Δεκαοκτώ χρόνια «φαγούρα» για οριοθέτηση ΑΟΖ με τον Λίβανο

Από την προκαταρκτική συμφωνία του 2007, τις ενστάσεις της Βηρυτού και τις παρεμβάσεις της Άγκυρας, μέχρι τη σημερινή υπογραφή και την ηλεκτρική διασύνδεση
Η σημερινή υπογραφή της συμφωνίας οριοθέτησης της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης ανάμεσα στην Κυπριακή Δημοκρατία και τον Λίβανο, στο προεδρικό μέγαρο της Βηρυτού από τον Νίκο Χριστοδουλίδη και τον Ζοζέφ Αούν, κλείνει μια εκκρεμότητα σχεδόν είκοσι ετών και ανοίγει ταυτόχρονα νέο κεφάλαιο για τα ενεργειακά και γεωπολιτικά δεδομένα στην Ανατολική Μεσόγειο. Στο πακέτο εντάσσεται και η απόφαση για προώθηση μελέτης ηλεκτρικής διασύνδεσης Κύπρου – Λιβάνου, με κοινό αίτημα προς την Παγκόσμια Τράπεζα για χρηματοδότηση μελέτης βιωσιμότητας του έργου.
- Το ιστορικό της συμφωνίας oριοθέτησης της ΑΟΖ Κύπρου-Λιβάνου
- Κύπρος-Λίβανος: Έπεσαν υπογραφές για την οριοθέτηση ΑΟΖ
Η πρώτη συμφωνία του 2007 που έμεινε στα χαρτιά
Η ιστορία αρχίζει τον Ιανουάριο του 2007, όταν Κύπρος και Λίβανος υπέγραψαν για πρώτη φορά συμφωνία οριοθέτησης της ΑΟΖ τους. Η συμφωνία στηριζόταν στη λεγόμενη «μέση γραμμή», δηλαδή μια γραμμή ίσων αποστάσεων από τις ακτογραμμές των δύο κρατών, επιλογή που αποτελεί πάγια θέση της Κυπριακής Δημοκρατίας στις θαλάσσιες οριοθετήσεις της.
Παρά την υπογραφή, η Βηρυτός δεν προχώρησε τότε σε κύρωση. Εσωτερικές πολιτικές ισορροπίες, φόβοι ότι η συμφωνία θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως έμμεση αποδοχή οριοθέτησης με το Ισραήλ και ο γενικότερος ευαίσθητος χαρακτήρας των θαλάσσιων συνόρων στην περιοχή, οδήγησαν ουσιαστικά την συμφωνία στη «κατάψυξη».
Η συμφωνία Κύπρου – Ισραήλ και οι ενστάσεις του Λιβάνου
Το 2010 η Λευκωσία προχώρησε σε νέα θαλάσσια οριοθέτηση, αυτή τη φορά με το Ισραήλ, πάλι με βάση τη μέση γραμμή. Η κίνηση αυτή λειτούργησε ως πυροκροτητής για νέες αντιδράσεις στο Λίβανο, καθώς η Βηρυτός υποστήριξε ότι, με τον τρόπο που χαράχθηκε η γραμμή Κύπρου – Ισραήλ, χάνονταν για τον ίδιο θαλάσσιες εκτάσεις που θεωρούσε πως του ανήκουν. Η ουσία είναι ότι το πρόβλημα δεν ήταν η Κύπρος, αλλά η ανοιχτή διαφορά Λιβάνου – Ισραήλ για τα μεταξύ τους θαλάσσια σύνορα. Η πλευρά του Λιβάνου μετέφερε τη διαφωνία της και στα Ηνωμένα Έθνη, ενώ για χρόνια η οποιαδήποτε συζήτηση για κύρωση της συμφωνίας με την Κύπρο σκόνταφτε σε αυτό το πολιτικά φορτισμένο ζήτημα.
Ο συμβιβασμός Λιβάνου – Ισραήλ το 2022
Η εικόνα άρχισε να αλλάζει το 2022, όταν, μετά από αμερικανική διαμεσολάβηση, Λίβανος και Ισραήλ κατέληξαν σε συμφωνία για τη μεταξύ τους θαλάσσια οριοθέτηση. Ήταν μια ιστορική εξέλιξη, καθώς τυπικά τα δύο κράτη παραμένουν σε εμπόλεμη κατάσταση, ωστόσο βρέθηκε φόρμουλα για τον καθορισμό των θαλάσσιων συνόρων, ακριβώς επειδή το διακύβευμα των υδρογονανθράκων ήταν πολύ μεγάλο για να συνεχίσει να μένει στον αέρα.
Με την εκκρεμότητα αυτή να κλείνει, ο δρόμος για επαναφορά της συζήτησης Κύπρου – Λιβάνου άνοιξε εκ νέου. Η Λευκωσία επέμεινε σταθερά στη φιλοσοφία της μέσης γραμμής, όπως το έχει πράξει με όλες τις γειτονικές της χώρες που δέχονται το Δίκαιο της Θάλασσας, σε πλήρη αντίθεση με τη λογική «ειδικών περιστάσεων» που προβάλλει η Τουρκία για να περιορίσει νησιωτικά δικαιώματα.
Το «ναι» της Βηρυτού
Καθοριστικός σταθμός ήταν ο περασμένος Οκτώβριος . Το Υπουργικό Συμβούλιο του Λιβάνου, υπό τον νέο Πρόεδρο Ζοζέφ Αούν, ενέκρινε την οριοθέτηση των θαλάσσιων συνόρων με την Κυπριακή Δημοκρατία, ουσιαστικά ανάβοντας το πράσινο φως για να «ξεπαγώσει» η συμφωνία του 2007 σε αναθεωρημένη μορφή.
