ΑΤΑ: Από την αριθμητική στην εμπιστοσύνη

Η χθεσινή εξέλιξη με τις συντεχνίες να αποδέχονται την κυβερνητική πρόταση για την ΑΤΑ και τους εργοδότες να την απορρίπτουν μας επιστρέφει στο γνώριμο σημείο μηδέν.
Η εργασιακή ειρήνη δοκιμάζεται, όχι γιατί λείπει ο τύπος υπολογισμού αλλά γιατί λείπει η κοινή παραδοχή για το τι πρέπει να προστατεύεται σε μια μικρή, ανοιχτή οικονομία όπως η κυπριακή. Με απλά λόγια άλλος φοβάται τη διάβρωση του μισθού από την ακρίβεια και άλλος τη διάβρωση της ανταγωνιστικότητας από αυτόματες αυξήσεις μισθών.
Η κυβερνητική πρόταση, όπως έχει παρουσιαστεί, κινείται προς σταδιακή αποκατάσταση της ΑΤΑ στο 100% από το σημερινό καθεστώς, με χρονικό ορίζοντα 18 μηνών. Προβλέπει ανώτατο όριο ετήσιας αναπροσαρμογής ώστε να μη μετατρέπεται ένας πληθωριστικός παροξυσμός σε μόνιμη κλίμακα μισθών. Συνδέει επίσης την καταβολή με θετικό ρυθμό ανάπτυξης και μεταφέρει τον υπολογισμό σε ετήσια βάση. Για τις συντεχνίες αυτό αποτελεί απαραίτητη ασπίδα απέναντι στο ροκάνισμα της αγοραστικής δύναμης των εργαζομένων. Για τους εργοδότες είναι ένας αυτόματος μηχανισμός που δεν λαμβάνει επαρκώς υπόψη τις διαφορές ανά κλάδο και τα περιθώρια κέρδους, ειδικά σε επιχειρήσεις που επιβιώνουν με μικρά περιθώρια.
Προφανώς και στην Κύπρο δεν θα ανακαλύψουμε την πυρίτιδα και τον τροχό.
Στην υπόλοιπη Ευρώπη υπάρχουν παραδείγματα όπου ο μηχανισμός τιμαριθμικής αναπροσαρμογής λειτουργεί καθολικά. Το Βέλγιο και το Λουξεμβούργο έχουν θεσμούς αυτόματης αναπροσαρμογής, όμως τους συνοδεύουν με κανόνες που φρενάρουν τυχόν αποκλίσεις μισθολογικού κόστους από τους εμπορικούς εταίρους τους. Η Μάλτα εφαρμόζει πιο περιορισμένη εκδοχή με έμφαση στα χαμηλότερα εισοδήματα. Άλλες χώρες προτιμούν ρήτρες στις συλλογικές συμβάσεις αντί για οριζόντια ΑΤΑ. Η Ισπανία έχει ευρεία χρήση ρητρών αναθεώρησης ανά κλάδο, ενώ στη Γερμανία προτιμήθηκε, στην κορύφωση της ακρίβειας, ένα έκτακτο αφορολόγητο επίδομα έως ένα συγκεκριμένο ποσό αντί για μόνιμη σύνδεση μισθών με τον δείκτη τιμών. Κοινός παρονομαστής δεν υπάρχει. Υπάρχουν όμως εργαλεία που περιορίζουν τις παρενέργειες και εμείς μετά από μήνες διαβουλεύσεων δεν καταφέρνουμε να βρούμε.
Στην πραγματικότητα οι εναλλακτικές επιλογές για την Κύπρο δεν είναι λίγες, αν όλες οι πλευρές εγκαταλείψουν δογματικές θέσεις ή την εγωιστική προσέγγιση. Μία επιλογή είναι η στοχευμένη στήριξη για χαμηλά και μεσαία εισοδήματα, είτε παράλληλα με την ΑΤΑ είτε ως αντιστάθμισμα σε περιόδους υψηλού πληθωρισμού, ώστε να μην επιβαρύνονται οριζόντια όλοι οι εργοδότες. Άλλη, είναι η ενσωμάτωση ρητρών παραγωγικότητας ή πολυετών συμφωνιών σε κλαδικό επίπεδο, ώστε η μισθολογική πορεία να αντανακλά την πραγματική απόδοση. Μια Τρίτη επιλογή είναι ένας αλγόριθμος εξομάλυνσης που θα χρησιμοποιεί κινητό μέσο όρο στον πληθωρισμό για να αποφεύγονται απότομες αιχμές και να λειτουργεί ουσιαστικά το πλαφόν. Επίσης θα μπορούσε να υιοθετηθεί η τακτική, προβλέψιμη αναθεώρηση του κατώτατου μισθού με καθαρά κριτήρια, για να προστατεύονται όσοι μένουν εκτός συλλογικών συμβάσεων.
Δεν είναι η πρώτη φορά που προκύπτει το ερώτημα αν είναι άδικη η ΑΤΑ.
Εξαρτάται από την πλευρά στην οποία βρίσκεται ο καθένας.
Ως μηχανισμός διατηρεί την αγοραστική δύναμη των μισθών και περιορίζει την κοινωνική ένταση όταν οι τιμές εκτοξεύονται. Ως κατανομή όμως, μια αύξηση στους υψηλόμισθους δίνει περισσότερα ευρώ σε όσους ήδη αμείβονται καλύτερα, ενώ δεν αγγίζει τους άνεργους, τους αυτοεργοδοτούμενους και το μεγαλύτερο μέρος των ιδιωτικών υπαλλήλων. Αντιθέτως ευνοεί τους ήδη προνομιούχους δημόσιους υπαλλήλους, οι οποίοι πληρώνονται από το σύνολο των εργαζομένων, ακόμα και από αυτούς που δεν λαμβάνουν ΑΤΑ.
Δεν διαφωνεί κανένας ότι χρειάζονται φίλτρα, γιατί η αυτόματη αναπροσαρμογή μπορεί να δημιουργήσει δεύτερο γύρο αυξήσεων τιμών και μισθών.
Το αδιέξοδο δεν λύνεται με συνθήματα. Λύνεται με έναν συνδυασμό που χωρά τις δύο αγωνίες και των δύο πλευρών.
Πλήρης επαναφορά της ΑΤΑ με οροφή και ρήτρα ανάπτυξης, στοχευμένα μέτρα για τους πιο ευάλωτους, ισχυρότερος ρόλος των συλλογικών συμβάσεων στη σύνδεση με την παραγωγικότητα και υποχρεωτική ανά διετία αξιολόγηση από κοινού με στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας και της Κεντρικής Τράπεζας. Χρειάζεται ελάχιστο κοινό έδαφος (όπως στο Κυπριακό) και εμπιστοσύνη. Αν συντεχνίες – εργοδότες και κυβέρνηση δεν συμφωνήσουν στο τι μετράνε και πώς το μετράνε, θα συνεχίσουν να παζαρεύουν όχι για ένα δίκαιο σύστημα αλλά για το κύρος τους και τις εντυπώσεις που δημιουργούνται. Μια τέτοια τακτική δεν προστατεύει ούτε μισθούς ούτε θέσεις εργασίας, ούτε ανάπτυξη.