Γιώργος Γιαλλουρίδης: Ο παραδοσιακός χορός είναι ένα ζωντανό κοινωνικό φαινόμενο

Συναντήσεις
Ο Αντώνης Γεωργίου συναντά τον Γιώργο Γιαλλουρίδη, Πρόεδρο του Δ.Σ. του Εργαστηρίου Παραδοσιακού Χορού «Αλεξάνδρα» και Πρόεδρο της Οργανωτικής Επιτροπής του Πρώτου Πανελλήνιου Συνεδρίου Παραδοσιακού Χορού στην Κύπρο
Πρώτο Πανελλήνιο Συνέδριο Παραδοσιακού Χορού στην Κύπρο
Τι ορίζουμε σήμερα ως παραδοσιακό χορό και πού οφείλεται, πιστεύετε, η αναβίωση διεθνώς του ενδιαφέροντος για αυτόν;
Ο παραδοσιακός χορός, ένα από τα πιο ζωντανά και τα πιο δυναμικά στοιχεία του λαϊκού πολιτισμού, αποτελούσε, τουλάχιστον μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, «θεσμό» ο οποίος έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής και της συλλογικής ταυτότητας της ελληνικής κοινωνίας στην ιστορική της πορεία.
Έτσι, η μελέτη του παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς, πέρα από τα χορογραφικά στοιχεία, μας δίνει πληροφορίες για την ίδια την κοινωνία, την ιστορία, την κοινωνική οργάνωση, τις ηθικές και αισθητικές της αξίες.
Ως προς την σημερινή εννοιολογική προσέγγιση της λέξης, θα μπορούσαμε να σημειώσουμε ότι ο παραδοσιακός χορός αποτελεί μια, ανάμεσα σε άλλες, «αναπαραστάσεις» που δομούν την πολιτιστική του ταυτότητα, μια εκδήλωση που αντανακλά ή μάλλον ενσαρκώνει τα συγγενή ως προς την πολιτιστική ταυτότητα ζητήματα και μια πολιτισμική μορφή που έχει άμεση σχέση με την ταυτότητα μιας κοινωνικής ομάδας, με την ομαδική και ατομική έκφραση.
Η αναβίωση του, σε διεθνές επίπεδο, υποστηρίζεται από το γεγονός ότι ο παραδοσιακός χορός μεταφέρει και μεταδίδει στοιχεία πολιτισμικής παράδοσης και κληρονομιάς, γνώσεις ιστορίας, λαογραφίας και γεωγραφίας και συνδράμει στην πολιτιστική ταυτότητα, επιδρώντας καθοριστικά στο “πολιτιστικό γίγνεσθαι” της εκάστοτε κοινωνίας.
Ποια είναι η εικόνα στην Κύπρο; Πώς γίνεται σήμερα η διδασκαλία στην εκπαίδευση, σε άλλα πλαίσια;
Στην Κύπρο, ο παραδοσιακός χορός διδάσκεται και καλλιεργείται από ποικίλες ομάδες — στην εκπαίδευση, σε πολιτιστικούς συλλόγους και χορευτικές ομάδες που διατηρούν και αναβιώνουν τοπικούς χορούς της Κύπρου και της Ελλάδας μέσα από μαθήματα, εκδηλώσεις και φεστιβάλ.
Η διδασκαλία του ακολουθεί διαφορετικές μεθόδους: τη βιωματική, που βασίζεται στη συμμετοχή και τη μίμηση, διατηρώντας το αυθεντικό ύφος κάθε περιοχής, και τη συστηματική, που αναλύει ρυθμό, στάση και βηματολόγιο, ενισχύοντας την κατανόηση και την αισθητική του χορού. Συχνά εφαρμόζονται διαθεματικές προσεγγίσεις που συνδέουν τον χορό με τη μουσική, την ιστορία και τη λαογραφία, προσφέροντας μια ολοκληρωμένη πολιτιστική εμπειρία.
Οι σύγχρονες διδακτικές πρακτικές λαμβάνουν ή θα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις κοινωνικές συνθήκες, τους χωροχρονικούς περιορισμούς και τις ανάγκες κοινωνικής ενσωμάτωσης, ώστε ο παραδοσιακός χορός να παραμένει ζωντανή και εξελισσόμενη μορφή πολιτιστικής έκφρασης.
Οι τοπικοί χοροί της Κύπρου αποτελούν ένα μοναδικό μωσαϊκό επιρροών διατηρώντας όμως το δικό τους, αυθεντικά κυπριακό ύφος.
Πείτε μας λίγα λόγια για το Εργαστήρι Παραδοσιακού Χορού «Αλεξάνδρα», την ιστορία του, τις δυσκολίες και τις προοπτικές του.
