Ανθεκτικότητα εδαφών: Η νέα οδηγία της ΕΕ και το σημείο «μηδέν» για την Κύπρο

Προβλέπεται η υποβολή τακτικών εκθέσεων στην Επιτροπή και τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος για την κατάσταση των εδαφών, την αστικοποίηση (κάλυψη με άσφαλτο/σκυρόδεμα) και τους μολυσμένους χώρους
Το 80% των εδαφών και των γαιών μας βρίσκονται σε συνθήκες απερήμωσης, ενώ έχουμε το χαμηλότερο ποσοστό καλλιεργήσιμων γαιών. «Καταλαβαίνει κανείς πως υπάρχει μεγάλη εγκατάλειψη της υπαίθρου, ενώ ο τρόπος για να έχουμε υγιή εδάφη είναι να τα φροντίζουμε και να τα καλλιεργούμε, ή να είναι φυτεμένα με δέντρα»
Του Κυριάκου Λοΐζου
Στα τέλη Σεπτεμβρίου, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης υιοθέτησε επίσημα την οδηγία για την παρακολούθηση των εδαφών, δημιουργώντας για πρώτη φορά ένα ενιαίο ευρωπαϊκό πλαίσιο για την αξιολόγηση και παρακολούθηση της υγείας των εδαφών. Στόχος της οδηγίας τα υγιή εδάφη σε όλη την Ευρώπη έως το 2050.
Το νέο πλαίσιο προβλέπει εθνικά συστήματα παρακολούθησης, όπου τα κράτη-μέλη θα αξιολογούν φυσικές, χημικές και βιολογικές παραμέτρους των εδαφών τους με κοινή ευρωπαϊκή μεθοδολογία. Επίσης, προβλέπεται η υποβολή τακτικών εκθέσεων στην Επιτροπή και τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος για την κατάσταση των εδαφών, την αστικοποίηση (κάλυψη με άσφαλτο/σκυρόδεμα) και τους μολυσμένους χώρους.
Ορίζονται ακόμη κοινές κατηγορίες υγείας εδαφών και ενδεικτικές τιμές-στόχοι (χωρίς δεσμευτικό χαρακτήρα), για να βοηθήσουν τα κράτη να εντοπίσουν προτεραιότητες. Το νέο πλαίσιο επίσης εστιάζει σε νέους ρύπους όπως τα PFAS (αιωνόβιες χημικές ουσίες), φυτοφάρμακα και μικροπλαστικά.
Προβλέπονται ακόμη μέτρα για το μετριασμό της αστικοποίησης (π.χ. περιορισμός της σφράγισης εδαφών με άσφαλτο), καθώς και βελτίωση της διαχείρισης μολυσμένων χώρων (π.χ. βιομηχανικές περιοχές, χωματερές).
Σύμφωνα με τα προβλεπόμενα, η Κομισιόν, η οποία κατέθεσε την αρχική πρόταση για την οδηγία στις 5 Ιουλίου 2023, αναμένεται να αναπτύξει κοινά εργαλεία και να διευκολύνει την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών μεταξύ των κρατών-μελών. Τα κράτη θα έχουν τρία χρόνια από την έναρξη ισχύος της οδηγίας για να ενσωματώσουν τους νέους κανόνες στην εθνική νομοθεσία.
Στα επόμενα βήματα, και μετά την ολοκλήρωση έγκρισης στο Συμβούλιο της ΕΕ, αναμένεται η ψήφισή του στην Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τις επόμενες εβδομάδες.
Όσον αφορά την υποχρέωση ενσωμάτωσης, τα κράτη-μέλη θα έχουν 3 χρόνια μετά την έναρξη ισχύος για να ενσωματώσουν τους νέους κανόνες στην εθνική νομοθεσία.
Το Κυπριακό, διαχρονικό φαινόμενο
Σχολιάζοντας την οδηγία με βάση το κυπριακό παράδειγμα, η πρόεδρος του ΔΣ της Περιβαλλοντικής Οργάνωσης «ΑΚΤΗ» και ειδική σε θέματα κλιματικής κρίσης, Δρ Ξένια Λοϊζίδου, λέει στη «Χαραυγή» πως είναι πολλά τα χρόνια που φωνάζουν οι ειδικοί ότι οι πόλεις μας είναι η χαρά του τσιμέντου και ότι αυτό οδηγεί σε υπερθέρμανση το καλοκαίρι, καθώς όλες αυτές οι τσιμεντένιες επιφάνειες που τις αποκαλούν «ανάπλαση», είναι στην πραγματικότητα τσιμέντωμα – σφράγιση των δημοσίων χώρων.
Όπως υπογράμμισε, δεν αφήνουμε πουθενά ελεύθερο χώμα μέσα στις πόλεις μας. «Αυτά τα τσιμέντα είναι οι λεγόμενες “θερμικές νησίδες”, δηλαδή περιοχές οι οποίες αντανακλούν αυξημένη τη θερμότητα, ενώ αν σκεφτούμε ότι το καλοκαίρι έχουμε στη Λευκωσία για 3 μήνες θερμοκρασίες άνω των 40 βαθμών Κελσίου, καταλαβαίνουμε ότι θα έπρεπε να απαγορεύεται διά ροπάλου. Η σφράγιση με τσιμέντο και το χτίσιμο πάνω από τις φυσικές απορροές (το “αρκάτζι” στα κυπριακά) και τα ρέματα, είναι κάτι που αναφέρεται στην εν λόγω οδηγία. Πρέπει να πούμε ότι εδώ και χρόνια σε πολλές πόλεις της Ευρώπης απελευθερώνουν τις απορροές, διότι αυτό, σε συνδυασμό με το ότι δεν υπάρχει έδαφος για να απορροφήσει τη βροχή όπως και λόγω της κλιματικής αλλαγής όπου η βροχή πέφτει σε πολύ μικρότερο χρονικό διάστημα με μεγαλύτερη ένταση, δημιουργούν τις πλημμύρες», εξηγεί η κα Λοϊζίδου.
