Από την απομόνωση στη συμμετοχή: Η συμβολή της Εργοθεραπείας στην ψυχική υγεία

Τον μήνα Οκτώβριο τιμήσαμε την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας (10/10/25) και την Παγκόσμια Ημέρα Εργοθεραπείας (27/10/25). Με αφορμή τις δύο αυτές ημέρες, το SigmaLive φιλοξένησε τον Χρίστο Πετρίδη, εγγεγραμμένο Εργοθεραπευτή του Κέντρου Ψυχικής Υγείας Mind and Health για τον ρόλο της εργοθεραπείας στην ψυχική υγεία, ενώ ένας θεραπευόμενος, με σύντομη παρέμβασή του έθιξε το ζήτημα του κοινωνικού στιγματισμού.
Σε μια ενδιαφέρουσα συνέντευξη, ο κ. Πετρίδης αναφέρεται στον καίριο ρόλο που διαδραματίζουν οι εργοθεραπευτές στα άτομα με ψυχικές δυσκολίες, αναδεικνύοντας παράλληλα τις διαφοροποιήσεις των παρεμβάσεών τους σε σχέση με την ψυχολογία. Πραγματεύεται το ζήτημα της εποικοδομητικής συνεργασίας μεταξύ των ειδικών ψυχικής υγείας και εύχεται ότι στο μέλλον οι ανάγκες της κοινωνίας να καλυφθούν καλύτερα, με εργοθεραπευτές να εξειδικεύονται και να ενσωματώνουν νέες μεθόδους, ενισχύοντας την κοινωνική ένταξη και την προάσπιση των δικαιωμάτων των θεραπευομένων.
Ποιος είναι ο ρόλος ενός εργοθεραπευτή στη θεραπευτική ομάδα ατόμων με ψυχικές δυσκολίες;
Ο ρόλος μας στα άτομα με ψυχικές δυσκολίες είναι να τους ενδυναμώνουμε ώστε να ανταποκρίνονται με επιτυχία στους ρόλους τους και να αναπτύσσουν (ή να διατηρούν) δεξιότητες που βελτιώνουν την καθημερινή τους λειτουργικότητα, αυτονομία και συμμετοχή τους στους σημαντικούς τομείς της ζωής. Οι τομείς αυτοί περιλαμβάνουν την αυτοφροντίδα, την κοινωνικοποίηση, την εργασία ή εκπαίδευση, τη διαχείριση υγείας, των οικιακών καθηκόντων, των χρημάτων και της καθημερινής ρουτίνας.
Πιο συγκεκριμένα, ο εργοθεραπευτής αρχικά πραγματοποιεί ολιστική αξιολόγηση του ατόμου, λαμβάνοντας υπόψη το ιατρικό, κοινωνικό, οικογενειακό και εργασιακό ιστορικό, τα ενδιαφέροντα, τις αξίες, τις ανάγκες, τη ρουτίνα, τους ρόλους, τις δεξιότητες και τις ικανότητές του, καθώς και το φυσικό, κοινωνικό και πολιτισμικό του περιβάλλον. Ειδικότερα, αναγνωρίζει παράγοντες που εμποδίζουν ή διευκολύνουν τη συμμετοχή σε σημαντικές δραστηριότητες του ατόμου. Με βάση αυτή την αξιολόγηση σχεδιάζεται από κοινού με τον θεραπευόμενο η εργοθεραπευτική παρέμβαση, διασφαλίζοντας ότι οι στόχοι είναι ρεαλιστικοί, εξατομικευμένοι και προσαρμοσμένοι στις ανάγκες του. Οι παρεμβάσεις μπορεί να είναι ατομικές, δυαδικές ή ομαδικές και μπορούν να πραγματοποιηθούν σε διάφορα πλαίσια όπως στο γραφείο, στην κοινότητα ή στον χώρο κατοικίας.
Τέλος, σημαντικός ρόλος του εργοθεραπευτή είναι η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση της οικογένειας και της κοινωνίας για τις προκλήσεις των ψυχικών διαταραχών, καθώς και τη δημιουργία υποστηρικτικού δικτύου που βασίζεται στην ασφάλεια, την κατανόηση και τον σεβασμό. Παράλληλα, ο εργοθεραπευτής χρειάζεται να συμβάλλει σε πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα για την προάσπιση των δικαιωμάτων των θεραπευομένων μειώνοντας το στίγμα, τον ρατσισμό, την περιθωριοποίηση και την στέρηση ευκαιριών σε εργασία, εκπαίδευση και κοινωνικοποίηση.
Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα σε ψυχολογική υποστήριξη και εργοθεραπευτική παρέμβαση σε αυτό το πλαίσιο;
Στο πλαίσιο της ψυχικής υγείας, η εργοθεραπεία συχνά συγχέεται με τις υπηρεσίες ψυχοθεραπευτή. Παρότι όλοι οι επαγγελματίες συμβάλλουν στη βελτίωση της ψυχικής ευεξίας του ατόμου η κάθε ειδικότητα βασίζεται στη δική της επιστήμη και εργαλεία, και έχει διαφορετικούς μεθόδους παρέμβασης.
