Η Ευρώπη στερεύει: Δορυφορική ανάλυση δείχνει συρρίκνωση υδάτινων αποθεμάτων

Τεράστιες εκτάσεις των υδάτινων αποθεμάτων της Ευρώπης στερεύουν, αποκαλύπτει μια νέα ανάλυση με χρήση δορυφορικών δεδομένων δύο δεκαετιών, με τη νέα αποθήκευση νερού να συρρικνώνεται σε ολόκληρη τη νότια και κεντρική Ευρώπη, από την Ισπανία και την Ιταλία μέχρι την Πολωνία και τμήματα του Ηνωμένου Βασιλείου.
Επιστήμονες του University College London (UCL), σε συνεργασία με το Watershed Investigations και τον Guardian, ανέλυσαν δεδομένα δορυφόρων για την περίοδο 2002–24, τα οποία καταγράφουν αλλαγές στο βαρυτικό πεδίο της Γης.
Επειδή το νερό είναι βαρύ, οι μεταβολές στα υπόγεια ύδατα, τα ποτάμια, τις λίμνες, την υγρασία του εδάφους και τους παγετώνες εμφανίζονται στο σήμα, επιτρέποντας στους δορυφόρους να «ζυγίζουν» ουσιαστικά το πόσο νερό αποθηκεύεται.
Ανισορροπία και τάση ξήρανσης στον Νότο
Τα ευρήματα αποκαλύπτουν μια έντονη ανισορροπία: ο βορράς και η βορειοδυτική Ευρώπη –ιδίως η Σκανδιναβία, τμήματα του Ηνωμένου Βασιλείου και της Πορτογαλίας– έχουν γίνει πιο υγρά, ενώ μεγάλες περιοχές του νότου και της νοτιοανατολικής Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένων τμημάτων του Ηνωμένου Βασιλείου, της Ισπανίας, της Ιταλίας, της Γαλλίας, της Ελβετίας, της Γερμανίας, της Ρουμανίας και της Ουκρανίας, παρουσιάζουν τάση ξήρανσης.
Η κλιματική κατάρρευση αποτυπώνεται στα δεδομένα, λένε οι επιστήμονες. «Όταν συγκρίνουμε τα δεδομένα συνολικής χερσαίας αποθήκευσης νερού με τα κλιματικά δεδομένα, οι τάσεις εν γένει συσχετίζονται», δήλωσε ο Mohammad Shamsudduha, καθηγητής κρίσης υδάτων και μείωσης κινδύνου στο UCL.
Θα έπρεπε να αποτελεί ένα «καμπανάκι» για τους πολιτικούς που εξακολουθούν να αμφιβάλλουν για την ανάγκη μείωσης των εκπομπών, είπε ο Shamsudduha. «Δεν μιλάμε πλέον για τον περιορισμό της υπερθέρμανσης στους 1,5°C· πιθανότατα οδεύουμε προς τους 2°C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα και πλέον βλέπουμε τις συνέπειες».
Ο υποψήφιος διδάκτορας Arifin απομόνωσε τα δεδομένα υπόγειας αποθήκευσης νερού από τα συνολικά δεδομένα χερσαίου νερού και διαπίστωσε ότι οι τάσεις σε αυτά τα πιο ανθεκτικά υδάτινα σώματα αντανακλούσαν τη συνολική εικόνα, επιβεβαιώνοντας ότι μεγάλο μέρος των κρυμμένων αποθεμάτων γλυκού νερού της Ευρώπης εξαντλείται.
Οι τάσεις στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι μικτές. «Συνολικά, η δύση γίνεται πιο υγρή ενώ η ανατολή πιο ξηρή, και αυτό το σήμα ενισχύεται», είπε ο Shamsudduha.
«Παρότι η συνολική βροχόπτωση μπορεί να είναι σταθερή ή ακόμη και ελαφρώς αυξημένη, το μοτίβο αλλάζει. Βλέπουμε εντονότερες μπόρες και μεγαλύτερες περιόδους ξηρασίας, ιδιαίτερα το καλοκαίρι».
