Ανθεκτική ηγεσία

Πριν αρκετά χρόνια, όταν αφυπηρέτησα και άρχισα να αρθρογραφώ στον «Π», ο πρώτος μου σύνδεσμος ήταν ο κ. Γιώργος Τζίβας. Πρόσφατα ο κ. Τζίβας δημοσίευσε στον «Π» ένα άρθρο με τίτλο «Μετά το free Palestine έρχεται ο εμφύλιος»; Επικοινώνησα μαζί του και του ανέφερα ότι υπάρχει μια θεωρία στο μάνατζμεντ που λέγει ότι είναι σύνηθες φαινόμενο, όταν μια ομάδα ενώνει δυνάμεις για επίτευξη ενός κοινού σκοπού και ο σκοπός αυτός επιτευχθεί να αρχίζουν μετά διχόνοιες και έριδες. Στην πολιτική οι διχόνοιες αυτές πολλές φορές καταλήγουν σε εμφύλιο σπαραγμό. Ως παραδείγματα έφερα την Ελλάδα, το Αλγέρι, την Κύπρο, τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης κ.ά. Πρόσθεσα ότι η μόνη χώρα που δεν ακολούθησε τον κανόνα αυτό είναι η Νότιος Αφρική. Εντρυφώντας περισσότερο στο θέμα κατέληξα στο συμπέρασμα ότι η εξαίρεση αυτή οφειλόταν στην εμπνευσμένη ηγεσία τοu Νέλσον Μαντέλα, τα χαρακτηριστικά του οποίου θυμίζουν ανθεκτικό ηγέτη.
Στο παρόν άρθρο θα ασχοληθούμε με τους ανθεκτικούς ηγέτες μέσα στα πλαίσια του μάνατζμεντ.
Ορισμός ανθεκτικού ηγέτη
Για σκοπούς μάνατζμεντ ανθεκτικός ηγέτης θεωρείται εκείνος που είναι ικανός να χειρίζεται αποτελεσματικά την πίεση του σύγχρονου εργασιακού περιβάλλοντος, αντιμετωπίζοντας τις δυσκολίες με θάρρος, προσαρμοστικότητα και ενσυναίσθηση, εμβολιάζοντας ταυτόχρονα τους υπαλλήλους του με τις ίδιες αρετές, παραμένοντας πιστός στους στόχους του ακόμη και κάτω από χαώδεις συνθήκες και αξιοποιώντας τις προκλήσεις ως καταλύτες για πρόοδο και ανάπτυξη.
Εισαγωγή
Το σύγχρονο εργασιακό περιβάλλον χαρακτηρίζεται από αβεβαιότητα, αστάθεια και ραγδαίες αλλαγές και ανακατατάξεις. Όλα αυτά άλλαξαν άρδην τις προδιαγραφές της ηγεσίας. Η οικονομική κρίση, οι αλλαγές στην τεχνολογία και ο κοινωνικός μετασχηματισμός απαιτούν από τους ηγέτες κάτι περισσότερο από στρατηγική ευφυΐα και τεχνικές γνώσεις· απαιτούν ανθεκτικότητα.
Ανάλυση του όρου
Στην απλούστερή της μορφή, ανθεκτικότητα σημαίνει η ικανότητα ανάκαμψης από δυσκολίες και η απρόσκοπτη συνέχιση των εργασιών του οργανισμού. Για τον ανθεκτικό ηγέτη δεν είναι αρκετή η προσωπική αντοχή. Χρειάζεται να μπορεί να διατηρεί ζωντανό τον οργανισμό και να τον βοηθά να προοδεύει ακόμη και κάτω από χαώδεις καταστάσεις. Δεν επιβιώνει απλώς κάτω από συνθήκες πίεσης αλλά μετατρέπει την πίεση αυτή σε θετική δυναμική. Παραμένει προσηλωμένος στους μακροπρόθεσμους στόχους του οργανισμού, προσαρμοζόμενος ταυτόχρονα με τις εναλλασσόμενες πραγματικότητες.
Ανθεκτική ηγεσία δεν σημαίνει αυστηρότητα ή στωικότητα. Οι ανθεκτικοί ηγέτες δεν μένουν ακλόνητοι στις δυσκολίες, απλώς είναι ευέλικτοι, προσβλέποντας με αισιοδοξία προς το μέλλον. Αναγνωρίζουν την ύπαρξη των προκλήσεων, διδάσκονται από τις αναποδιές και τις αξιοποιούν για να χαράξουν τη νέα πορεία. Βλέπουν την αποτυχία ως μια αξιόλογη ανατροφοδότηση και όχι σαν μια καταδίκη.