Η ψυχολογική υποστήριξη εστιάζει στην επεξεργασία των συναισθημάτων, σκέψεων και εμπειριών του ατόμου. Ο ψυχολόγος βοηθά το άτομο να κατανοήσει και να διαχειριστεί τα συναισθήματά του, όπως άγχος, θλίψη, θυμό ή φόβο, ενισχύοντας την αυτογνωσία και την ψυχική ανθεκτικότητα.
Αντίθετα, η εργοθεραπευτική παρέμβαση είναι περισσότερο πρακτική και επικεντρώνεται στο πώς το άτομο δρα και λειτουργεί στην καθημερινή του ζωή. Χρησιμοποιεί δραστηριότητες με νόημα (έργα) ως θεραπευτικά μέσα για να ενισχύσει την καθημερινή λειτουργικότητα, τους ρόλους και την αυτονομία του ατόμου. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω βιωματικής εμπλοκής, καθοδηγούμενων δραστηριοτήτων, προσομοιώσεων και συμμετοχής σε ατομικές ή ομαδικές δράσεις, προσαρμόζοντας ή και διαβαθμίζοντας το επίπεδο δυσκολίας ανάλογα με τις ανάγκες του ατόμου.
Τι θα μπορούσε να αλλάξει, αν πρέπει να αλλάξει κάτι για να υπάρξει καλύτερη συνεργασία ανάμεσα σε εσάς και τους υπόλοιπους επαγγελματίες ψυχικής υγείας;
Για να υπάρξει καλύτερη συνεργασία ανάμεσα στους επαγγελματίες ψυχικής υγείας, είναι σημαντικό όλοι μας να εκπαιδευόμαστε στη λειτουργία των διεπιστημονικών ομάδων, ώστε να ενισχύουμε την ομαδικότητα, τη συνεργατική κουλτούρα, τον αμοιβαίο σεβασμό, και να διασαφηνίζουμε τον ρόλο μας μέσα στην ομάδα.
Παράλληλα, ως εργοθεραπευτές, χρειάζεται να τεκμηριώνουμε και να αναδεικνύουμε τη δουλειά και τα αποτελέσματά μας, επεξηγώντας ταυτόχρονα το θεραπευτικό πλάνο που εφαρμόζουμε ώστε να διασφαλίζουμε την κοινή κατανόηση των διαφορετικών στόχων.
Ιδανικά, θα πρέπει να διαμορφώνεται ένα συλλογικό θεραπευτικό πλάνο βασισμένο στις ανάγκες κάθε θεραπευόμενου, ώστε όλοι οι εμπλεκόμενοι ειδικοί να γνωρίζουν την πορεία και τις παρεμβάσεις που πραγματοποιούνται.
Τέλος, το πιο ουσιώδες είναι να υπάρχει αναγνώριση της αξίας κάθε ειδικότητας, σαφής οριοθέτηση ρόλων και αποφυγή ιεραρχικών αποστάσεων ή υποτιμήσεων έχοντας κοινό σκοπό, την επίτευξη των βέλτιστων αποτελεσμάτων για τον θεραπευόμενο.
Πώς βλέπετε το μέλλον της εργοθεραπείας στην ψυχική υγεία τα επόμενα χρόνια;
Η εργοθεραπεία αναδεικνύεται συνεχώς, γίνεται όλο και πιο δημοφιλής και περιζήτητη, με αυξανόμενο αριθμό φοιτητών να την επιλέγουν. Η παρουσία πολλών συναδέλφων στον ίδιο τομέα, ενισχύει τη δια βίου μάθηση, την εκπαίδευση και την επιστημονική εξέλιξη μέσα από έναν υγιή συναγωνισμό. Εύχομαι στο άμεσο μέλλον, η εργοθεραπεία να μπορεί να καλύψει καλύτερα τις ανάγκες της κοινωνίας, και επιπρόσθετα οι συνάδελφοι να εξειδικεύονται σε μεθόδους ή διαγνώσεις, ώστε να ανταποκρίνονται με μεγαλύτερη ακρίβεια στις ανάγκες των θεραπευόμενων.
Για να επιτευχθεί πρόοδος, είναι απαραίτητη η συμβολή των πανεπιστημίων μέσω έρευνας και η ενίσχυση της δικτύωσης των συναδέλφων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Επιπλέον, η συνεργασία με ειδικότητες εκτός του χώρου της υγείας μπορεί να συμβάλει σε πιο ολιστικές παρεμβάσεις, όπως για παράδειγμα η υπεύθυνη αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης στη θεραπευτική πρακτική.
Παράλληλα, η συμβολή της εργοθεραπείας προς την κοινωνία και την πολιτεία χρειάζεται να ενδυναμωθεί, ώστε να βελτιωθεί η εικόνα της ψυχικής υγείας, μειώνοντας το στιγματισμό, τη περιθωριοποίηση, και τη στέρηση ευκαιριών σε εργασία και κοινωνικές σχέσεις.