Τα υπόγεια ύδατα θεωρούνται πιο ανθεκτικά στο κλίμα από τα επιφανειακά, αλλά οι ισχυρές θερινές καταιγίδες συχνά σημαίνουν ότι περισσότερο νερό χάνεται σε απορροή και ξαφνικές πλημμύρες, ενώ η χειμερινή περίοδος αναπλήρωσης των υπόγειων υδάτων μπορεί να γίνεται συντομότερη, είπε.
«Στη νοτιοανατολική Αγγλία, όπου τα υπόγεια ύδατα καλύπτουν περίπου το 70% της δημόσιας παροχής νερού, αυτά τα μεταβαλλόμενα πρότυπα βροχόπτωσης θα μπορούσαν να δημιουργήσουν σοβαρές προκλήσεις».
Η στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής
Η συνολική ποσότητα νερού που λαμβάνεται από επιφανειακά και υπόγεια υδάτινα σώματα σε όλη την ΕΕ μεταξύ 2000 και 2022 μειώθηκε, σύμφωνα με δεδομένα του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, αλλά οι αντλήσεις υπόγειων υδάτων αυξήθηκαν κατά 6%, αποδιδόμενες στην παροχή νερού προς το κοινό (18%) και στη γεωργία (17%).
Πρόκειται για έναν κρίσιμο πόρο: στα κράτη μέλη, τα υπόγεια ύδατα αντιστοιχούσαν στο 62% της συνολικής δημόσιας παροχής νερού και στο 33% των γεωργικών αναγκών σε νερό κατά το 2022.
Εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δήλωσε ότι η στρατηγική της για την ανθεκτικότητα των υδάτων «αποσκοπεί στο να βοηθήσει τα κράτη μέλη να προσαρμόσουν τη διαχείριση των υδατικών τους πόρων στην κλιματική αλλαγή και να αντιμετωπίσουν τις ανθρωπογενείς πιέσεις».
Η στρατηγική στοχεύει στη δημιουργία μιας «υδρο-έξυπνης οικονομίας» και συνοδεύεται από σύσταση της Επιτροπής για την αποδοτικότητα του νερού, η οποία ζητά τη βελτίωση της αποδοτικότητας κατά «τουλάχιστον 10% έως το 2030». Με τα επίπεδα διαρροών να κυμαίνονται από 8% έως 57% σε ολόκληρη την ΕΕ, η Επιτροπή αναφέρει ότι η μείωση των απωλειών στους αγωγούς και ο εκσυγχρονισμός των υποδομών θα είναι κρίσιμης σημασίας.
Η Hannah Cloke, καθηγήτρια υδρολογίας στο Πανεπιστήμιο του Reading, δήλωσε: «Είναι αποκαρδιωτικό να βλέπουμε αυτή τη μακροπρόθεσμη τάση, γιατί έχουμε δει πολύ μεγάλες ξηρασίες πρόσφατα και ακούμε συνεχώς ότι φέτος τον χειμώνα ίσως έχουμε λιγότερες από τις συνήθεις βροχοπτώσεις και ήδη βρισκόμαστε σε ξηρασία.
«Την επόμενη άνοιξη και το καλοκαίρι, αν δεν έχουμε τις βροχοπτώσεις που χρειαζόμαστε, θα υπάρξουν σοβαρές συνέπειες για εμάς εδώ στην Αγγλία. Θα αντιμετωπίσουμε αυστηρούς περιορισμούς στο νερό και αυτό θα δυσκολέψει τη ζωή όλων».
Η Υπηρεσία Περιβάλλοντος έχει ήδη προειδοποιήσει την Αγγλία να προετοιμαστεί για τη συνέχιση της ξηρασίας έως το 2026, εκτός αν υπάρξουν σημαντικές βροχοπτώσεις το φθινόπωρο και τον χειμώνα.