Το Εργαστήρι Παραδοσιακού Χορού «ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ» υπάγεται στον Σύνδεσμο Φίλοι Καρδιοπαθών «ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ», ένα εγγεγραμμένο φιλανθρωπικό ίδρυμα, το οποίο ιδρύθηκε το 1986 εις μνήμη της Γραμματέας και Ιδρυτικού μέλους του Συνδέσμου Φίλοι Καρδιοπαθών Λεμεσού, Αλεξάνδρας-Τάντας Π. Ευσταθίου. Βασικοί σκοποί του Συνδέσμου είναι η κάθε είδους βοήθεια σε καρδιοπαθείς συνανθρώπους μας, η δωρεά μηχανημάτων στο Νοσοκομείο Λ/σού, η διοργάνωση διαλέξεων για διαφώτιση – πρόληψη, οι πολιτιστικές και κοινωνικές εκδηλώσεις που βοηθούν στην ψυχική και σωματική υγεία.
Μέσα από το τρίπτυχο Υγεία, Εθελοντισμός, Πολιτισμός δημιουργήθηκε το 2000 το Εργαστήρι Παραδοσιακού Χορού «Αλεξάνδρα» με μοναδικό κίνητρο την αγάπη για τους τοπικούς χορούς της Κύπρου και της Ελλάδας.
Σκοπός του Εργαστηρίου είναι η σωστή εκμάθηση του χορού μέσα από έγκυρες και αξιόπιστες πηγές πληροφόρησης. Ταυτόχρονα επιζητά μέσα από το χορό την καλλιέργεια του σεβασμού προς την παράδοση του τόπου μας (μουσική, ένδυμα, ήθη και έθιμα). Αποτελείται από παιδιά και ενήλικες, οι οποίοι είναι χωρισμένοι σε ομάδες ανάλογα με την ηλικία και την εμπειρία τους στο χορό.
Τα μαθήματα χορού διδάσκονται μ΄ ένα ευχάριστο και παιγνιώδη τρόπο, σύμφωνα πάντα με την ηλικία των μαθητών με έμφαση το χορό, το ένδυμα, τη μουσική, το θεατρικό παιγνίδι. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι για τους ενήλικες, η εκμάθηση ελλαδικών χορών γίνεται παράλληλα, με τη διοργάνωση εξειδικευμένων εργαστηρίων χορού, ανάλογα με την περιοχή από εξειδικευμένους δασκάλους χορού του ελλαδικού χώρου. Έχουν οργανωθεί εργαστήρια χορού για τη Μ. Ασία, Ιόνιο, Αιγαίο, Θράκη και Μακεδονία, προς τα μέλη του εργαστηρίου από διακεκριμένους επιστήμονες μελετητές του ελλαδικού χώρου. Η εκμάθηση του κυπριακού χορού γίνεται παρακολουθώντας βιντεογραφήσεις ηλικιωμένων να χορεύουν ή και άλλους χορευτές που έχουν μάθει από ηλικιωμένους, υπό την επίβλεψη πάντα του υπεύθυνου του εργαστηρίου.
Πώς συνέβαλαν τα Συμπόσια Λαογραφίας του Εργαστηρίου Παραδοσιακού Χορού «Αλεξάνδρα» στην προετοιμασία του φετινού Συνεδρίου και στη διαμόρφωση μιας κοινότητας έρευνας και δράσης γύρω από τον παραδοσιακό χορό;
Το 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο στην Κύπρο αποτελεί τη φυσική εξέλιξη των πέντε Συμποσίων Λαογραφίας που διοργάνωσε με επιτυχία το Εργαστήρι Παραδοσιακού Χορού «Αλεξάνδρα» από το 2012 έως το 2022. Η διοργάνωσή του εντάσσεται στις δεσμεύσεις του Εργαστηρίου μετά την εγγραφή του στον Εθνικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (2022) και υποστηρίζεται από το Υφυπουργείο Πολιτισμού στο πλαίσιο του Προγράμματος «Παραδοσιακός Πολιτισμός 2025».
Τα Συμπόσια αποτέλεσαν το θεμέλιο για τη δημιουργία ενός ζωντανού δικτύου ανθρώπων του χορού, της έρευνας και της εκπαίδευσης, που μοιράζονται κοινό ενδιαφέρον για τη μελέτη και τη βιωματική προσέγγιση του παραδοσιακού χορού. Μέσα από τη συνάντηση ακαδημαϊκών, εκπαιδευτικών, καλλιτεχνικών και κοινοτικών προσεγγίσεων, καλλιεργήθηκε ένας γόνιμος διάλογος και μια κουλτούρα συνεργασίας και ανταλλαγής γνώσης.
Το Συνέδριο, λοιπόν, δεν ξεκινά από το μηδέν· συνεχίζει και εξελίσσει αυτή την πορεία, εδραιώνοντας μια κοινότητα που πορεύεται με σεβασμό στην παράδοση και δημιουργική ματιά στο μέλλον.
