί έτσι ως προειδοποίηση. Δείχνει τι συμβαίνει όταν οι πόροι αναδύονται ταχύτερα από τους κανόνες και όταν η ισχύς προηγείται της νομιμότητας. Για την Κύπρο, η οποία στερείται ισχύος και εκτοπίσματος το δίδαγμα είναι σαφές: Η λύση του Κυπριακού είναι ο καταλύτης που θα αφήσει πίσω την πραγματική απειλή της Τουρκίας καθώς η Κύπρος με λυμένο το Κυπριακό θα είναι ουσιαστικός κόμβος στην περιοχή, όντας μέλος της Ε.Ε. και θα υπηρετεί εκτός από τα δικά της συμφέροντα και αυτά πολλών χωρών της περιοχής. Έτσι θα υπηρετείται και το διεθνές δίκαιο και η ειρήνη στην πολυτάραχη Ανατολική Μεσόγειο. Από τον Αρκτικό Κύκλο μέχρι την Ανατολική Μεσόγειο, ο πλανήτης εισέρχεται σε μια φάση όπου οι πλουτοπαραγωγικές πηγές δεν υπόσχονται σταθερότητα, αλλά δοκιμάζουν τα όρια της διεθνούς τάξης. Και για μικρά κράτη όπως η Κύπρος, το ερώτημα δεν είναι θεωρητικό: είναι υπαρξιακό. Εκτιμούμε ωστόσο ότι ο δρόμος της ειρήνης σε ένα μικρό κράτος, όπως το δικό μας είναι ο πλέον βατός. Το είδαμε πρόσφατα και συγκλονιστήκαμε, το παράδειγμα της Γάζας…