Η Αλεξία Παπαλαζάρου μέσα από τα λόγια της

Ανοιχτός ορίζοντας
Αποσπάσματα από συνεντεύξεις της Αλεξίας Παπαλάζαρου στον Ορίζοντα της Κυριακάτικης Χαραυγής ημ.12/11/2017, 7/06/2020, 27/09/2020 και 22/10/2023
Πως βρέθηκες στο χώρο του θεάτρου;
Δεν ξέρω… από ένστικτο. Μικρή ήθελα να γίνω ηθοποιός… μεγαλώνοντας κατάλαβα ότι δεν θέλω αυτό ακριβώς αλλά κάτι κοντά σ’ αυτό. Αλλά δεν είχα ιδέα τι ήταν η σκηνοθεσία. Δεν είχα από ποιον ή από πού να το μάθω. Ήμουν πολύ μακριά από την πρωτεύουσα, σε ένα μικρό χωριό της Πάφου που οι πρώτες μου θεατρικές εικόνες – σκηνοθετημένη παράσταση ήταν η λειτουργία στην εκκλησία. Κατάλαβα ότι με ενδιαφέρει η σκηνοθεσία όταν άρχισα να σπουδάζω. Ναι τότε είπα «Αυτό ακριβώς θέλω.». Και ευτυχώς αυτό έκανα. Το ένστικτο μου με οδήγησε σωστά.
Ποια ήταν η πρώτη σας σκηνοθεσία; Μπορείτε να μας πείτε κάποιες άλλες στιγμές που θυμάστε όλα αυτά τα χρόνια;
Η πρώτη μου σκηνοθεσία ήταν στη παιδική σκηνή του ΘΟΚ (1997) το υπέροχο παραμύθι του Χαμπή Ο Σπανός τζαι η σαράντα δράτζοι. Αγαπησιάρικη παράσταση.
Δεν θα ξεχάσω ποτέ την πρώτη μέρα λειτουργίας του Ανοιχτού Θεάτρου .Στις 2/2/2002. Πρεμιέρα της παράστασης Ελίζα. Ξεκίνησε με αγιασμό από τον πατέρα μου και στη συνέχεια η παράσταση. Στεκόμουνα σε μια γωνιά και παρακολουθούσα και δεν μπορούσα να πιστέψω ότι κατάφερα να δημιουργήσω ένα θεατρικό χώρο και ότι αυτή τη στιγμή είναι γεμάτο με κόσμο που ήρθαν για να δουν το έργο που σκηνοθέτησα. Όνειρο, πετούσα η καρδία μου κτυπούσε… έκλαιγα από χαρά και από φόβο για αυτό που τόλμησα. Στη ψυχή μου είναι καταγραμμένες πολλές στιγμές ευχάριστες και όχι τόσο. Όλες αυτές οι στιγμές όμως είναι αυτές που με έχουν πλάσει ως καλλιτέχνη και ως άνθρωπο. Είναι ο λόγος που αγαπώ το θέατρο.
Ποια η σημασία του πολιτικού θεάτρου στην εποχή μας ;
Θέατρο για μένα είναι ότι ασχολείται με τη ζωή του θεατή και μιλά στη συνείδηση του. Και αυτό το έργο όχι μόνο μιλά αλλά τον κάνει να νοιώθει, να αισθάνεται.
