Αξιολόγηση της δίμηνης λειτουργίας της χονδρικής αγοράς ηλεκτρισμού – Χρειάζονται αλλαγές για φθηνότερο ηλεκτρισμό από το 2026

Πριν από δύο μήνες ξεκίνησε στην Κύπρο η λειτουργία της ανταγωνιστικής αγοράς ηλεκτρισμού (ΑΑΗ), με την πλήρη εφαρμογή του «μοντέλου στόχος». Η υπόσχεση ήταν σαφής: ανάπτυξη ανταγωνισμού, περισσότερες επιλογές και χαμηλότερες τιμές για τον καταναλωτή.
Η πραγματικότητα όμως αποδείχθηκε διαφορετική. Η αγορά ηλεκτρισμού της Κύπρου έχει λειτουργήσει με στρεβλώσεις, επιβαρύνοντας περαιτέρω το κόστος του ηλεκτρισμού.
Μια βασική στρέβλωση εντοπίζεται στον καθορισμό της τιμής εκκαθάρισης -στο πλαίσιο της χονδρικής αγοράς ηλεκτρισμού- σύμφωνα με την ακριβότερη μονάδα της Αρχής Ηλεκτρισμού Κύπρου (ΑΗΚ) που χρειάστηκε για να καλύψει την ζήτηση. Τονίζεται σχετικά ότι η χονδρική τιμή αποτελεί πυξίδα για τον καθορισμό της λιανικής τιμής στο τιμολόγιο του καταναλωτή.
Στη συνέχεια θα προχωρήσουμε στην ανάλυση και αξιολόγηση της δίμηνης λειτουργίας της χονδρικής αγοράς. Όσον αφορά την προθεσμιακή αγορά, του άλλου βασικού πυλώνα στην ΑΑΗ- που καλύπτει ποσοστό της τάξης του 30-40% της ημερήσιας ζήτησης, επιφυλασσόμαστε να την αξιολογήσουμε σε μεταγενέστερο στάδιο.
Γιατί η χονδρική αγορά έχει λειτουργήσει με στρεβλώσεις;
Επειδή η αγορά ηλεκτρισμού της Κύπρου είναι:
▪ Πολύ μικρή -ελάχιστοι παίκτες στην αγορά (μόνο ΑΗΚ + ΑΠΕ)
▪ Απομονωμένη – καμία ηλεκτρική διασύνδεση με γειτονικές χώρες
▪ Ισχυρά μονοπωλιακή -η ΑΗΚ ελέγχει πάνω από το 90% της παραγωγής.
Διασαφηνίζεται ότι το «μοντέλο στόχος» λειτουργεί προς όφελος του καταναλωτή σε μεγάλες και διασυνδεδεμένες αγορές (π.χ. Γερμανία).Στη δική μας μικρή και απομονωμένη αγορά, όμως, προκαλεί στρεβλώσεις που πληρώνει ακριβά ο καταναλωτής.
Πώς έχει λειτουργήσει η χονδρική αγορά;
Για να κατανοηθεί το μέγεθος της στρέβλωσης, αρκεί η ανάλυση της καθημερινής λειτουργίας της χονδρικής αγοράς ανά χρονική περίοδο:
▪ Νύχτα & βράδυ (00:00-06:30 & 16:00-24:00): Παίζει μόνη η ΑΗΚ → Όφελος για ΑΗΚ
▪ Πρωί & απόγευμα: Παίζουν ΑΗΚ + ΑΠΕ → Όφελος για ΑΗΚ + ΑΠΕ
▪ Μεσημεριανές ώρες (2-4 ώρες): Ενδέχεται να παίζουν μόνο ΑΠΕ ή να παίζουν ΑΗΚ + ΑΠΕ ανάλογα με τη ζήτηση → Όφελος για καταναλωτή –στην περίπτωση που παίζουν μόνο ΑΠΕ.
Σε μια πολύ μικρή αγορά, χωρίς διασυνδέσεις, με μόνο δύο παίκτες και την ΑΗΚ να ελέγχει σχεδόν το σύνολο της παραγωγής, το αποτέλεσμα είναι προκαθορισμένο: Ο καταναλωτής επιβαρύνεται με επιπλέον κόστος στον ηλεκτρισμό.
