ΑΤΑ: Ούτε ιερό τοτέμ ούτε περιττή πολυτέλεια

Του Πατριάρχη
Η ΑΤΑ είναι μια απλή ιδέα. Όταν οι τιμές ανεβαίνουν, ένα μέρος του μισθού προσαρμόζεται για να μην κατρακυλά η αγοραστική δύναμη. Στην πράξη όμως έγινε πεδίο σύγκρουσης εργοδοτών και συντεχνιών, με το Υπουργείο Εργασίας να παίζει τον ρόλο διαιτητή χωρίς σφυρίχτρα. Το ερώτημα είναι αν η ΑΤΑ είναι τόσο σημαντική ή αν τελικά λειτουργεί ως προνόμιο για τους λίγους του Δημοσίου, την ώρα που πολλοί του ιδιωτικού τομέα ζουν σαν εργαζόμενοι δεύτερης κατηγορίας.
Ας δούμε τα γεγονότα. Μετά τα μνημόνια και την κρίση, η ΑΤΑ επανήλθε με μεταβατικές συμφωνίες. Από το 2017 δινόταν μια φορά τον χρόνο και μόνο στο 50% της ετήσιας αύξησης του Δείκτη Τιμών Καταναλωτή. Το 2023 το ποσοστό ανέβηκε στα δύο τρίτα, δηλαδή 66,7%, χωρίς να επιστρέψει στο παλιό καθεστώς της πλήρους αυτόματης αναπλήρωσης δύο φορές τον χρόνο. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και όσοι λαμβάνουν ΑΤΑ, παίρνουν μόνο ένα κλάσμα της πραγματικής απώλειας αγοραστικής δύναμης.
Ταυτόχρονα, η ΑΤΑ ούτε ήταν ούτε είναι καθολική. Στον ιδιωτικό τομέα εφαρμόζεται εκεί όπου προβλέπεται από συλλογικές ή ατομικές συμβάσεις. Με απλά λόγια, χιλιάδες εργαζόμενοι δεν βλέπουν ποτέ ευρώ ΑΤΑ στον μισθό τους, ακόμη κι αν το καλάθι ακριβαίνει κάθε μήνα. Αυτή η θεσμική ανισορροπία τροφοδοτεί την αίσθηση ότι το σύστημα φτιάχτηκε για να προστατεύει πρωτίστως όσους βρίσκονται κάτω από την ομπρέλα του Δημοσίου και των μεγάλων οργανισμών.
Οι τωρινές διαπραγματεύσεις κόλλησαν γιατί τα στρατόπεδα μιλούν διαφορετικές γλώσσες. Οι συντεχνίες ζητούν «ΑΤΑ για όλους» και σταδιακή πλήρη αποκατάσταση. Οι εργοδοτικές οργανώσεις αντιτείνουν ότι η καθολική επέκταση και η πλήρης αποκατάσταση θα πλήξουν την ανταγωνιστικότητα και εγείρουν ακόμη και συνταγματικές ενστάσεις για τον ιδιωτικό τομέα. Η κυβέρνηση κατέθεσε ιδέες για διεύρυνση κάλυψης με διαβαθμίσεις υπέρ των χαμηλών και μεσαίων εισοδημάτων και συζήτηση για ανώτατο όριο ώστε να μην τροφοδοτείται νέος πληθωρισμός. Μέχρι στιγμής, συμφωνία δεν υπάρχει.
Είναι λοιπόν σημαντική η ΑΤΑ; Για τους χαμηλόμισθους και τη μεσαία τάξη ναι, γιατί λειτουργεί ως δίχτυ ασφαλείας σε περιόδους ακρίβειας. Δεν είναι όμως δίκαιο το δίχτυ να προστατεύει μερικούς και να αφήνει εκτός τους πολλούς του ιδιωτικού τομέα. Η σημερινή εικόνα, όπου ένα μέρος της οικονομίας λαμβάνει έστω το 66,7% της απομείωσης και το άλλο τίποτα, νοθεύει τον σκοπό του μέτρου. Αν κάτι πρέπει να διορθωθεί, δεν είναι μόνο το ποσοστό της ΑΤΑ, αλλά η κάλυψη και η στόχευσή της.
Ρεαλιστική λύση υπάρχει. Πρώτον, καθολική πρόσβαση στην ΑΤΑ με ελάχιστο κοινό πυρήνα για όλους τους μισθωτούς, ώστε να σπάσει η λογική δύο ταχυτήτων. Δεύτερον, διαβαθμισμένη εφαρμογή που ευνοεί χαμηλά και μεσαία εισοδήματα και περιορίζει τις αυτόματες αυξήσεις στα πολύ υψηλά. Τρίτον, ρήτρες ανταγωνιστικότητας με ανώτατο πλαφόν σε περιόδους εκτροχιασμένου πληθωρισμού και ρήτρες παραγωγικότητας ανά κλάδο. Τέταρτον, για επιχειρήσεις με μικρά περιθώρια, φορολογικά κίνητρα ώστε η καθολική ΑΤΑ να μη μετατραπεί σε απειλή βιωσιμότητας. Αυτή η συνταγή ενώνει κοινωνική δικαιοσύνη και οικονομική λογική.
Η ΑΤΑ δεν είναι ιερό τοτέμ ούτε περιττή πολυτέλεια. Είναι εργαλείο που χρειάζεται αναπροσαρμογή. Αν οι εταίροι επιμείνουν σε ακραίες θέσεις, θα διαιωνίζουν μια ανισότητα που υπονομεύει την κοινωνική συνοχή. Αν συμφωνήσουν σε καθολική, δίκαιη και συνετή ΑΤΑ, τότε η δημόσια συζήτηση θα πάψει να είναι ένας κουρασμένος καβγάς και θα γίνει επιτέλους πολιτική για την καθημερινότητα.