Γύρω στις 200 χιλιάδες βασιλόπιτες θα κόψουν φέτος οι Κύπριοι

Εκατοντάδες χιλιάδες βασιλόπιτες διατίθενται κάθε χρόνο στην Κύπρο, σύμφωνα με ανθρώπους της αγοράς, αποτυπώνοντας τη μεγάλη κλίμακα ενός εθίμου που παραμένει βαθιά ριζωμένο σε πόλεις και χωριά σε ολόκληρο το νησί. Παρότι ο ακριβής αριθμός είναι δύσκολο να καταγραφεί, εκτιμήσεις από μεγάλες αρτοποιίες και αλυσίδες καταστημάτων δείχνουν ότι η ετήσια παραγωγή και διάθεση βασιλόπιτας ξεπερνά κατά πολύ τις δεκάδες χιλιάδες, φτάνοντας συνολικά σε επίπεδα εκατοντάδων χιλιάδων τεμαχίων, την περίοδο των γιορτών.
Εξέχουσα θέση στο πρωτοχρονιάτικό τραπέζι
Ανάμεσα στα πλούσια εδέσματα που συναποτελούν το κυπριακό πρωτοχρονιάτικο τραπέζι η βασιλόπιτα κατέχει εξέχουσα θέση. Ένα έθιμο με απαράλλαχτο χαρακτήρα, νοηματοδοτεί το οικογενειακό συναπάντημα και το πέρασμα στην νέα χρονιά.
Παρότι οι συνταγές της και οι συνήθειες έχουν εξελιχθεί με τα χρόνια, η βασιλόπιτα εξακολουθεί να λειτουργεί ως σύμβολο ευλογίας και καλής τύχης. Δεν πρόκειται απλώς για γλυκό, αλλά για μια πράξη με ξεκάθαρο κοινωνικό και πολιτισμικό φορτίο.
Η προέλευση του εθίμου
Η βασιλόπιτα συνδέεται ιστορικά με την παράδοση του Αγίου Βασιλείου και τη γνωστή αφήγηση για τη διανομή ψωμιών με κρυμμένα νομίσματα στους φτωχούς. Η ιστορία αυτή, που διαδόθηκε ευρέως στον ελλαδικό χώρο, ενσωματώθηκε και στην κυπριακή λαϊκή παράδοση, προσαρμοσμένη στις τοπικές συνθήκες και αντιλήψεις.
Στην Κύπρο, το έθιμο απέκτησε έντονο συμβολικό χαρακτήρα, καθώς συνδέθηκε με την έννοια της ευλογίας του σπιτιού και της συλλογικής ευημερίας για τον νέο χρόνο.
Μια βασιλόπιτα πιο λιτή
Σε αντίθεση με άλλες περιοχές, όπου η βασιλόπιτα εξελίχθηκε σε γλυκό τύπου τσουρεκιού, στην Κύπρο διατηρήθηκε για δεκαετίες σε πιο απλή μορφή. Παραδοσιακά παρασκευάζεται με βασικά υλικά: αλεύρι, λάδι, ζάχαρη και ήπια αρώματα, θυμίζοντας περισσότερο γλυκό ψωμί παρά ζαχαροπλαστικό δημιούργημα.
Σε αγροτικές κοινότητες, η πίτα ζυμωνόταν συχνά με αλεύρι από τη σοδειά της χρονιάς, με την πεποίθηση ότι έτσι «περνούσε» η ευλογία στον νέο κύκλο. Το ζύμωμα γινόταν με ησυχία και προσοχή, στοιχείο που υπογράμμιζε τον τελετουργικό χαρακτήρα της διαδικασίας.
Το φλουρί και ο συμβολισμός του
Κεντρικό στοιχείο στο έθιμο της βασιλόπιτας, στο οποίο και δίνει έναν έντονο συμβολισμό, παραμένει το φλουρί. Στην κυπριακή παράδοση, το νόμισμα δεν λειτουργεί απλώς ως παιχνίδι τύχης, αλλά ως σύμβολο προστασίας, αφθονίας και καλής χρονιάς για όποιον το βρει.
