Η κυπριακή μέλισσα προς αφανισμό - Ζητούν Κέντρο Μελισσοκομίας

Το 1961, ο επαρχιακός διευθυντής και μετέπειτα γενικός διευθυντής του Υπουργείου Γεωργίας, Ρογήρος Μιχαηλίδης, κάλεσε στο γραφείο του έναν λειτουργό του Κλάδου Προστασίας Φυτών, τον Ντίνο Παπαϊωάννου, ο οποίος θα μπορούσε να ονομαστεί και πατέρας της σύγχρονης κυπριακής μελισσοκομίας, και του ανέθεσε την αποστολή να «αναστήσει» τον κλάδο.
Ο αριθμός των μελισσών στο νησί είχε καταγράψει τρομερή μείωση. Το πρόβλημα είχε εντοπίσει από το 1905 η αποικιακή βρετανική κυβέρνηση και κορυφώθηκε το 1946, με τον αριθμό των μελισσιών στην Κύπρο να φθάνει, σύμφωνα με την επίσημη στατιστική εικόνα του Τμήματος Δασών, μόλις δις 23.170, σε σύγκριση με τα 500.000 περίπου που είχαν καταγραφεί το 1896.
Από το τζιβέρτι στο ξύλο
Η πτωτική πορεία συνεχίστηκε μέχρι την Ανεξαρτησία. Μετά από εκπαιδεύσεις στο εξωτερικό. ο Ντίνος Παπαϊωάννου έφερε τεχνογνωσία στο νησί. Εκπαίδευσε με την ομάδα του συστηματικά τους μελισσοκόμους και αντικατέστησε την παραδοσιακή κυψέλη -το γνωστό πήλινο τζιβέρτι- με τη σύγχρονη ξύλινη κινητή, την οποία εφηύρε το 1851 ο Αμερικανός πάστορας Lorenzo Langstroth. Ο Παπαϊωάννου, για περίπου 20 χρόνια «όργωνε» το νησί, παραδίδοντας μαθήματα σε πόλεις και χωριά. Σε σχολεία, σε μοναστήρια, ακόμα και στις Κεντρικές Φυλακές.
Κρατική αδράνεια
Σε αντίθεση με εκείνη την κρατική ενεργητικότητα που παρουσιάστηκε σε περασμένες δεκαετίες, σήμερα, μία περίοδο κατά την οποία εμφανίζονται νέες προκλήσεις για τον κλάδο, τέτοιες προσπάθειες εκλείπουν αισθητά. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι ένα ζήτημα που εδράζεται στην ηθική μελισσοκομία και αφορά τον κίνδυνο να αφανιστεί από προσώπου γης η κυπριακή φυλή των μελισσών, Apis mellifera cypria. Εδώ παρουσιάζεται και το εξής παράδοξο: Ενώ η Δικοινοτική Τεχνική Επιτροπή Περιβάλλοντος έχει ανοίξει τη συζήτηση για προώθηση κοινών μέτρων από τις δύο πλευρές, ώστε να διαφυλαχθεί η κυπριακή μέλισσα, σε επίπεδο κρατικών ενεργειών στο έδαφος που ελέγχει η Κυπριακή Δημοκρατία, και συγκεκριμένα από την πλευρά του Τμήματος Γεωργίας, επικρατεί αδράνεια.
Εκκρεμεί η παραχώρηση γης
Το ζήτημα απασχολεί έντονα τον Σύνδεσμο Μελισσοκόμων Κύπρου. Τον περασμένο Ιούνιο ζήτησε, μέσω επιστολής, από το Τμήμα Γεωργίας να του παραχωρηθεί τεμάχιο γης στην Αθαλάσσα - μία περιοχή ιδανική λόγω της πλούσιας ανθοφορίας - για δημιουργία Κέντρου Μελισσοκομίας. Ωστόσο. μέχρι σήμερα δεν έχει λάβει απάντηση. Σύμφωνα με τα πλάνα του Συνδέσμου, μεταξύ άλλων εκεί θα μπορούσε, μέσω ενός διαπιστευμένου μελισσοκομείου, να γίνεται συστηματική παραγωγή βασιλισσών μελισσών κυπριακής φυλής, στον μέγιστο δυνατό βαθμό, και διάθεσή τους στους μελισσοκόμους της Κύπρου.