Συνοψίζοντας, βλέπω το μέλλον της εργοθεραπείας στην ψυχική υγεία ως ένα μέλλον ανάπτυξης, συνεργασίας και καινοτομίας. Με σωστή εκπαίδευση, τεκμηριωμένες πρακτικές και αξιοποίηση της τεχνολογίας, η εργοθεραπεία θα συνεχίσει να προσφέρει ουσιαστικό έργο, ενισχύοντας την αυτονομία, τη λειτουργικότητα και την ψυχική ευεξία των ανθρώπων, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στην κοινωνική ένταξη και την προάσπιση των δικαιωμάτων τους.
Ακολούθως θεραπευόμενος ο οποίος συνεργάζεται με τον κ. Πετρίδη μίλησε για τον στιγματισμό που πιθανότατα να υποστεί από την μικρή κοινωνία της Κύπρου, όποιος αντιμετωπίζει χρόνια ψυχική διαταραχή.
Αρχικά, ανέφερε ότι «Χρόνια σοβαρή ψυχική πάθηση σημαίνει εγκλεισμός στο Ψυχιατρείο (Νοσοκομείο) Αθαλάσσας. Είναι, για όσους έχουν περάσει από αυτό το λούκι, και ο κοινωνικός στιγματισμός ένα φοβερό πρόβλημα μετά τη νοσηλεία των ασθενών».
Στη συνέχεια, εξήγησε πως «η λειτουργικότητα είναι το πρώτο κριτήριο, που κρίνει ο ειδικός για να βγάλει μια ασφαλή εικόνα για το περιστατικό. Σε εκλαϊκευμένα λόγια, σημαίνει πόσο ποσοτικά και ποιοτικά μπορεί κάποιος να βαδίσει μόνος του στη ζωή του. Εάν δεν μπορεί να ανταπεξέλθει, τότε χρειάζεται φαρμακευτική αγωγή από Ψυχίατρο, ψυχανάλυση από Ψυχολόγο και υποστήριξη από Εργοθεραπευτή».
Επεσήμανε ακόμη ότι «και όμως, μέχρι σήμερα, στα μέσα του 21ου αιώνα, κάποιοι Κύπριοι – κυρίως οι πιο ηλικιωμένοι, θεωρούν ταμπού το να εμπιστεύεται ένας πολίτης την Ψυχιατρική επιστήμη, παρά τα λόγια του κάθε τυχάρπαστου. Η κοινωνία πρέπει να αντιμετωπίζει την Ψυχιατρική και τη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής ως επιστήμη, επειδή είναι ειδικότητα της ιατρικής».
Καταλήγοντας, σημείωσε τις συνέπειες που αντιμετωπίζει ένας ασθενής με ψυχικές δυσκολίες, ο οποίος δεν προστατεύεται επαρκώς από την πολιτεία. Όπως ανέφερε, «αν πάω στο νοσοκομείο, επειδή με πονάει το στήθος μου, θα με εξετάσει ο γιατρός και πιθανόν να μου χορηγήσει χάπια. Αν όμως πάω στον ψυχίατρο γιατί αποπειράθηκα να αυτοκτονήσω και με εισάγει μέχρι να ιαθώ στην Αθαλάσσα, τότε θα είμαι για μια ζωή στιγματισμένος. Δεν θα έχω τόσους πολλούς φίλους-ίσως απομακρυνθούν, δεν θα παντρευτώ εύκολα, δεν θα έχω ίσες ευκαιρείς εργοδότησης και ούτω καθεξής».
Υπογράμμισε, τέλος, ότι «όλη αυτή η δυσκολία, των στερήσεων στην κοινωνική μου ζωή και του ψυχολογικού τραύματος που μου δημιουργείται, προστίθεται στη δυσκολία από τη χρόνια ψυχική διαταραχή».
Όσον αφορά την Εργοθεραπεία, εξήγησε ότι: αυτή συνδέει το άτομο με τον κόσμο της λειτουργικότητας. Μέσω των συνεδριών, έχει αποδεχτεί νέους ορίζοντες στη ζωή του καθώς έμαθε να διαχειρίζεται τις προκλήσεις της οδήγησης και της κοινωνικής συμμετοχής, εστιάζοντας σε κοινά ενδιαφέροντα με άλλους ανθρώπους, να επισκέπτεται θέατρα, εκδηλώσεις και ιστοσελίδες που ενισχύουν την προσωπική και πολιτική του ταυτότητα. Παράλληλα τονίζει ότι η Εργοθεραπεία προσφέρεται για να βοηθήσει το άτομο να προάγει και να εμπλουτίσει τις τεχνικές και ψυχολογικές του δεξιότητες, καθώς και να ανακαλύψει νέους τρόπους λειτουργικότητας που προάγουν την υγεία και την ευεξία του. Αυτό, όπως υπογράμμισε, αποτελεί το μεγαλύτερο δώρο της Εργοθεραπείας.