Η ιστορία και η παρελθοντολογία

Του
Μιχάλη Μιχαήλ
Με αφορμή την εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε το περασμένο Σάββατο στη Λεμεσό, στο χώρο του τάφου του Γρίβα και της επετείου της 28ης Οκτωβρίου, επανέρχεται στο προσκήνιο η ανάγκη να αναστοχαστούμε τη σημασία της Ιστορίας και της σωστής γνώσης του παρελθόντος. Η Ιστορία δεν είναι απλώς η αφήγηση όσων έγιναν· είναι η επιστημονική μελέτη του παρελθόντος, μέσα από την έρευνα, την τεκμηρίωση και την ερμηνεία των γεγονότων. Είναι ένα εργαλείο κατανόησης του παρόντος και καθοδήγησης για το μέλλον.
Η αξία της ιστορικής γνώσης βρίσκεται στη δυνατότητα να γνωρίζουμε όσο το δυνατόν περισσότερα πραγματικά δεδομένα, να διαχωρίζουμε τα γεγονότα από τους μύθους, τις υπερβολές και τις ιδεολογικές παραμορφώσεις. Η Ιστορία βασίζεται σε πηγές, σε συγκριτική μελέτη και σε κριτική ανάλυση. Αντίθετα, η παρελθοντολογία είναι η επιφανειακή, συχνά συναισθηματικά φορτισμένη ενασχόληση με το παρελθόν, χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση ή κριτική σκέψη. Όταν κάποιος επικαλείται το παρελθόν για να επιβεβαιώσει προκαταλήψεις ή να εξυπηρετήσει πολιτικές σκοπιμότητες, τότε δεν κάνει ιστορία, αλλά παρελθοντολογία.
Συχνά ακούμε να χαρακτηρίζεται ως «Ιστορία» ό,τι μας κάνει υπερήφανους και ως «παρελθοντολογία» ό,τι μας προκαλεί ενοχές ή δυσφορία. Πρόκειται, όμως, για αντίφαση. Η Ιστορία δεν επιλέγει «ευχάριστες» ή «δυσάρεστες» πλευρές· καταγράφει και ερμηνεύει όλα τα γεγονότα, είτε μας τιμούν είτε μας πληγώνουν. Άλλωστε, η ίδια η Ιστορία μιλά για το παρελθόν. Το να αποσιωπούμε ή να παραποιούμε πλευρές του είναι μορφή λήθης και αλλοίωσης της αλήθειας.
Ως επιστήμη, η Ιστορία δεν είναι στατική. Νέα ευρήματα, πηγές ή ερμηνείες μπορούν να ανατρέψουν παγιωμένες αντιλήψεις. Για παράδειγμα, οι ανασκαφές στην Τροία επιβεβαίωσαν ότι ο Τρωικός Πόλεμος, αν και μυθολογικά εξιδανικευμένος, είχε ιστορικό πυρήνα. Στην ελληνική ιστορία, η μελέτη των πηγών της Επανάστασης του 1821 έχει αποκαλύψει νέες πτυχές για τους πρωταγωνιστές και τις αντιθέσεις της εποχής. Στην παγκόσμια ιστορία, τα αρχεία που αποδεσμεύτηκαν μετά τον Ψυχρό Πόλεμο άλλαξαν ριζικά την κατανόηση πολλών γεγονότων του 20ού αιώνα.
Δυστυχώς, στην Κύπρο, η ιστορία συχνά γίνεται πεδίο πολιτικής εκμετάλλευσης. Κάποιοι, ίσως επειδή νιώθουν ενοχές για όσα συνέβησαν το 1974, προσπαθούν με αλχημείες να αντιστρέψουν τους ρόλους, παρουσιάζοντας τα θύματα ως θύτες. Από την άλλη πλευρά, ορισμένοι επιχειρούν να αποδώσουν αποκλειστικά την ευθύνη στους Ελληνοκύπριους, παραγνωρίζοντας ή αποσιωπώντας τις αποσχιστικές ενέργειες της τουρκοκυπριακής ηγεσίας. Και στις δύο περιπτώσεις, η Ιστορία παραχαράσσεται.
Η Ιστορία, λοιπόν, δεν είναι όπλο για να πολεμούμε ο ένας τον άλλον, αλλά καθρέφτης για να κατανοούμε ποιοι είμαστε. Μόνο μέσα από την αντικειμενική γνώση, το σεβασμό στα γεγονότα και την αποφυγή της παρελθοντολογίας μπορούμε να αντλήσουμε ουσιαστικά διδάγματα. Η Ιστορία μάς καλεί όχι να μείνουμε δέσμιοι του παρελθόντος, αλλά να το κατανοήσουμε με νηφαλιότητα, ώστε να οικοδομήσουμε ένα πιο ώριμο και δίκαιο μέλλον.