Τα δεδομένα 24/11/2025
Σύμφωνα με το γράφημα της πλατφόρμας «Cyprus Grid», όπου περιγράφεται η ημερήσια κατανομή των ποσοτήτων και των χονδρικών τιμών ηλεκτρικής ενέργειας ανά ημίωρο για τη Δευτέρα 24η Νοεμβρίου 2025, διαπιστώνεται σαφής στρέβλωση:
ΠΗΓΗ: ΠΛΑΤΦΟΡΜΑ CYPRUS GRID
▪ Για 22 ώρες το 24ωρο, η χονδρική τιμή (συνεχής μαύρη γραμμή) καθορίζεται από την ακριβότερη συμβατική μονάδα της ΑΗΚ(βαθύ πορτοκαλί). Δηλαδή, όλες οι μονάδες της ΑΗΚ που συμμετέχουν για κάλυψη της ζήτησης του ημιώρου αποζημιώνονται με την τιμή της ακριβότερης μονάδας, ανεξαρτήτως προσφοράς και κόστους.
▪ Οι ΑΠΕ (ανοικτό πορτοκαλί) συμμετέχουν «ανταγωνιστικά» στην αγορά με ποσοστό μόλις 3,4% της ημερήσιας ζήτησης και συνεπώς η βαρύτητά τους για τον καθορισμό της τιμής του ηλεκτρισμού είναι ασήμαντη.
Πέραν του ότι οι ΑΠΕ συμμετέχουν με πάρα πολύ μικρό ποσοστό (3,4%), από αυτό το μικρό ποσοστό:
▪ Μόλις το 1,2% διαπραγματεύεται με μηδενική χονδρική τιμή για 2 ώρες το 24ωρο (όταν η ζήτηση δεν χρειάζεται συμβατική στήριξη).
▪ Το υπόλοιπο 2,2% αποζημιώνεται… με την τιμή της ακριβότερης μονάδας της ΑΗΚ, αφού η ζήτηση χρειάζεται και συμβατική στήριξη!
Αποτέλεσμα: Ολόκληρη η συμβατική παραγωγή αποζημιώνεται στην ημίωρη τιμή της ακριβότερης μονάδας. Το ίδιο συμβαίνει και με τις ΑΠΕ, αφού στο μεγαλύτερο τους ποσοστό αποζημιώνονται επίσης με την τιμή της ακριβότερης μονάδας.
Το βασικό συμπέρασμα της αξιολόγησης της δίμηνης λειτουργίας της χονδρικής αγοράςείναι ότι μεταφέρει υψηλότερο κόστος στον καταναλωτή σε σχέση με το πραγματικό μέσο κόστος παραγωγής.
Τι χρειαζόμαστε
Οι λύσεις που χρειαζόμαστε για την αντιμετώπιση αυτής της στρέβλωσης:
1. Άμεση ανακούφιση: Πλαφόν στη χονδρική τιμή (2026)
Να τεθεί ανώτατο όριο τιμής (κατόπιν μελετών και σύμφωνα με το πραγματικό κόστος). Κάθε φορά που η τιμή το ξεπερνά, η διαφορά να επιστρέφεται αυτόματα στους καταναλωτές μέσω μείωσης των λογαριασμών. Το όριο τιμής πρέπει να αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα, ώστε να μην αποθαρρύνει τις αναγκαίες επενδύσεις σε αποθήκευση και ευέλικτες μονάδες. Παρόμοιο μέτρο εφάρμοσαν με επιτυχία η Ισπανία και η Πορτογαλία (μηχανισμός «Iberian Exception») από τον Ιούνιο 2022 μέχρι τον Δεκέμβριο 2023, θέτοντας πλαφόν στη χονδρική τιμή του φυσικού αερίου για ηλεκτροπαραγωγή.