«Φεύγω γεμάτη/ος». Αυτό λένε οι θεατές βγαίνοντας από την αίθουσα. Και αυτό είναι θέατρο είτε λέγεται πολιτικό ή άλλος πως. Να καταφέρεις να επικοινωνήσεις το κείμενο με τον θεατή. Να τον γεμίσει η παράσταση εικόνες και συναισθήματα. Να τα κουβαλήσει έξω από την θεατρική αίθουσα, στο σπίτι στη δουλειά του… να επεξεργαστεί αυτά που του άφησε η παράσταση και μακάρι να μετακινηθεί έστω και λίγο από αυτά που πιστεύει ή έστω να αμφισβητήσει… Αυτό δεν πρέπει να κάνει το θέατρο;
Αν αυτό βοηθά, αν αυτό αλλάζει κάτι; Αν το θέατρο είχε την δύναμη να αλλάξει τον κόσμο, να σταματήσει τους πολέμους, θα το πετύχαιναν οι τραγικοί μας ποιητές χιλιάδες χρόνια πριν. Αυτοί που αποφασίζουν δυστυχώς δεν ακούνε τους βρυχηθμούς των λιονταριών. Μας κάνει όμως εμάς πιο ανθρώπινους. Ίσως μας κάνει πιο συμπονετικούς σε όλους αυτούς που ο πόλεμος καταστρέφει τα κλουβιά τους και ψάχνουν να βρουν μια νέα σαβάνα. Αυτό με ενδιαφέρει ως άνθρωπο και ως σκηνοθέτη να πετύχω. Να νοιώσω αυτούς τους ανθρώπους, τον πόνο τους, την δυστυχία τους, τις ανάγκες τους. Να νοιώσουμε τι σημαίνει να είσαι ελεύθερος. Τι σημαίνει να ξέρεις να διαχειρίζεσαι την ελευθερία σου, να μπορείς να διεκδικείς ότι σου αξίζει ως άνθρωπος και ως κοινωνία. Να αναλαμβάνεις τις ευθύνες σου να παλεύεις για τα δικαιώματα σου, να μην παραιτείσαι. Να μην φοβάσαι. Η ελευθερία θέλει αγώνα και κόπο. Την ελευθερία πρέπει να την κερδίζεις. Όχι να στη χαρίζουνε». Λέει η μαμά Λιονταρίνα. Και αυτό είναι τόσο μεγάλο.
Τα τελευταία χρόνια φαίνεται να ασχολείστε περισσότερο με το κυπριακό έργο.
Θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικό για τον πολιτισμό μας να υπάρχει κυπριακή γραφή σε θεατρικό κείμενο. Μέσα από αυτά τα κείμενα μεταφέρονται θέματα, γεγονότα, ιστορίες που αφορούν άμεσα αυτή τη χώρα, αυτό το λαό. Και τα κείμενα μένουν. Αν καταφέρουμε κιόλας αυτά τα κείμενα να μεταφραστούν και να ξεφύγουν από τα σύνορα τότε θα πουν πολλά και μπορούν να εξυπηρετήσουν πολλούς στόχους. Πιο πολλά από ότι μπορεί να πει μια πολιτική ομιλία ή μια απλή αναφορά στη χώρα μας.
Πόσο σημαντικό θεωρείς την επιστροφή του θεάτρου στη σκηνή και στην άμεση επαφή με τον θεατή;
Δεν νοείται θέατρο χωρίς επαφή με τον θεατή. Και δεν νοείται κοινωνία χωρίς θέατρο. Το νοιώσαμε έντονα αυτούς τους μήνες και εμείς οι δημιουργοί αλλά και οι θεατές. Και αυτό φάνηκε από το πόσος κόσμος παρακολούθησε διαδικτυακά θεατρικές παραστάσεις. Μας έλειψε το θέατρο όπως και κάθε μορφή τέχνης. Και όλοι σχεδόν στην τέχνη στράφηκαν για να αντέξουν αυτό τον εγκλεισμό. Αλλά αυτό δεν αντικαθιστά την ζωντανή επαφή που σου προσφέρει το θέατρο. Αυτό είναι που κάνει την τέχνη του θεάτρου ξεχωριστή.
