Είκοσι σημεία, ένας πόλεμος και καμία εύκολη συμφωνία για ειρήνη

Του Πατριάρχη
Ο πόλεμος στην Ουκρανία μπαίνει τον Φεβρουάριο στον πέμπτο χρόνο του και πάνω από το μέτωπο κρέμεται ένα χαρτί με είκοσι σημεία. Είναι η αναθεωρημένη εκδοχή του αμερικανικού σχεδίου, που ξεκίνησε ως κείμενο 28 σημείων, με έντονες αντιδράσεις από το Κίεβο και αρκετές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Το αρχικό σχέδιο προνοούσε ταυτόχρονα μεγάλες υποχωρήσεις από την Ουκρανία και γενναίες εγγυήσεις ασφάλειας και ανοικοδόμησης, με αριθμητικό και εξοπλιστικό περιορισμό στις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις, συνταγματική δέσμευση ότι η χώρα δεν θα ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, πακέτο ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση και τεράστιο πρόγραμμα επενδύσεων και επανένταξης της Ρωσίας στην παγκόσμια οικονομία.
Μετά τις αντιδράσεις, το κείμενο «συμμαζεύτηκε» σε 20 σημεία. Ο Ζελένσκι μίλησε ανοιχτά για «αντιουκρανικά» σημεία που αφαιρέθηκαν και επιμένει ότι δεν υπάρχει καμία συμφωνία στο εδαφικό. Αυτό που φαίνεται να κερδίζει έδαφος είναι η ιδέα μιας αποστρατιωτικοποιημένης ζώνης και ενός νέου καθεστώτος ασφάλειας, με ευρωπαϊκή δύναμη εγγυήσεων και σχέδια όπως το ευρωπαϊκό «SkyShield» για την αεράμυνα ουκρανικού εδάφους, χωρίς τυπικά να εμπλέκεται το ΝΑΤΟ. Η Ευρώπη βλέπει την επόμενη μέρα, γιατί ξέρει ότι αν δοθεί δώρο σε έναν επιτιθέμενο η λεία του, αύριο μπορεί να βρεθούν στο στόχαστρο άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Στο επίκεντρο αυτής της συζήτησης μπαίνουν και οι προεδρικές εκλογές στην Ουκρανία. Το Σύνταγμα απαγορεύει εκλογές όσο ισχύει ο στρατιωτικός νόμος. Ο Ζελένσκι έχει συζητήσει με τη Βουλή τρόπους να αλλάξει αυτό το πλαίσιο και δηλώνει διατεθειμένος να προσφύγει στις κάλπες μέσα σε τρεις μήνες, αν οι σύμμαχοι εγγυηθούν στοιχειώδη ασφάλεια στη διαδικασία. Άλλωστε ποιος θα πάει να ψηφίσει όταν πέφτουν βόμβες στα εκλογικά κέντρα; Πως θα ψηφίσουν οι άνθρωποι που βρίσκονται στην πρώτη γραμμή μέσα στα χαρακώματα;
Η εικόνα όμως είναι σκληρή. Σχεδόν το ένα πέμπτο της χώρας βρίσκεται υπό ρωσική κατοχή, εκατομμύρια άνθρωποι είναι πρόσφυγες στο εξωτερικό ή εσωτερικά εκτοπισμένοι, εκατοντάδες χιλιάδες οι νεκροί που εξακολουθούν να είναι γραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους και οι πόλεις δέχονται καθημερινώς πυραυλικές επιθέσεις.
Μέσα σε αυτή την πραγματικότητα, ακούγεται τουλάχιστον κυνικό να απαιτεί εκλογές ο Ντόναλντ Τραμπ, ο άνθρωπος που αρνήθηκε το αποτέλεσμα των δικών του εκλογών και ενθάρρυνε οπαδούς του να εισβάλουν στο Καπιτώλιο, και ο Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος έχει μετατρέψει τη ρωσική προεδρία σε ισόβια εξουσία εξοντώνοντας αντιπάλους και κλείνοντας κάθε παράθυρο πραγματικής πολιτικής εναλλαγής στην εξουσία. Είναι γνωστή η πουτινική και τραμπική τακτική, να βαφτίζεις «έλλειψη δημοκρατίας» την άρνηση μιας χώρας να αυτοκτονήσει θεσμικά εν μέσω εισβολής.