Ο παραδοσιακός χορός μεταφέρει και μεταδίδει στοιχεία πολιτισμικής παράδοσης επιδρώντας καθοριστικά στο “πολιτιστικό γίγνεσθαι” της εκάστοτε κοινωνίας.
Ποιο είναι το βασικό σκεπτικό του Συνεδρίου;
Το 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Παραδοσιακού Χορού έρχεται να απαντήσει στην ανάγκη για ουσιαστικό διάλογο γύρω από τον χορό ως φορέα πολιτισμού, γνώσης και ταυτότητας.
Στόχος του είναι να φέρει κοντά ερευνητές, δασκάλους, χορευτές και ανθρώπους της πράξης, δημιουργώντας έναν κοινό χώρο ανταλλαγής εμπειριών, προβληματισμών και μεθοδολογικών προσεγγίσεων.
Η φιλοσοφία του στηρίζεται στην ιδέα ότι ο παραδοσιακός χορός δεν είναι απλώς ένα «αντικείμενο» διδασκαλίας ή διασκέδασης, αλλά ένα ζωντανό κοινωνικό φαινόμενο, που συνεχίζει να μετασχηματίζεται μέσα από τη συμμετοχή, τη μνήμη και τη δημιουργικότητα των ανθρώπων.
Τι αναμένετε να αποκομίσει κάποιος που θα το παρακολουθήσει;
Στο 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Παραδοσιακού Χορού, οι συμμετέχοντες/ουσες θα έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν, να μοιραστούν και να εμπνευστούν. Μέσα από κύριες ομιλίες, εισηγήσεις και εργαστήρια, θα συνδεθούν με μια κοινότητα ανθρώπων που αγαπά και μελετά τον χορό ως ζωντανό κομμάτι της παράδοσης και του σήμερα.
Οι παραδοσιακοί χοροί όπως διδάσκονται σήμερα στην Κύπρο πόσο κοντά βρίσκονται στις αυθεντικές μορφές τους;
Σήμερα, η διδασκαλία του παραδοσιακού χορού κινείται ανάμεσα στη διατήρηση και στην αναδημιουργία μεαρκετές διαφοροποιήσεις, οι οποίες οφείλονται κυρίως στη φυσική εξέλιξη της παράδοσης μέσα στον χρόνο. Παράλληλα, η ανάγκη της παράστασης και η σκηνική παρουσίαση, η οποία απαιτεί ομοιομορφία, συμμετρία και αισθητική απόδοση έχει επηρεάσει τη διδασκαλία του παραδοσιακού χορού με απόκλιση από την αυθεντική του μορφή.
Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχουν δάσκαλοι και ερευνητές στην Κύπρο που επιδιώκουν συνειδητά να διατηρούν τη γνησιότητα των κινητικών μοτίβων, της ρυθμικής αίσθησης και του ύφους του παραδοσιακού χορού, όπως αυτά σώζονται από τις παλαιότερες πηγές.
Ποιες συγγένειες και ποιες βασικές διαφορές παρουσιάζουν οι παραδοσιακοί χοροί των ελληνοκυπρίων με τους χορούς των άλλων κοινοτήτων της Κύπρου όπως και ευρύτερα με χορούς της Ελλάδας, της Μέσης Ανατολής ή και της Ευρώπης;
Οι τοπικοί χοροί της Κύπρου αποτελούν ένα μοναδικό μωσαϊκό επιρροών από την Ελλάδα, τη Μέση Ανατολή και την Ευρώπη, διατηρώντας όμως το δικό τους, αυθεντικά κυπριακό ύφος. Μέσα από κοινά ρυθμικά μοτίβα και τοπικές ιδιαιτερότητες, εκφράζουν τη μακραίωνη συνύπαρξη των κοινοτήτων του νησιού και τη βαθιά σχέση του χορού με την ταυτότητα και τη συλλογική μνήμη της Κύπρου.
Μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων υπάρχει μεγάλο ποσοστό κοινών ρυθμών, μελωδιών και βηματολογικών τύπων, αν και διαφοροποιημένων σε ύφος και εκφορά. Στους Μαρωνίτες και Αρμένιους της Κύπρου συναντούμε επίσης συγγενείς ρυθμικές δομέςκαι χορευτικά σχήματα με αυτά του κυπριακού ρεπερτορίου, αποτέλεσμα της μακραίωνης συνύπαρξης και πολιτισμικής ώσμωσης. Η συγγένεια με τον ελλαδικό χώρο είναι προφανής, όχι μόνο λόγω κοινής γλώσσας και θρησκείας, αλλά και λόγω διαρκών ιστορικών και πολιτισμικών επαφών.