Τα χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα
Πέραν των όσων έχουν αναφερθεί προηγουμένως, οι ανθεκτικοί ηγέτες έχουν κάποιες ιδιότητες οι οποίες τους κάνουν να ξεχωρίζουν από τους παραδοσιακούς ηγέτες:
• Γνώθι σαυτόν και συναισθηματική νοημοσύνη
Οι ανθεκτικοί ηγέτες έχουν πλήρη επίγνωση των συναισθημάτων, των δυνατοτήτων και των αδυναμιών τους. Δεν είναι απρόσβλητοι στο άγχος και στον φόβο, όμως ξέρουν και τα χειρίζονται εποικοδομητικά. Παραμένουν ήρεμοι στην πίεση, χαράσσοντας έναν δρόμο αυτοελέγχου για τις ομάδες τους. Η συναισθηματική τους νοημοσύνη τούς επιτρέπει να συνδέονται με αυθεντικότητα με τους άλλους, να αναγνωρίζουν τα συναισθήματά τους και, αντί να αντιδρούν, να ανταποκρίνονται με ενσυναίσθηση σ’ αυτά.
• Προσαρμοστικότητα
Όταν υπάρχει κρίση, τα μη εύκαμπτα σχέδια συνήθως καταρρέουν. Οι ανθεκτικοί ηγέτες είναι επιδέξιοι διανοητές, οι οποίοι μπορούν να αλλάξουν τη στρατηγική τους και να την προσαρμόσουν στις νέες συνθήκες. Δέχονται την αβεβαιότητα ως μια ευκαιρία για καινοτομία παρά σαν απειλή στη σταθερότητα. Η προσαρμοστικότητά τους στηρίζεται στη νοοτροπία τους η οποία δίνει σημασία στη μάθηση, τον πειραματισμό και στη συνεχή βελτίωση.
• Σκοπός και όραμα
Η προσήλωση στους στόχους ισχυροποιεί τους ανθεκτικούς ηγέτες κατά τη διάρκεια αστάθειας. Παραμένουν επικεντρωμένοι στις βασικές αξίες του οργανισμού, μεταδίδοντας έτσι στους συνεργάτες τους αισθήματα εμπιστοσύνης και σιγουριάς.
• Ρεαλιστική αισιοδοξία
Οι ανθεκτικοί ηγέτες διατηρούν την ανθεκτικότητά τους χωρίς να υποτιμούν τις δυσκολίες. Ο ρεαλισμός τους δεν οφείλεται σε αφέλεια αλλά σε μια ρεαλιστική προσέγγιση των πραγμάτων. Αναγνωρίζουν τα προβλήματα και ταυτόχρονα δίνουν σημασία στην επίλυσή τους, ενισχύοντας έτσι την πεποίθησή τους ότι τα προβλήματα αυτά είναι προσωρινά και όχι ανυπέρβλητα. Αυτή η ισορροπία μεταξύ ρεαλισμού και αισιοδοξίας ενεργοποιεί τις ομάδες τους και τις προστατεύει από τυχόν απόγνωση και απελπισία.
• Λογοδοσία και ακεραιότητα
Σε δύσκολους καιρούς οι ανθεκτικοί ηγέτες αναλαμβάνουν οι ίδιοι ευθύνες και δεν καταλογίζουν ευθύνες σε άλλους. Παραδέχονται την ύπαρξη λαθών αλλά τα χρησιμοποιούν για σκοπούς βελτίωσης. Η ακεραιότητά τους αυτή αυξάνει την αξιοπιστία τους, εξασφαλίζοντας έτσι την εμπιστοσύνη των άλλων, ακόμη και όταν δεν είναι βέβαιο ότι τα αποτελέσματα των προσπαθειών τους θα είναι θετικά.
Πώς κτίζεται η ανθεκτικότητα
Η ανθεκτικότητα δεν είναι έμφυτη. Αποκτάται με συνειδητή προσπάθεια, πρακτική εφαρμογή, προσωπική βελτίωση και αναζήτηση βοήθειας, ως εξής:
• Καλλιέργεια νοοτροπίας προόδου
Οι ανθεκτικοί ηγέτες βλέπουν τις προκλήσεις ως ευκαιρία για μάθηση και όχι σαν εμπόδια στην επιτυχία. Υιοθετώντας μια νοοτροπία προόδου, διαμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίον προσεγγίζουν τα προβλήματα, πιστεύοντας ότι οι ανθεκτικές ικανότητες αποκτώνται με προσπάθεια και σκληρή δουλειά. Ενθαρρύνουν τον πειραματισμό, μαθαίνουν από τα λάθη τους και δημιουργούν μια κουλτούρα στην οποία θριαμβεύει η καινοτομία.