Οι νέες συνθήκες λόγω πανδημίας πόσο επηρέασαν και επηρεάζουν τη δημιουργία και τους καλλιτέχνες, ειδικότερα στο θέατρο;
Οι καλλιτέχνες περάσαμε και δεν ξέρω πόσο ακόμα θα το περνάμε, μεγάλη ανασφάλεια. Η οικονομική ανασφάλεια που νοιώθουμε πάντα, τώρα έγινε τεράστια. Η στήριξη που υποσχέθηκε το κράτος – που μέχρι αυτή τη στιγμή που μιλάμε ακόμα δεν πήραμε τίποτα στα χέρια μας- είναι το πιο λίγο προσβλητική. Το ποσό τον 300 ευρώ δείχνει την απαξίωση του κράτους απέναντι μας. Αλλά και η όλη στάση των υπευθύνων απέναντί μας ήταν απαξιωτική μιας και ποτέ κανένα διάγγελμα δεν ανέφερε τους καλλιτέχνες ως μέρος της κοινωνίας αυτής.
Τα θέατρα έχουν κλείσει πρώτα και αν και οι κλειστές αίθουσες θα ανοίξουν στην επόμενη φάση, οι συνθήκες είναι τέτοιες που δεν ξέρω πιο θέατρο θα μπορέσει να ανοίξει. Σε μια μικρή αίθουσα των 80-100 θεατών αν πρέπει να μπουν μόνο 20, 30 …αντιλαμβάνεστε ότι κανένα θέατρο δεν μπορεί να επιβιώσει.
Όπως πάντα όμως θα το παλέψουμε γιατί αυτό ξέρουμε και αυτό κάνουμε πάντα. Θα βρούμε τρόπους να δημιουργήσουμε και πάλι μέσα σ αυτές τις συνθήκες γιατί πιστεύουμε πως η τέχνη είναι το καλύτερο φάρμακο για όλες τις ασθένειες.
«Όλα όσα γράφω συνέβησαν. Σε μένα ή σε άλλους», αναφέρει η Λιλή Ζωγράφου. Αυτό επηρέασε τη προσέγγιση σας. Αν ναι, με ποιο τρόπο;
Όταν σκηνοθετώ ένα θεατρικό κείμενο που κουβαλά αληθινές ιστορίες ανθρώπων όπως ήταν η Μακρόνησος του Μιχάλη Παπαδόπουλου, όπως είναι τώρα η Λιλή Ζωγράφου είναι για μένα μια διαδικασία επίπονη. Όταν ξέρεις ότι έχεις να μεταφέρεις αληθινά συμβάντα τότε νοιώθεις ότι κουβαλάς μια τεράστια ευθύνη και συ οφείλεις σκηνοθετικά να υπερασπιστείς κάθε στιγμή του έργου με την γεναιοδωρία να βγάλεις όλες τις πτυχές της ιστορίας χωρίς να ασχοληθείς με σκηνοθετικά ντερτίπια και εντυπωσιασμούς. Να πεις απλά την ιστορία όσο γίνεται πιο αληθινά με θεατρικότητα. Να επικοινωνήσεις το κείμενο με το θεατή, να φτάσει κοντά του η αλήθεια που κουβαλά ο κάθε ήρωας/δα που καλείσαι να φτιάξεις πάνω στη σκηνή. Αυτή είναι η προσέγγιση μου σε τέτοιου είδους έργα.
Οι γυναίκες για καιρό παραμένουν ξεχασμένες από την ιστορία. Από την άλλη με δυνατότερο (πρόσφατο) παράδειγμα τη Μάγδα Φύσσα ή στην Κύπρο την Ανδριάνα Νικολάου, φαίνεται οι γυναίκες να ξεσηκώνονται για τα παιδιά τους, για απόδοση δικαιοσύνης.