Η στιγμή της κοπής της βασιλόπιτας διατηρεί μέχρι σήμερα έντονη συναισθηματική φόρτιση, τόσο σε οικογενειακό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. Το έθιμο συνεχίζεται πλέον και σε σχολεία, οργανισμούς και χώρους εργασίας, όπου η βασιλόπιτα λειτουργεί ως πρώτο «επίσημο» γεγονός της χρονιάς. Πληθώρα οργανωμένων συνόλων, αθλητικών συλλόγων ή και μη, ακόμη και κομμάτων επιλέγουν να νοηματοδοτήσουν το ξεκίνημα της νέα χρονιάς κόβοντας μια βασιλόπιτα, στις περισσότερες των περιπτώσεων μεγάλου μεγέθους, την οποία και εξασφαλίζουν από φούρνους με ειδική παραγγελία.
Η τελετουργία της κοπής
Η κοπή της βασιλόπιτας ακολουθεί συγκεκριμένο συμβολισμό. Ο οικοδεσπότης ή ο μεγαλύτερος της οικογένειας κόβει πρώτα κομμάτια αφιερωμένα στον Χριστό, τον Άγιο Βασίλειο και το σπίτι και στη συνέχεια στα μέλη της οικογένειας. Σε αρκετές περιοχές, διατηρείται και η πρακτική κομματιών για απόντες ή ακόμη και για τα ζώα, κατάλοιπο παλαιότερων αντιλήψεων που συνέδεαν την ευλογία με τη σοδειά και την επιβίωση.
Ένα έθιμο που δεν περιορίζεται στο οικογενειακό τραπέζι
«Η αγορά και η κατανάλωση της βασιλόπιτας παραμένει ένα από τα πιο διαδεδομένα έθιμα στην Κύπρο», δηλώνει στον «Π» ο πρόεδρος του Κυπριακού Συνδέσμου Καταναλωτών, Μάριος Δρουσιώτης. «Κυριολεκτικά δεν υπάρχει κυπριακό σπίτι που να μην προμηθευτεί βασιλόπιτα και να μην την κόψει στην καθιερωμένη οικογενειακή σύναξη για τον ερχομό της νέας χρονιάς».
Όπως σημειώνει, το έθιμο δεν περιορίζεται μόνο στο οικογενειακό τραπέζι. «Σωματεία, οργανισμοί και σύλλογοι προχωρούν κάθε χρόνο σε μαζικές παραγγελίες για τις κοπές πίτας που διοργανώνουν. Πρόκειται για εκδηλώσεις που παραδοσιακά ξεκινούν από τις αρχές Ιανουαρίου και, σε αρκετές περιπτώσεις, φτάνουν μέχρι και τα τέλη Φεβρουαρίου».
Εκατοντάδες χιλιάδες οι βασιλόπιτες που διατίθενται κάθε χρόνο
Παρότι είναι δύσκολο να εξακριβωθεί ο ακριβής αριθμός των βασιλόπιτων που διατίθενται κάθε χρόνο στην Κύπρο, σε πόλεις και χωριά σε ολόκληρο το νησί, ενδεικτικά στοιχεία δίνουν μια σαφή εικόνα της κλίμακας. Ο «Π» μίλησε με πέντε μεγάλα καταστήματα πώλησης βασιλοπίτων για να καταλήξει στον αριθμό, κατά προσέγγιση, των 200 χιλιάδων.
Όπως ανέφεραν στον «Π» αρμόδιοι από μεγάλο φούρνο με παγκύπρια αλυσίδα καταστημάτων, φέτος εκτιμάται ότι θα διατεθούν συνολικά περίπου 80.000 βασιλόπιτες διαφόρων μεγεθών. Από αυτές, οι 15.000 αφορούν μεγάλου μεγέθους βασιλόπιτες, που παρασκευάζονται κατόπιν ειδικής παραγγελίας για συλλόγους και οργανωμένα σύνολα. Με βάση αυτό το δεδομένο, γίνεται αντιληπτό ότι η συνολική διάθεση βασιλόπιτων από φούρνους και υπεραγορές σε παγκύπρια κλίμακα ξεπερνά κατά πολύ τον αριθμό αυτό και εκτιμάται ότι ανέρχεται σε εκατοντάδες χιλιάδες βασιλόπιτες κάθε χρόνο.
Δεύτερος μεγάλος φούρνος, ο οποίος δραστηριοποιείται κυρίως σε Λεμεσό και Πάφο, έκανε αναφορά για 30 χιλιάδες πωλήσεις.