Εισάγονται ξένες φυλές
Όπως έχουμε γράψει σε σειρά ρεπορτάζ, η κυπριακή φυλή των μελισσών, ευερέθιστη και επιθετική από τη φύση της, λόγω της αιώνιας πάλης της με τη σαρκοφάγο εχθρό της, την ανατολική σφήκα Vespa οrientalis, εκτός από την ξηρασία - παρ' όλο που είναι προσαρμοσμένη στις τοπικές περιβαλλοντικές συνθήκες - τα τελευταία χρόνια δέχεται τεράστια πίεση και από την εισαγωγή ξένων φυλών. Ολοένα και περισσότεροι μελισσοκόμοι θεωρούν ότι με την εισαγωγή ξένου γενετικού υλικού θα έχουν καλύτερη διαχείριση.
Η πραγματικότητα είναι ότι η Κύπρος με την ένταξή της στην ΕΕ δεν πρόσεξε την ντόπια φυλή των μελισσών. Δεν ακολούθησε το παράδειγμα άλλων χωρών, όπως της Σλοβενίας (Apis mellifera carnica), για να ρυθμίσει την απαγόρευση εισαγωγής ξένων φυλών στο νησί.
Μέχρι σήμερα μεγάλος αριθμός μελισσοκόμων εισάγει ξένες βασίλισσες στις κυψέλες του. Δημιουργούν, όμως, σύμφωνα με τους επιστήμονες, νέα υβρίδια τα οποία εμφανίζουν αρνητικές επιδράσεις και την απώλεια των παραγωγικών πλεονεκτημάτων μετά την πρώτη γενιά. Την ίδια ώρα το αυτόχθονο υποείδος βρίσκεται σε διαδικασία αντικατάστασης από ξένα υποείδη, με αποτέλεσμα να απειλείται με εξαφάνιση, με επακόλουθο τη μείωση της βιοποικιλότητας.
Κέντρο βασιλοτροφίας
Στον χώρο που ζητά ο Σύνδεσμός Μελισσοκόμων Κύπρου θα μπορεί να στηθεί ένα διαπιστευμένο μελισσοκομείο με κυπριακή φυλή μελισσών στον μέγιστο δυνατό βαθμό, ανέφερε στον «Π» ο γραμματέας του Συνδέσμου, Πολύδωρος Κώστα. Ο βασιλοτρόφος του Κέντρου θα μπορεί να παράγει κυπριακές μέλισσες «βελτιωμένες», από την άποψη ότι θα επιλέγει γενετικό υλικό με μειωμένη επιθετική διάθεση απέναντι στον μελισσοκόμο - αλλά συγχρόνως με αυξημένη τάση προστασίας της κυψέλης από φυσικούς εχθρούς - και με μειωμένη τάση σμηνουργίας (εγκατάλειψη της κυψέλης).
Ακολούθως, εξήγησε, ο Σύνδεσμος θα μπορεί να διαθέτει τις βασιλίσσες στους μελισσοκόμους της Κύπρου σε χαμηλότερη τιμή, σε σύγκριση με αυτήν που πωλούνται σήμερα οι ξένες βασίλισσες, όπως οι Μπάκφαστ (φυλή μέλισσας ανθρώπινης δημιουργίας, που αναπτύχθηκε από τον «Αδελφό Άνταμ», μοναχό στο Αββαείο του Μπάκφας στο Ηνωμένο Βασίλειο), οι ιταλικές, οι τουρκικές, οι ελληνικές κ.λπ.
Διαφώτιση και έρευνα
Το Κέντρο θα μπορεί να δέχεται επισκέψεις πολιτών για διαφώτιση, αλλά και να παρέχει εκπαίδευση σε μελισσοκόμους. Την ίδια ώρα ο Σύνδεσμος, όπως τονίζει στην επιστολή του προς το Τμήμα Γεωργίας, θα αξιοποιηθούν και τα ανεκμετάλλευτα κονδύλια της ΕΕ για την έρευνα στη μελισσοκομία. Εδώ, σημείωσε ο κ. Πολύδωρας, θα μπορούσαν να ενταχθούν και οι προσπάθειες διαφύλαξης και διατήρησης της κυπριακής φυλής των μελισσών.
Τόνισε ότι τα πλάνα για το Κέντρο περιλαμβάνουν και την ακαδημαϊκή του υπόσταση, δηλαδή τη συνεργασία με πανεπιστημιακό ίδρυμα. Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί ότι η ακαδημαϊκή υποστήριξη της κυπριακής μελισσοκομίας σήμερα είναι ανύπαρκτη. Σε αντίθεση με το εξωτερικό, κανένα κυπριακό πανεπιστήμιο δεν διαθέτει έδρα της μελισσοκομίας, η οποία να καθοδηγεί και να συμβουλεύει τους μελισσοκόμους της Κύπρου, με αποτέλεσμα να κινούνται σε αχαρτογράφητα νερά, στα οποία τοποθετείται και η σημερινή υποτίμηση της κυπριακής φυλής.