Οι γυναίκες ήταν πάντα δυνατές, πάντα πάλευαν, πάντα διεκδικούσανε για τα παιδιά τους, για ένα καλύτερο κόσμο. Η ιστορία τις προσπερνούσε αν και αυτές έγραφαν ιστορία. Γιατί η γυναίκα που στέλνει τον άντρα της ή το γιό της στον πόλεμο και μένει πίσω να περιμένει, η μάνα, η σύζυγος, η κόρη που χρόνια μετά παίρνουν μέσα στις κάσες απομεινάρια από τους ανθρώπους τους, η γυναίκα που βλέπει το παιδί της κομματιασμένο από τις βόμβες, η Μάγδα Φύσσα που οι φασίστες σκότωσαν το γιό της, η Ανδριάνα Νικολάου που ακόμα ψάχνει απαντήσεις και διεκδικεί δικαιοσύνη, η μάνα μου, οι κόρες της που αναζητούν ακόμα απαντήσεις , και τόσες άλλες γυναίκες… αυτές γράφουν την ιστορία! Οι γυναίκες γεννούν τη ζωή και πάντα παλεύουν γι αυτήν. Μαζί με τους άντρες τους, τους γιούδες τους, τους πατεράδες του. Ο ιστορικός λοιπόν που θέλει να γράψει αληθινή ιστορία ας δει και αυτή τη μεριά της ιστορίας.
Αυτοί που μένουν πίσω μετά από τέτοια τραγικά γεγονότα μπορούν να προχωρήσουν και πως;
Μπορούν! Και ναι, προχωρούμε. Ίσως γιατί γνωρίζοντας τον θάνατο αγαπάς ακόμα πιο έντονα τη ζωή. Μόνο που προχωράς κουβαλώντας τα μαζί σου. Δεν τα αφήνεις πίσω σου. Είναι πάντα μαζί σου. Στις χαρές και στις λύπες. Είναι πληγές που ανοίγουν κάθε φορά που ακούς, βλέπεις , νιώθεις το άδικο γύρω σου, κάθε φορά που κάποιος, ένας βουλευτής, ένας υπουργός, ένας πρόεδρος θα ανέβει στο βήμα και θα πουλήσει το αφήγημα που προσβάλει όλους όσους έχασαν τη ζωή τους για τούτο το τόπο και όσους έμειναν πίσω. Όταν τους βλέπεις να κυκλοφορούν ελεύθεροι αυτοί που έκαμαν τόσο κακό στο τόπο μας. Κάθε φορά που βλέπεις ότι η ατιμωρησία του τότε, αναβιώνει και ο φασισμός με πολλά και διαφορετικά πρόσωπα και προσωπεία κτυπά ξανά την πόρτα μας.
Προφανώς η παράσταση, Η Μάνα του, είναι μια πολιτική δήλωση. Πως θα τη συνόψιζες σε κάποιες φράσεις;
Η ατιμωρησία, ο κλάδος ελαίας είναι κάποια από τα λάθη που ακόμα πληρώνει ο τόπος μας. Πρόσφατα είδαμε το φασισμό να κτυπά τη πόρτα μας και στη Χλώρακα και στη Λεμεσό. Αυτή τη φορά με ρόπαλα και μαύρες κουκούλες. Τότε με όπλα και το πρόσωπο τους φανερό. Είναι όμως ο ίδιος φασισμός. Πρέπει να ξυπνήσουμε πρέπει να αντιδράσουμε. Δεν θέλουμε ήρωες, θέλουμε τους ανθρώπους μας μαζί μας, δίπλα μας ! Να χαίρονται τη ζωή τους και να παλεύουν για τα όνειρα τους. Σε όνειρα που δεν χωράει ο φασισμός.
Τι είναι για σένα το θέατρο;
Η Δουλειά μου. Που την επέλεξα γιατί μου χαρίζει πολλές χαρές και πολλές βαθιές ανάσες. Που μου επιτρέπει να εκτίθεμαι και να απελευθερώνομαι. Που με φέρνει σε επαφή με την ψυχή μου, που μου επιτρέπει να διεισδύω σε ψυχές άλλων ανθρώπων και να ανακατώνω τα σώψυχα τους. Που με κάνει να νοιώθω ελεύθερη, όμορφη, χαρούμενη και ευτυχισμένη. Με κάνει να γίνομαι καλύτερος άνθρωπος, μάνα, φίλη, αδελφή, σύντροφος