Προηγήθηκαν εντατικές διαπραγματεύσεις μέσα στο 2025, με τεχνικές αποστολές σε Λευκωσία και Βηρυτό και κατάληξη σε αναθεωρημένο κείμενο, το οποίο εγκρίθηκε από τα υπουργικά συμβούλια και των δύο χωρών τον Οκτώβριο. Η πολιτική βούληση στην κορυφή της ηγεσίας του Λιβάνου, συνδυασμένη με την ανάγκη της χώρας για ενεργειακές διεξόδους και επενδύσεις, ξεκόλλησαν μια υπόθεση που για χρόνια φαινόταν εγκλωβισμένη σε γεωπολιτικές και εσωτερικές ισορροπίες.
Ο παράγοντας Τουρκία
Καθ’ όλη αυτή την περίοδο, η Άγκυρα επιχειρούσε συστηματικά να αποτρέψει οριστικοποίηση της συμφωνίας Κύπρου – Λιβάνου. Τουρκικές παρεμβάσεις προς διαδοχικές κυβερνήσεις στη Βηρυτό, αλλά και η γενικότερη ρητορική περί «παραβίασης τουρκικών δικαιωμάτων» στην Ανατολική Μεσόγειο, κρατούσαν το θέμα σε χαμηλά. Κυπριακές πηγές επισημαίνουν ότι ακριβώς γι’ αυτό η Λευκωσία κράτησε ως την τελευταία στιγμή χαμηλούς τόνους για τη σημερινή τελετή, φοβούμενη κινήσεις της Τουρκίας της τελευταίας στιγμής.
Ήδη τα πρώτα τουρκικά δημοσιεύματα μιλούν για συμφωνία που «αμφισβητεί τα κυριαρχικά δικαιώματα» της Άγκυρας, επιβεβαιώνοντας ότι η Τουρκία εξακολουθεί να μην αποδέχεται τη λογική των διμερών οριοθετήσεων με βάση το Δίκαιο της Θάλασσας, ιδιαίτερα όταν αυτές ενισχύουν τη θέση της Κύπρου ως αναγνωρισμένου κράτους στην περιοχή.
Τι προβλέπει και τι σημαίνει η σημερινή συμφωνία
Η συμφωνία Κύπρου – Λιβάνου στηρίζεται στη μέση γραμμή, εναρμονισμένη με τις προηγούμενες συμφωνίες της Κυπριακής Δημοκρατίας με Αίγυπτο και Ισραήλ. Κλείνει μια εκκρεμότητα σχεδόν δύο δεκαετιών και προσφέρει το απαραίτητο νομικό υπόβαθρο για έρευνες και πιθανή εκμετάλλευση υδρογονανθράκων στην περιοχή, σε μια συγκυρία που η ΕΕ εξακολουθεί να αναζητά εναλλακτικές πηγές ενέργειας μακριά από τα ρωσικά καύσιμα.
Παράλληλα, με τη δημιουργία τεχνικών ομάδων και την κοινή προσφυγή στην Παγκόσμια Τράπεζα για μελέτη ηλεκτρικής διασύνδεσης, ανοίγει η προοπτική για ένα επιπλέον κρίκο στο ενεργειακό πλέγμα της Ανατολικής Μεσογείου. Αν προχωρήσει, η διασύνδεση Κύπρου -Λιβάνου μπορεί να συνδεθεί με ευρύτερα σχέδια ηλεκτρικής διασύνδεσης προς την Ευρώπη, ενισχύοντας τον ρόλο της Κύπρου ως γέφυρας μεταξύ ΕΕ και Μέσης Ανατολής.
Μήνυμα σταθερότητας και ευρωπαϊκή διάσταση
Από κυπριακής πλευράς, η κυβέρνηση μιλά για «ορόσημο στρατηγικής σημασίας» που αναβαθμίζει τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κυπριακής Δημοκρατίας στην ΑΟΖ της, ενισχύει το πλαίσιο ενεργειακής ασφάλειας και διασυνδεσιμότητας και στέλνει σαφές πολιτικό μήνυμα ότι ένα μικρό κράτος – μέλος της ΕΕ μπορεί να συνάπτει συμφωνίες με όλους τους γείτονές του στη βάση του διεθνούς δικαίου και του αμοιβαίου σεβασμού.
Για τον Λίβανο, μια χώρα βυθισμένη σε οικονομική και ενεργειακή κρίση, η οριοθέτηση με την Κύπρο προσθέτει ένα ακόμα χαρτί στο τραπέζι για μελλοντικές επενδύσεις σε υδρογονάνθρακες, αλλά και για χρηματοδοτήσεις υποδομών από διεθνείς οργανισμούς. Ταυτόχρονα, διευκολύνει τη σχέση του με την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου η Κύπρος αναλαμβάνει από τον Ιανουάριο την προεδρία του Συμβουλίου και δηλώνει έτοιμη να λειτουργήσει ως δίαυλος Βρυξελλών – Βηρυτού.
Στην Ανατολική Μεσόγειο που για χρόνια έβλεπε κυρίως εντάσεις, η ολοκλήρωση μετά από δεκαοκτώ χρόνια της συμφωνίας ΑΟΖ Κύπρου – Λιβάνου καταγράφεται ως μια σπάνια, αλλά ουσιαστική κίνηση σταθεροποίησης και, βεβαίως, ως ακόμη μία επιβεβαίωση ης ισχύος του Δικαίου της Θάλασσας έναντι των τουρκικών απειλών.