Γεωπολιτικό πόκερ μεταξύ «ήρεμων νερών» και επικίνδυνων εντάσεων στην περιοχή μας

Σε εξέλιξη βρίσκεται σκληρό γεωπολιτικό πόκερ στην Ανατολική Μεσόγειο, το οποίο χαρακτηρίζεται από εντάσεις αλλά και συνεργασίες, συμμαχίες. Πρόκειται για μια κατάσταση παρατεταμένης ρευστότητας, που ενίοτε είναι επικίνδυνη ενώ δημιουργεί και ευκαιρίες.
Η τελευταία εξέλιξη με τη συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ Κύπρου- Λιβάνου, επιβεβαιώνει πως η ρευστότητα που επικρατεί στην περιοχή, μπορεί να οδηγήσει σε δεδομένα με θετικό πρόσημο. Στο κάδρο, βέβαια, πρέπει να μπει και η αντίδραση της κατοχικής Τουρκίας καθώς και οι «αμερικανικές διαμεσολαβήσεις».
Η Λευκωσία με τις στρατηγικού χαρακτήρα κινήσεις της εδραιώνει συνεργασίες, θωρακίζεται στην περιοχή σε σχέση με την κυριαρχία και τα δικαιώματα της, ενώ αποδεικνύεται σημαντική προίκα η ιδιότητα του κράτους-μέλους της Ε.Ε. Ταυτόχρονα, είναι πρόδηλο ότι η Κύπρος έχει αποκτήσει πλεονέκτημα, καθώς είναι και το μοναδικό κράτος της περιοχής, το οποίο συμπληρώνει σιγά-σιγά το πάζλ με τις θαλάσσιες οριοθετήσεις. Έχει, βέβαια, ακόμη εκκρεμότητες. Με τη Συρία, εκτιμάται πως η έναρξη διαλόγου μεταξύ Δαμασκού και Βηρυτού για καθορισμό ΑΟΖ, θα διευκολύνει και τη Λευκωσία και τις μελλοντικές συζητήσεις για ΑΟΖ.
Ελλάδα και Τουρκία
Άλλη εκκρεμότητα είναι με την Ελλάδα. Η Κύπρος είναι και τεχνοκρατικά έτοιμη να προχωρήσει, το έχει θέσει επανειλημμένως στην Αθήνα, ακόμη και πρόσφατα και το επόμενο βήμα θα πρέπει να γίνει από ελλαδικής πλευράς. Βασικά είναι θέμα πολιτικής απόφασης και βούλησης από την Αθήνα. Σε σχέση με την Τουρκία ακόμη και την περασμένη Πέμπτη, ο Πρόεδρος Χριστοδουλίδης έχει απευθύνει πρόσκληση προς την Άγκυρα για καθορισμό ΑΟΖ. Υπενθυμίζεται συναφώς ότι τον Μάιο του 2019, η Κυπριακή Δημοκρατία κατέθεσε στα Ηνωμένα Έθνη τις συντεταγμένες των εξωτερικών ορίων της δικής της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης μεταξύ Κύπρου και Τουρκίας, ενέργεια που είχε ως στόχο τη “θωράκιση” των κυριαρχικών της δικαιωμάτων ενάντια στις τουρκικές παράνομες διεκδικήσεις. Αυτή η ενέργεια δεν αποτελούσε μονομερή καθορισμό συνόρων, αλλά δήλωση ορίων σύμφωνα με τις διεθνείς πρακτικές. Την πρωτοβουλία είχε ο τότε υπουργός Εξωτερικών και νυν Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Νίκος Χριστοδουλίδης, ο οποίος είχε ενώπιον του εισηγήσεις διεθνών συμβούλων.
Είναι σαφές γιατί η Τουρκία αντιδρά στους κυπριακούς σχεδιασμούς. Το θέμα συνδέεται με τις γεωπολιτικές επιδιώξεις της κατοχικής δύναμης στην περιοχή, που περνούν- με βάση τους σχεδιασμούς της- μέσα από τον έλεγχο της Κύπρου. Γι’ αυτό και η όποια κίνηση της Λευκωσίας θεωρείται εχθρική για την Τουρκία. Η Άγκυρα, σε σχέση με τη συμφωνία Κύπρου- Λιβάνου, δεν επικαλέστηκε το παραμύθι ότι παραβιάζονται δήθεν κυριαρχικά της δικαιώματα. Ενδεικτικές είναι οι δηλώσεις του εκπροσώπου του υπουργείου Εξωτερικών της Τουρκίας, Ουντσού Κετσελί, ο οποίος ανέφερε πως η περιοχή που αφορά η εν λόγω συμφωνία, αν και βρίσκεται εκτός της τουρκικής υφαλοκρηπίδας στην Ανατολική Μεσόγειο, «την οποία καταχωρίσαμε στις 18 Μαρτίου 2020 στον ΟΗΕ». Έσπευσε, ωστόσο, να αναφέρει πως « η χώρα μας προσεγγίζει το θέμα στο πλαίσιο του κυπριακού ζητήματος και των δικαιωμάτων των Τουρκοκυπρίων»! Δηλαδή, επικαλείται τους Τουρκοκύπριους, ώστε να εξυπηρετήσει τα δικά της συμφέροντα.