• Ανάπτυξη στενών σχέσεων
Η ανθεκτικότητα ενισχύεται με τις κοινωνικές σχέσεις. Οι ηγέτες που κτίζουν σχέσεις εμπιστοσύνης με τις ομάδες τους έχουν στη διάθεσή τους ένα χέρι από το οποίο θα μπορούν να πιαστούν σε περίπτωση κρίσης. Η συνεργασία και η ανοικτή επικοινωνία καταπολεμούν την απομόνωση και ενισχύουν τη συλλογική επίλυση προβλημάτων.
• Προτεραιοποίηση ευεξίας και προσωπικής φροντίδας
Χρειάζονται ψυχική, νοητική και σωματική υγεία, για να αντέξει ένας ηγέτης την πίεση. Οι ανθεκτικοί ηγέτες το γνωρίζουν αυτό και φροντίζουν, από τη μια, να αναθέτουν μέρος των καθηκόντων τους στους υφισταμένους τους και, από την άλλη, να ξεκουράζουν το μυαλό και το σώμα τους. Με τον τρόπο αυτόν δείχνουν το καλό παράδειγμα στους υπαλλήλους τους. Έτσι ο οργανισμός αποκτά προσωπικό γεμάτο ενέργεια και υψηλό ηθικό.
• Ενδοσκόπηση και διόρθωση
Περιοδική ενδοσκόπηση επιτρέπει στους ηγέτες να αξιολογούν τον τρόπο με τον οποίον αντιμετωπίζουν τις αντιξοότητες. Εκπαιδευτικές συγκεντρώσεις και ανατροφοδότηση βοηθούν τους ηγέτες να εντοπίζουν κενά στη συμπεριφορά τους και να τα διορθώνουν. Η σοφία που αποκτάται με τον τρόπο αυτόν ενισχύει την ικανότητα των ηγετών να λαμβάνουν πιο σωστές αποφάσεις στο μέλλον.
• Ισορροπία σταθερότητας και αλλαγής
Οι σωστοί ηγέτες γνωρίζουν πότε πρέπει να συνεχίσουν να εργάζονται με τον ίδιο τρόπο και πότε να εφαρμόζουν αλλαγές. Έτσι εξασφαλίζουν τη συνέχιση των εργασιών και ταυτόχρονα ενθαρρύνουν την ευελιξία. Η ικανότητά τους αυτή, από τη μια, εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα του οργανισμού και, από την άλλη,, τους επιτρέπει να μην διστάζουν να προχωρούν σε καινοτόμες αλλαγές όταν αυτές χρειάζονται.
Πώς αντιδρά η ανθεκτική ηγεσία
Οι οργανισμοί των οποίων ηγούνται ανθεκτικοί ηγέτες χαρακτηρίζονται από περισσότερη δέσμευση, περισσότερη καινοτομία και περισσότερη εμπιστοσύνη. Οι υπάλληλοι αισθάνονται ελεύθεροι να υποβάλλουν ιδέες και να παραδέχονται τα λάθη τους. Οι ομάδες τους παρουσιάζουν μεγάλη συνοχή και προσαρμοστικότητα και οι οργανισμοί αισθάνονται ενδυναμωμένοι για να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις. Σε μια εποχή που αντιμετωπίσαμε/αντιμετωπίζουμε πανδημία, οικονομική κρίση και τεχνολογική επανάσταση, η ομαδική αυτή ανθεκτικότητα εξελίσσεται σε σοβαρό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.
Επίλογος
Η ανθεκτική ηγεσία είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για διαρκή πρόοδο σε έναν απρόβλεπτο κόσμο. Συνδυάζει συναισθηματική νοημοσύνη, προσαρμοστικότητα, σωστή στοχοθέτηση και αισιοδοξία, μετατρέποντας έτσι τις αντιξοότητες σε ευκαιρίες. Οι αυθεντικοί ηγέτες δεν περιορίζουν απλώς τις δυσκολίες · τις μετατρέπουν σε κινητήρια δύναμη για πρόοδο. Η ανθεκτικότητα δεν είναι ο προορισμός αλλά ένα συνεχές ταξίδι με στόχο την έμπνευση, την αντοχή και την ικανότητα του ηγέτη να αντιμετωπίζει με θάρρος και αποφασιστικότητα οποιαδήποτε δυσκολία.
* Fellow του Ινστιτούτου Τραπεζιτών Λονδίνου | Ιδρυτικού μέλους του Κυπριακού Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικών Υπηρεσιών και του Κυπριακού Συνδέσμου Διεύθυνσης Ανθρώπινου Δυναμικού