Η Ανατολική Μεσόγειος στη σκιά των νέων ισορροπιών

Η πρόσφατη Τριμερής Σύνοδος Κορυφής στην Ιερουσαλήμ δεν ήταν μια τακτική διπλωματική επαφή αλλά μία δήλωση γεωπολιτικής προσήλωσης σε μία εποχή όπου οι περιφερειακές ισορροπίες μετασχηματίζονται με ταχύτητα που προκαλεί ανησυχία ευρύτερα.
Η ρητή προειδοποίηση του Ισραηλινού πρωθυπουργού Βενιαμίν Νετανιάχου προς την Άγκυρα — να εγκαταλείψει οποιαδήποτε σκέψη αναβίωσης οθωμανικών φιλοδοξιών — δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση να θεωρείται ρητορική υπερβολή. Αντανακλά τις εντάσεις που διαπερνούν την Ανατολική Μεσόγειο, όπου ενεργειακά συμφέροντα, δικαιώματα στη θάλασσα και στρατηγικές συμμαχίες αποτελούν από τη μια σημείο αναφοράς και από την άλλη πηγή αντιπαραθέσεων.
Η κοινή διακήρυξη των τριών ηγετών φανερώνει έναν πολυεπίπεδο σχεδιασμό. Από την αντιτρομοκρατία και τη θαλάσσια ασφάλεια έως την ενεργειακή συνεργασία και την τεχνολογική καινοτομία, το πλαίσιο συνεργασίας επιδιώκει να δημιουργήσει μία δομή ανθεκτικότητας απέναντι σε αναδυόμενες απειλές.
Η χρονική στιγμή της συνόδου δεν είναι τυχαία. Πραγματοποιήθηκε λίγες ημέρες πριν την ανάληψη της Κυπριακής Προεδρίας του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης — μία ευκαιρία που η Λευκωσία φιλοδοξεί να αξιοποιήσει για την ενίσχυση των σχέσεων ΕΕ-Ισραήλ και την προώθηση έργων διασυνδεσιμότητας στην περιοχή. Ταυτόχρονα, η επικείμενη συνάντηση Νετανιάχου με τον Αμερικανό Πρόεδρο Τραμπ στις 29 Δεκεμβρίου προσδίδει στην Τριμερή μία επιπλέον διάσταση: αυτή της σύνδεσης με το σχήμα «3+1» που περιλαμβάνει τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Η ενεργειακή διάσταση παραμένει κεντρική στον στρατηγικό σχεδιασμό. Η υπογραφή της συμφωνίας οριοθέτησης της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης μεταξύ Κύπρου και Λιβάνου τον Νοέμβριο αποτελεί σημαντική εξέλιξη που ανοίγει προοπτικές για ενεργειακή ασφάλεια και περιφερειακή σταθερότητα. Το έργο Great Sea Interconnector και οι πρωτοβουλίες στο πλαίσιο του Οικονομικού Διαδρόμου Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης – IMEC – επιδιώκουν να μετατρέψουν την περιοχή σε κόμβο ενεργειακής και εμπορικής διασύνδεσης.
Ωστόσο, η επιτυχία αυτών των φιλοδοξιών εξαρτάται από την ικανότητα των εμπλεκόμενων μερών να διαχειριστούν τις πολλαπλές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η περιοχή. Η κατάσταση στη Γάζα, όπου η Κύπρος έχει αναλάβει σημαντικό ρόλο μέσω του ανθρωπιστικού διαδρόμου «Αμάλθεια», παραμένει ασταθής. Οι εξελίξεις στον Λίβανο, παρά την πρόοδο στον διάλογο με το Ισραήλ, απαιτούν συνεχή παρακολούθηση.
Η ενίσχυση της στρατιωτικής συνεργασίας που αποφασίστηκε στην Ιερουσαλήμ αντανακλά την αναγνώριση ότι η ασφάλεια δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένη. Η σύσταση του Κέντρου Αριστείας για την Κυβερνοασφάλεια στη Θάλασσα στην Κύπρο και η δημιουργία ομάδων εργασίας για την αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών υπογραμμίζουν την πρακτική διάσταση της συνεργασίας.
Παρά τις προκλήσεις, η Τριμερής διατηρεί τη συμβολική και ουσιαστική της σημασία. Αντιπροσωπεύει μία προσπάθεια να οικοδομηθεί ένας άξονας σταθερότητας σε μία περιοχή όπου οι εντάσεις πολλαπλασιάζονται. Η επιτυχία της, όμως, θα κριθεί όχι από τις δηλώσεις προθέσεων αλλά από την ικανότητα μετατροπής των συμφωνιών σε συγκεκριμένα αποτελέσματα.
Ιδιαίτερα σημαντική είναι η οικονομική διάσταση της συνεργασίας. Με διμερές εμπόριο που υπερβαίνει το 1,1 δισεκατομμύριο δολάρια και 450.000 Ισραηλινούς τουρίστες ετησίως στην Κύπρο, οι σχέσεις έχουν ήδη στέρεη βάση. Η φιλοδοξία της Λευκωσίας να καταστεί περιφερειακός επιχειρηματικός κόμβος, συνδέοντας ισραηλινές εταιρείες με νέες για αυτές αγορές, αποκαλύπτει μία στρατηγική που υπερβαίνει τη διπλωματία και εισέρχεται στο πεδίο της οικονομικής γεωπολιτικής.
Ωστόσο, το σχήμα αυτό αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις. Η τουρκική αντίδραση στη συνεχιζόμενη ενίσχυση του άξονα Κύπρου-Ελλάδας-Ισραήλ δεν αναμένεται να είναι ουδέτερη. Η Άγκυρα, με τις δικές της φιλοδοξίες στην Ανατολική Μεσόγειο και την επιθυμία να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στην περιοχή, θα αντιμετωπίσει αυτή τη συμμαχία ως απειλή των συμφερόντων της.
Οι τελευταίες δηλώσεις του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι ένα χαρακτηριστικό της ενόχλησης που προκαλεί η Τριμερής στην Άγκυρα. Παράλληλα έρχεται να επιβεβαιώσει ότι η συγκεκριμένη συμμαχία και άλλες αποτελούν μια ηχηρή απάντηση στα νεοοθωμανικά όνειρα του Ερντογάν.
Επιπλέον, η σύνδεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες μέσω του σχήματος «3+1» εξαρτάται από την αμερικανική προθυμία να επενδύσει πολιτικό κεφάλαιο σε μία περιοχή όπου τα συμφέροντά της συχνά συγκρούονται. Η νέα αμερικανική κυβέρνηση θα πρέπει να ισορροπήσει ανάμεσα στη στήριξη του Ισραήλ, τη διατήρηση σχέσεων με την Τουρκία ως μέλος του ΝΑΤΟ, και την προώθηση ευρύτερων στρατηγικών στόχων στη Μέση Ανατολή.
Η Ανατολική Μεσόγειος βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Οι επόμενοι μήνες θα αποκαλύψουν αν η Τριμερής μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα προς μία πιο σταθερή και ευημερούσα περιοχή, ή αν θα παραμείνει ένας μηχανισμός διαχείρισης κρίσεων σε ένα διαρκώς ταραγμένο τοπίο. Η απάντηση θα καθορίσει όχι μόνο το μέλλον της περιφερειακής συνεργασίας, αλλά και τη θέση της Ευρώπης σε μία ζωτική για τα συμφέροντά της περιοχή.