Αν κοιτάξει κανείς την άλλη πλευρά του τραπεζιού, τα πράγματα είναι ακόμη πιο ζοφερά. Η Ρωσία δεν κρύβει ότι βασικός όρος για ειρήνη είναι η διεθνής αναγνώριση της προσάρτησης της Κριμαίας και του συνόλου των τεσσάρων περιφερειών Ντονέτσκ, Λουγκάνσκ, Χερσώνας και Ζαπορίζια, με αποχώρηση όλων των ουκρανικών δυνάμεων από εκεί. Δηλαδή απαιτεί να της παραδοθούν εδάφη που μετά από 4 χρόνια εισβολής δεν κατάφερε να καταλάβει.
Ζητά επίσης αποστρατιωτικοποίηση της Ουκρανίας και οριστική εγκατάλειψη κάθε προοπτικής ένταξης στο ΝΑΤΟ. Οι απαιτήσεις του Πούτιν είναι σχεδόν ίδιες με αυτές της πρώτης μέρας της εισβολής, απλώς τώρα τις ντύνει με την εικόνα ενός «ρεαλιστικού συμβιβασμού». Ότι ακριβώς λέει και η Τουρκία για την Κύπρο.
Από την άλλη, ο Ζελένσκι επαναλαμβάνει ότι η Ουκρανία δεν πρόκειται να νομιμοποιήσει την κλοπή εδαφών, ούτε να παραβιάσει το δικό της Σύνταγμα και το διεθνές δίκαιο.
Η Ευρώπη στηρίζει αυτή τη θέση, προειδοποιώντας ότι μια συμφωνία που θα επιβραβεύει τον επιτιθέμενο, θα άνοιγε τον δρόμο για έναν επόμενο πόλεμο, όπως έδειξε η πολιτική κατευνασμού απέναντι στη ναζιστική Γερμανία πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Πόσο κοντά είμαστε λοιπόν σε ειρήνη. Αν κοιτάξει κανείς μόνο το διπλωματικό σκηνικό, βρισκόμαστε πιο κοντά από ποτέ σε ένα γραπτό πλαίσιο. Υπάρχει αμερικανικό σχέδιο, ευρωπαϊκή αντιπρόταση, ουκρανική απάντηση 20 σημείων, συναντήσεις κορυφής και ομάδες εργασίας για τις εγγυήσεις ασφάλειας και για την ανοικοδόμηση. Αν όμως κοιτάξει κανείς την ουσία, είμαστε ακόμα μακριά από μια δίκαιη και βιώσιμη συμφωνία.
Ο σκληρός πυρήνας του προβλήματος, που έχει να κάνει με τα σύνορα και τη κυριαρχία, παραμένει άλυτος.
Η Μόσχα θεωρεί τα κατεχόμενα «δικά της» και θέλει μάλιστα να αναγνωριστούν, αλλάζοντας το διεθνές δίκαιο. Το Κίεβο και η Δύση επιμένουν ότι τα κατακτημένα με τη βία εδάφη παραμένουν ουκρανικό έδαφος, όπως το έχει ήδη υπογραμμίσει και η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ. Οι εκλογές, όσο κι αν βοηθούν σε μια εικόνα «ομαλότητας», δεν λύνουν τίποτα αν γίνουν με τις ρωσικές ρουκέτες να πέφτουν.
Η εικόνα είναι αυτή μιας ειρήνης που αρχίζει να σχηματίζεται σε χαρτιά και αίθουσες συνεδριάσεων, ενώ στο μέτωπο συνεχίζεται ο πόλεμος χαρακωμάτων. Είμαστε σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι, όχι όμως στο τέρμα. Η συμφωνία θα έρθει μόνο όταν ο λογαριασμός για τη Ρωσία γίνει πολιτικά βαρύτερος από τα κέρδη της κατοχής. Μέχρι τότε, το ερώτημα δεν είναι αν θα υπάρξει ειρήνη, αλλά τι είδους ειρήνη θα είναι και για ποιον. Και αν με το πιστόλι στο κρόταφο επιβληθεί «ειρήνη», πόσο θα διαρκέσει;