Η υπουργός νερού, Emma Hardy, δήλωσε ότι υπάρχει «αυξανόμενη πίεση στους υδατικούς μας πόρους. Γι’ αυτό αυτή η κυβέρνηση λαμβάνει αποφασιστικά μέτρα, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας εννέα νέων ταμιευτήρων για τη διασφάλιση μακροπρόθεσμης υδατικής ανθεκτικότητας».
Όμως, το να «υπόσχονται πολύ μεγάλα φράγματα που δεν θα τεθούν σε λειτουργία για μερικές δεκαετίες δεν πρόκειται να λύσει το πρόβλημα άμεσα», δήλωσε η Cloke.
«Θα έπρεπε να επικεντρωνόμαστε στην επαναχρησιμοποίηση του νερού, στη μείωση της κατανάλωσης από την αρχή, στον διαχωρισμό του πόσιμου νερού από τα ανακυκλωμένα νερά που θα μπορούσαμε να χρησιμοποιούμε, στις λύσεις που βασίζονται στη φύση και στον τρόπο με τον οποίο κατασκευάζουμε νέες αναπτύξεις», δήλωσε.
«Απλώς δεν κάνουμε αυτά τα πράγματα αρκετά γρήγορα ώστε να συμβαδίσουμε με αυτές τις μακροπρόθεσμες τάσεις».
Οι επιπτώσεις από την τάση ξήρανσης της Ευρώπης
Η τάση ξήρανσης της Ευρώπης θα έχει «ευρείας κλίμακας» επιπτώσεις, επηρεάζοντας την επισιτιστική ασφάλεια, τη γεωργία και τα οικοσυστήματα που εξαρτώνται από το νερό, ιδιαίτερα τα οικοτόπια που τροφοδοτούνται από υπόγεια ύδατα, σύμφωνα με τον Shamsudduha. Τα συρρικνούμενα αποθέματα της Ισπανίας, είπε, θα μπορούσαν να επηρεάσουν άμεσα το Ηνωμένο Βασίλειο, το οποίο βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην Ισπανία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες για φρούτα και αγροτικά προϊόντα.
Τα είδη κλιματικών επιπτώσεων που εδώ και καιρό παρατηρούνται στον παγκόσμιο νότο — από τη Νότια Ασία ως την Αφρική και τη Μέση Ανατολή — βρίσκονται πλέον «πολύ πιο κοντά στο σπίτι», με την κλιματική αλλαγή να «επηρεάζει ξεκάθαρα και την ίδια την Ευρώπη».
«Πρέπει να αποδεχθούμε ότι η κλιματική αλλαγή είναι πραγματική, συμβαίνει και μας επηρεάζει», είπε ο Shamsudduha, καλώντας για καλύτερη διαχείριση του νερού και για ανοικτότητα σε «νέες, ακόμη και ανορθόδοξες» ιδέες, όπως η ευρεία συλλογή βρόχινου νερού σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο.
Σε παγκόσμιο επίπεδο, εμφανίζονται εστίες ξηρασίας στη Μέση Ανατολή, την Ασία, τη Νότια Αμερική, κατά μήκος της δυτικής ακτής των ΗΠΑ και σε μεγάλες περιοχές του Καναδά, ενώ η Γροιλανδία, η Ισλανδία και το Σβάλμπαρντ παρουσιάζουν επίσης δραματικές τάσεις ξήρανσης.
Στο Ιράν, η Τεχεράνη πλησιάζει στη «μέρα μηδέν» — τη στιγμή που δεν θα υπάρχει καθόλου νερό στη βρύση — και εφαρμόζεται σχεδιασμός για δελτίο νερού. Ο πρόεδρος της χώρας, Masoud Pezeshkian, έχει δηλώσει ότι, αν αποτύχει το δελτίο, η Τεχεράνη μπορεί να χρειαστεί να εκκενωθεί.