2. Μόνιμη λύση: Συμβόλαια Διαφοράς – Contracts for Difference (CfDs)
Κυρίαρχη ευρωπαϊκή πρακτική των τελευταίων ετών, που εφαρμόζεται με αυξανόμενη επιτυχία σε Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Πολωνία, Ελλάδα και άλλες χώρες, για στήριξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και απεξάρτηση των ΑΠΕ από την τιμή της συμβατικής παραγωγής. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τα «CfDs» παρέχουν βεβαιότητα εσόδων στους επενδυτές και προστασία στους καταναλωτές, ενώ η Ελλάδα αναδεικνύεται ως ιδιαίτερα επιτυχημένο παράδειγμα εφαρμογής.
Πώς λειτουργούν:
▪ Ο παραγωγός ΑΠΕ κλειδώνει μέσω διαγωνισμού μια σταθερή τιμή (π.χ. 80 €/MWh) για 15-20 χρόνια. ▪ Όταν η χονδρική τιμή < σταθερή τιμή → το Ταμείο «CfDs» πληρώνει τη διαφορά στον παραγωγό.
▪ Όταν η χονδρική τιμή > σταθερή τιμή → ο παραγωγός επιστρέφει τη διαφορά στο Ταμείο → μειώνονται οι λογαριασμοί όλων.
Αποτέλεσμα:
✓ Φθηνότερο ρεύμα μακροπρόθεσμα
✓ Σταθερότητα και σιγουριά για επενδυτές
✓ Δίκαιη κατανομή κέρδους όταν η χονδρική τιμή είναι υψηλή
Χρονοδιάγραμμα που μπορούμε να πετύχουμε
▪2026: Πιλοτικό πρόγραμμα «CfDs» για 100 MW νέων έργων (φωτοβολταϊκά + αποθήκευση)
▪2027-2028: Υποχρεωτικά «CfDs» για όλα τα νέα έργα ΑΠΕ, αποθήκευση και υβριδικά
▪Κρίσιμο:Τροποποίηση του νόμου μέχρι το καλοκαίρι του 2026
Η επιτυχία των «CfDs» εξαρτάται σε μεγάλο ποσοστό από τον σχεδιασμό των διαγωνισμών. Για την Κύπρο αυτό σημαίνει διαγωνισμούς με ειδικές προβλέψεις για υβριδικά έργα (ΑΠΕ + μπαταρίες) που να ενισχύουν τα κίνητρα επενδύσεων. Όπως έδειξαν Ελλάδα και Ηνωμένο Βασίλειο, παρόμοια μέτρα εφαρμόστηκαν επιτυχώς με ελάχιστες παρενέργειες χάρη σε καλή οργάνωση/ρύθμιση και συνεχή παρακολούθηση.
Συμπέρασμα
Το μοντέλο στόχος που εφαρμόστηκε στην Κύπρο δεν είναι λάθος – είναι απλώς ακατάλληλο, ως έχει, για τις ιδιαιτερότητες της μικρής Κύπρου. Δεν χρειάζεται να το γκρεμίσουμε. Χρειάζεται να το διορθώσουμε γρήγορα και έξυπνα, χωρίς να αλλάξουμε τον τρόπο λειτουργίας του.
Με ένα προσωρινό πλαφόν για άμεση ανακούφιση και με τα Συμβόλαια Διαφοράς (CfDs) ως μόνιμη λύση, μπορούμε να έχουμε:
▪ Χαμηλότερους λογαριασμούς από το 2026
▪ Ενθάρρυνση νέων επενδύσεων σε ΑΠΕ και αποθήκευση
▪ Ένα πιο δίκαιο και λειτουργικό σύστημα για όλους
Η Κύπρος δεν χρειάζεται άλλη μια χαμένη πενταετία ακριβού ρεύματος, αναμένοντας την ωρίμανση της αγοράς σε βάθος χρόνου. Μπορούμε – και πρέπει – να χτίσουμε το αύριο με φθηνότερο ηλεκτρισμό για κάθε νοικοκυριό και επιχείρηση.
* Ηλεκτρολόγος μηχανικός, με πολυετή πείρα στη λειτουργία του Ηλεκτρικού Συστήματος