Επιπρόσθετα, επισημαίνει ότι αυτό που έχουμε κάνει στην Κύπρο και συνεχίζουμε να κάνουμε είναι μία επίκληση στην ανάγκη για να έχουμε πολιτικές που να αντιμετωπίζουν την κλιματική αλλαγή, ωστόσο, όπως τονίζει, στην πραγματικότητα υπάρχει τεράστια διάσταση ανάμεσα στις εξαγγελίες και την πράξη. «Μπορούμε να πάρουμε παραδείγματα της πρωτεύουσας, όπως το ΓΣΠ ή την Πλατεία Ελευθερίας, ακόμα και τις αναπλάσεις στο κέντρο της Πάφου· μπορεί να είναι όμορφα, αλλά αντίκεινται στις ευρωπαϊκές οδηγίες και είναι η καταστροφή των αντιστάσεων του αστικού περιβάλλοντος».
Σε ό,τι αφορά την ύπαιθρο, η πρόεδρος του ΔΣ της «ΑΚΤΗΣ» υπέδειξε πως έχουμε 80% απερήμωση, ένα τρομακτικό ποσοστό. Αυτό, εξηγεί, σημαίνει πως το 80% των εδαφών και των γαιών μας βρίσκονται σε συνθήκες απερήμωσης, ενώ έχουμε το χαμηλότερο ποσοστό καλλιεργήσιμων γαιών. «Καταλαβαίνει κανείς πως υπάρχει μεγάλη εγκατάλειψη της υπαίθρου, ενώ ο τρόπος για να έχουμε υγιή εδάφη είναι να τα φροντίζουμε και να τα καλλιεργούμε ή να είναι φυτεμένα με δέντρα και να γίνονται δασικές εκτάσεις. Δυστυχώς, τίποτα από αυτά δεν κάνουμε στην Κύπρο», υπογράμμισε καταληκτικά η Δρ Ξένια Λοϊζίδου.
Ζητούμενο η μείωση της σφράγισης του εδάφους
Το ζητούμενο είναι η μείωση της σφράγισης του εδάφους, κάτι που θα συμβάλει και στην καταπολέμηση και τη βέλτιστη διαχείριση του φαινομένου των πλημμυρών, λέει από πλευράς της η Πολιτικός Μηχανικός και Επιστημονική Λειτουργός του Επιστημονικού Τεχνικού Επιμελητηρίου Κύπρου, Λυδία Μηνά, εξηγώντας πως όσο λιγότερο είναι το σφραγισμένο έδαφος, τόσο η γη μπορεί να απορροφήσει τα όμβρια ύδατα.
Η κα Μηνά αναφέρει το παράδειγμα των χώρων στάθμευσης, επισημαίνοντας πως δεν είναι ανάγκη να είναι από σκυρόδεμα, αλλά με υδατοπερατά υλικά που είναι καλύτερα για το έδαφος.
Επιπλέον, τονίζει πως πρέπει να καθαρίζουμε και να αφήνουμε ανοιχτές τις «οδούς» των ποταμών και είναι κακό το γεγονός ότι τσιμεντώνουμε όλες τις επιφάνειες. «Μακροπρόθεσμα, συντείνουμε στο να μεγαλώσει το πρόβλημα της πλημμύρας, ενώ, ως γενικότερο σχόλιο για τα εδάφη, το πράσινο βοηθά στην καταπολέμηση της διάβρωσης του εδάφους. Αν φτιαχτεί μια πολυκατοικία και φυτευτούν μερικά δέντρα, μπορεί να είναι καλό, ωστόσο είναι σε μεγαλύτερη κλίμακα που πρέπει να δούμε το πράσινο, όπως ένα πάρκο», ανέφερε η κα Μηνά.
Το ιστορικό
Τα υγιή εδάφη είναι ζωτικής σημασίας για την επίτευξη των στόχων της ΕΕ για κλιματική ουδετερότητα και συμβάλλουν στην αναχαίτιση της ερημοποίησης και της υποβάθμισης της γης, καθώς και στη διατήρηση της βιοποικιλότητας και της ανθρώπινης υγείας. Ωστόσο, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, πάνω από το 60% των ευρωπαϊκών εδαφών βρίσκονται σε ανθυγιεινή κατάσταση και η έρευνα δείχνει ότι υποβαθμίζονται περαιτέρω. Η υποβάθμιση του εδάφους επιδεινώνεται από τη μη βιώσιμη διαχείριση της γης, τη μόλυνση και την υπερεκμετάλλευση, καθώς και από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και των ακραίων καιρικών φαινομένων.
Ενώ πολλά νομοθετικά και πολιτικά μέσα της ΕΕ σχετίζονται με την προστασία του εδάφους, το έδαφος δεν διαθέτει το είδος του ειδικού νομοθετικού πλαισίου σε επίπεδο ΕΕ που έχουν θεσπίσει άλλα βασικά οικοσυστήματα (νερό, αέρας, θαλάσσιο περιβάλλον). Τον Νοέμβριο του 2021, στο πλαίσιο της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα για το 2030, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε μια νέα στρατηγική της ΕΕ για το έδαφος, με τον γενικό στόχο ότι όλα τα εδάφη σε ολόκληρη την ΕΕ θα πρέπει να βρίσκονται σε καλή κατάσταση έως το 2050.