Είναι σαφές πως οι ενέργειες της Λευκωσίας συντηρούν στην Άγκυρα το σύνδρομο της περικύκλωσης ενώ το καθεστώς Ερντογάν θεωρεί πως οι κινήσεις της Κύπρου μπαίνουν «σφήνα» στη Γαλάζια Πατρίδα!
Δεν κερδίζει τίποτε
Η κατοχική Τουρκία επιχειρεί συστηματικά να αποτρέψει ενεργειακούς σχεδιασμούς της Κυπριακής Δημοκρατίας. Έχει δε παγώσει, επί του παρόντος, τις έρευνες της Αθήνας για την ηλεκτρική διασύνδεσης Κρήτης- Κύπρου. Αυτές, όμως, οι κινήσεις από τουρκικής πλευράς δεν έχουν αποφέρει οποιονδήποτε κέρδος για την ίδια. Μπορεί να δηλώνει ο Τούρκος Πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ότι δεν θα υλοποιηθεί έργο στην Ανατολική Μεσόγειο χωρίς τη συμμετοχή της Τουρκίας, αλλά επί της ουσίας η Άγκυρα δεν κέρδισε οτιδήποτε. Δεν κατάφερε να εξαναγκάσει κράτη της περιοχής να σταματήσουν τους δικούς τους σχεδιασμούς. Ούτε και να συμμετέχει σε αυτούς ή σε ευρύτερους η Τουρκία. Είναι δε σαφές πως η Τουρκία δεν θέλει απλή συμμετοχή αλλά την πρωτοκαθεδρία.
Είναι σαφές πως πολλές φορές- ακόμη και τώρα- αναδεικνύεται το ενεργειακό ως δέλεαρ για την Τουρκία. Η προσπάθεια της κατοχικής πλευράς να περιλάβει και το κατοχικό καθεστώς στις όποιες συζητήσεις λειτουργεί αποτρεπτικά, κι αυτός φαίνεται να είναι ο στόχος της. Να μην γίνει οτιδήποτε που δεν θα το ελέγχει πλήρως.
Ωστόσο, είναι σαφές πως η ενέργεια θα έχει ρόλο στις διεργασίες. Κυρίως επειδή σχεδιασμοί προχωρούν, εμπλέκονται πολλές χώρες, αλλά και μεγάλες εταιρίες, κυρίως αμερικανικές.
Επενδύοντας στην περιοχή
Η Λευκωσία θα αξιοποιήσει την Προεδρία της στην Ε.Ε., το πρώτο εξάμηνο του 2026 για να ενισχύσει τις σχέσεις με κράτη της περιοχής. Στο πλαίσιο της Προεδρίας, στη διάρκεια του άτυπου Συμβουλίου της Ε.Ε. στις 23-24 Απριλίου 2026, θα προσκληθούν και θα παραστούν οι ηγέτες της περιοχής, για να συζητηθούν έργα υποδομής σε τομείς όπως η ενέργεια, η εκπαίδευση, η υγεία. Η Λευκωσία επιδιώκει όπως η Ε.Ε. επενδύσει στην περιοχή κι αυτό φαίνεται να προχωρεί.
Νέα δεδομένα σε σχέση με το 2007
Η συμφωνία που υπογράφηκε στη Βηρυτό για την οριοθέτηση ΑΟΖ Κύπρου- Λιβάνου είναι αποτέλεσμα διαπραγμάτευσης και δεν είναι η ίδια με αυτή του 2007. Υπενθυμίζεται ότι εκ μέρους της Κυπριακής Δημοκρατίας την διαπραγμάτευση ανέλαβε ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας Τάσος Τζιωνής και του Λιβάνου ο υπουργός Μεταφορών και Δημοσίων Έργων, Φαγιέζ Ρασάμνι. Είναι σαφές πως νέα δεδομένα, όπως η συμφωνία Λιβάνου-Ισραήλ, έχουν διαμορφωθεί και στη βάση αυτή προχώρησαν και οι κυπρολιβανικές συζητήσεις. Η επίτευξη της συμφωνίας έγινε μετά από διαπραγμάτευση που πέρασε μέσα από πολλές φάσεις και δυσκολίες, μερικές από τις οποίες αφορούσαν εσωτερικά πολιτικά δεδομένα στο Λίβανο. Είναι σαφές πως η Κύπρος από τη συμφωνία έχει κερδίσει και γεωπολιτικά, αλλά με βάση και τη χαρτογράφηση, η ΑΟΖ μας σε σχέση με το Λίβανο έχει μεγαλώσει. Το επόμενο βήμα είναι η συμφωνία συνεκμετάλλευσης, οι συζητήσεις για την οποία βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο.
Το μυαλό της Ολγκίν στο ταξίδι της στην Άγκυρα:
Τα κρίσιμα ερωτήματα που αναμένουν απαντήσεις
Κλειδί θεωρούν στα Ηνωμένα Έθνη την επίσκεψη της Μαρία Άνχελ Ολγκίν στην Άγκυρα. Η μετάβαση στην τουρκική πρωτεύουσα, που θα ακολουθήσει των επισκέψεων σε Λευκωσία και Αθήνα, θα ξεκαθαρίσει σε μεγάλο βαθμό το τι μέλλει γενέσθαι στο Κυπριακό.
Είναι σαφές πως η Προσωπική Απεσταλμένη του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών θέλει να διερευνήσει τις προθέσεις της κατοχικής δύναμης, μετά και την επιλογή του Τουφάν Έρχιουρμαν στην ηγεσία του ψευδοκράτους.
Τα ερωτήματα, που θα πρέπει να απαντηθούν από την Άγκυρα είναι συγκεκριμένα και θα καθορίσουν και τα επόμενα βήματα.
Πρώτο, είναι έτοιμη η Τουρκία για διαπραγματεύσεις; Τόσο η ίδια όσο και διά του κ. Έρχιουρμαν;
Δεύτερο, είναι έτοιμη να συζητήσει το κεφάλαιο της Ασφάλειας; Την τελευταία περίοδο έχει επαναληφθεί πολλές φορές από τουρκικής πλευράς η θέση ότι δεν κάνει πίσω στις εγγυήσεις και πως επιμένει στην παρουσία στρατευμάτων στο νησί. Θέση, την οποία εξέφρασε και ο Τουφάν Έρχιουρμαν, απαντώντας σε δημόσιες αναφορές του Προέδρου Χριστοδουλίδη.
Τι αναμένεται; Ένα ενδεχόμενο είναι η Τουρκία να μην κάνει πίσω στις θέσεις της αυτές, τις οποίες θα διατυπώσει και σε μια άτυπη Πενταμερή Διάσκεψη, που θα συγκαλέσει ο Γ.Γ. του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες. Ενόψει τούτου, πολύ πιθανόν, θα παραπέμψει την κ. Ολγκίν στην Κύπρο για να ξεκινήσουν οι δυο κοινότητες συζητήσεις «επί των άλλων θεμάτων». Αυτό, βέβαια, δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό από τη Λευκωσία, η οποία συνδέει όλα τα κεφάλαια. Δεν μπορεί να συζητά, δηλαδή, εσωτερικές πτυχές και να βρίσκονται στο ράφι οι διεθνείς και το εδαφικό.
Είναι σαφές ότι στην τουρκική πλευρά η πάγια τακτική, που ισχύει, καθορίζεται από την «κατανομή των ρόλων». Ο εκάστοτε κατοχικός ηγέτης δεν αγγίζει τα ζητήματα που αφορούν την Τουρκία, κυρίως αυτά που αφορούν την παρουσία της στο νησί. Όπως συναφώς προκύπτει και από το πακέτο μέτρων που κατέθεσε ο Τουφάν Έρχιουρμαν, στη διάρκεια της πρώτης συνάντησής του με τον Πρόεδρο Χριστοδουλίδη, όλα αφορούν θέματα που απασχολούν τους Τουρκοκύπριους και τους έποικους και κάποια ΜΟΕ. Ο νέος κατοχικός ηγέτης, επικεντρώνεται, επιμένει, στο θέμα της πολιτικής ισότητας. Το γεγονός ότι επιμένει να το θέτει, αυτό σημαίνει ότι δεν εννοεί πολιτική ισότητα όπως αυτή διατυπώνεται σε ψηφίσματα του ΟΗΕ. Αλλά τη θέση της Άγκυρας, για κυριαρχική ισότητα και του ίσου διεθνούς καθεστώτος.